Film als meditatie: Memoria bespiegelt op verbinding en empathie zonder zijig te worden ★★★★★

Alsof een betonnen bal in een metalen put omgeven door zeewater valt. Zo omschrijft plantwetenschapper Jessica de harde, diepe dreunen die niemand anders lijkt te horen. Of kernachtiger: een geluid uit het middelpunt van de aarde. Ze schrikt ervan wakker als in de openingsscène van Memoria het ochtendlicht door de gordijnen schijnt. Ze hoort de knallen ’s nachts op straat. Meerdere keren achter elkaar tijdens een etentje in een restaurant. Draait ze door? Is er meer aan de hand?

Memoria, vorig jaar bekroond met de juryprijs op het filmfestival van Cannes, is de nieuwe film van Apichatpong Weerasethakul, dus we mogen met gepaste zekerheid uitgaan van het laatste. De Thaise filmmaker en mysticus, die met films als Tropical Malady (2004), Uncle Boonmee Who Can Recall His Past Lives (2010) en Cemetery of Splendor (2015) steevast verrukkelijk ongrijpbare en mysterieuze werelden optrekt, verrast in de context van zijn eigen werk niet. Bij Weerasethakul sluipen dromen de wakende wereld binnen en converseren de levenden met de doden. Soms verandert een mens in een dier – of andersom.

Nieuw in Memoria is de locatie: Weerasethakul voelde zich niet meer vrij onder het juk van de Thaise junta en trok naar Colombia, een van de belangrijkste thuishavens van het magisch realisme en daarmee begrijpelijk als nieuw thuis. En voor het eerst is zijn hoofdrolspeler een internationaal bekende actrice. Tilda Swinton kiest op opnieuw voor een regisseur met een hoogst eigenzinnige visie, na eerdere geslaagde samenwerkingen met Jim Jarmusch, Lynne Ramsay, Luca Guadagnino en vele anderen.

Weerasethakul maakt van Swintons Jessica heel behendig een zo rationeel mogelijk persoon. Ze probeert vooral te begrijpen en klopt aan bij een geluidstechnicus om de geluidsgolven van haar dreunen zo zorgvuldig mogelijk te reconstrueren. Swintons verschijning past naadloos in dit universum: zie alleen al haar magistraal onzekere, twijfelachtige loopje.

Weerasethakul filmt ondertussen met grote aandacht flarden van ogenschijnlijk losstaande gebeurtenissen. Daagt je uit om eventuele onderliggende verbanden uit te vogelen. Een bevriende archeologe onderzoekt een onlangs opgegraven skelet van zesduizend jaar oud met een gaatje in de schedel en een vertelt Jessica over een ritueel waarmee mensen werden bevrijd van slechte geesten. Iemand zegt hoe meestersurrealist Salvador Dalí de schoonheid van deze wereld begreep.

Memoria werkt toe naar het moment, zo ongeveer halverwege de film, waarop Jessica haar pogingen tot rationaliseren van de werkelijkheid staakt en van hoofdstad Bogotá naar de Amazone trekt. De mystieke laag die Weerasethakul tot dan toe zo zorgvuldig over de alledaagse realiteit drapeerde, komt hier volledig tot wasdom. Er ontstaat iets wat een bespiegeling op verbinding en empathie kan worden genoemd, maar de film blijft ver weg van de zijige connotaties die verbindingspleidooien meestal kenmerken.

Film als meditatie. Wie meedeint op het slowmotiontempo en de slaapwandellogica van Memoria, ziet niets minder dan tovenarij.