Experiment geslaagd? Op1 scoort beter dan verwacht

De scepsis was groot, maar talkshow Op1, met vijf presentatieduo’s, is een succes. Daarmee tart het programma alle wetten van de talkshow. Tijd voor nieuwe regels.

De eerste voorverkiezingen bij de Democraten in Amerika en de omstreden Marokkanen-tweet van Thierry Baudet, beide onderwerpen kwamen afgelopen maandag prominent aan bod in de latenighttalkshows van de publieke omroep en RTL. In Op1 spraken Willemijn Veenhoven en Erik Dijkstra erover met verslaggever Joost Vullings en Amerikadeskundige Laila Frank, Jinek deed het met Telegraaf-journalist Wouter de Winther en Amerika-kenner Michiel Vos.

^{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie}

Toch was er iets te kiezen: Jinek sprak met medici over kanker, ze ondervroeg Dion Graus (PVV) over misstanden in slachthuizen en ontving Miljuschka Witzenhausen, die tegenwicht wil bieden aan gelikte foto’s op sociale media. Op1 interviewde onder anderen Sylvana Simons, darter Raymond van Barneveld en schrijver Alex Boogers, over zijn voorliefde voor Bruce Lee.

De afgelopen vijf weken is er veel veranderd bij de latenighttalkshows. Eva Jinek vertrok naar RTL en daarop begon NPO1 een experiment met vijf wisselende presentatieduo’s. Op RTL 4 scoort Jinek grofweg een half miljoen kijkers meer dan Beau van Erven Dorens.

Er is ook veel hetzelfde gebleven. Eva Jinek doet bij RTL niets anders dan op NPO1, daarom trekt ze zoveel kijkers. Wat inhoud betreft, verschillen de shows nauwelijks. Ze kiezen voor het nieuws van de dag, zwaardere en lichte gesprekken. Veel gasten hadden aan beide tafels kunnen zitten: vorige week waren Jort Kelder en Johnny de Mol bij Op1 en verwelkomde Jinek rechtbankverslaggever Saskia Belleman, Ellie Lust en Gordon.

Opvallend is dat Op1, dat met veel scepsis tegemoet werd gezien, niet door het ijs is gezakt. De presentatoren doen het goed en de kijkcijfers zijn hoger dan verwacht: gemiddeld 800 duizend, versus 839 duizend voor Jinek. Hoe komt het dat Op1 het zo goed doet en wat hebben we geleerd van de zogeheten ‘talkshowoorlog’?

Met een sterk format is veel mogelijk

Het concept van Op1 is uit nood geboren. De NPO werd in september verrast door het nieuws dat Jinek zou overstappen. De situatie werd nijpend toen Jeroen Pauw bekendmaakte dat hij zou stoppen als presentator en het beoogde nieuwe duo Fidan Ekiz/Tijs van den Brink niet haalbaar was, omdat Ekiz het niet zag zitten. ‘Dit was de enige optie die we nog hadden’, zegt Bert Huisjes, directeur-hoofdredacteur van WNL. ‘Het was redden wat er te redden viel, god zegene de greep.’

‘We wisten dat NPO1 een groot en trouw kijkerspubliek heeft. Dat helpt, maar het was heel spannend of de kijker zou accepteren dat elke dag iemand anders presenteert. Als je geld had ingezet op deze kijkcijfers van Op1, was je nu miljonair geweest. Wat blijkt: als het format sterk genoeg is, kun je rouleren. Bij andere programma’s zag je dat al eerder, zoals RTL Boulevard en Goedemorgen Nederland. Maar voor talkshows is dit echt nieuw. Internationaal was iedereen ervan overtuigd dat het succes van zo’n show afhangt van de personality van de presentator.’

Frans Klein, directeur video van de NPO. ‘Allerlei tv-deskundigen wisten zeker dat dit experiment zou mislukken, maar dat is niet gebeurd. We blijven gelukkig leren. Mijn conclusie: zolang de inhoud goed is, is best veel mogelijk.’

Dat komt ook doordat de NPO het format van Pauw – vergelijkbaar met dat van Jinek – gebruikt als basis. Op1 wordt gemaakt in dezelfde studio, het decor lijkt op dat van Pauw en de best bekeken rubriek is behouden: de opmerkelijke of grappige filmpjes, halverwege. Op1 is nieuw, maar het ziet er vertrouwd uit.

Afwisseling bevordert nieuwsgierigheid

Een van de kenners die geen vertrouwen hadden in het NPO-plan is voormalig Jinek-regisseur Bert van der Veer. Hij noemde het in december bizar en strijdig met alle tv-wetten. De kijker moet zich thuis gaan voelen bij een programma, is de heersende overtuiging. Een talkshow hoort vertrouwd te voelen.

Wat denkt hij nu? Volgens Van der Veer speelt nieuwsgierigheid een rol in het aanvankelijke succes. ‘Het experiment kreeg veel publiciteit. Voor kijkers is het ook spannend: hoe doen de duo’s het? Zitten ze elkaar in de weg? Iets nieuws heeft ook iets aantrekkelijks.’

Hij is er dan ook niet van overtuigd dat het succes blijvend is. ‘Er zit een goed team achter, dat scheelt. Maar normaal gesproken duurt het zes tot acht weken voor je kunt zien hoe groot het publiek is. En afgelopen week zijn hun kijkcijfers behoorlijk gedaald, terwijl Jinek stabieler scoort.’

Klein van de NPO: ‘Kijkers waren ook benieuwd hoe Twan Huys het zou doen bij RTL. Dat effect was snel verdwenen. Ik geloof niet dat nieuwsgierigheid nu nog een rol speelt, na vijf weken. Volgens mij is het simpel: de formule van Op1 bevalt kennelijk.’

Boegbeelden zijn vervangbaar

Bert Huisjes van WNL: ‘Hoe succesvoller een show wordt, hoe meer commerciële zenders aan de presentator beginnen te trekken. De NPO mag ze maximaal 194 duizend euro per jaar betalen. Dat is al jaren een worsteling: hoe houd je ze vast, moet je ze laten gaan? Nu blijkt er ook een pragmatische oplossing: maak de inhoud en vorm van talkshows belangrijker, ten koste van de presentator. Dat is een grote doorbraak.’

Nog een voordeel: ‘Omdat twee mastodonten zijn vertrokken, Eva Jinek en Jeroen Pauw, krijgt talent de kans vlieguren te maken op zo’n groot podium. Tot voor kort had bijna niemand Carrie ten Napel in de rol van talkshowpresentator gezien. Ze doet het heel goed bij Op1, samen met Charles Groenhuijsen.’

Het duo, dat elke woensdag presenteert, is de grootste verrassing van Op1. ‘Ze voelen elkaar goed aan en gunnen elkaar echt iets’, zegt een van de redacteuren, die anoniem wil blijven. In de groepsapp van de Op1-redactie wordt het duo liefkozend ‘de Charries’, genoemd – de andere combinaties hebben geen bijnaam.

Giovanca Ostiana – die een duo vormt met Tijs van den Brink – oogst de meeste kritiek van kijkers. Op hun avond, dinsdag, boekte de show begin februari de slechtste score tot dat moment: 564 duizend kijkers. Ze heeft naar verluidt – net als anderen – een contract voor twaalf weken.

Over twee weken evalueren de NPO en de betrokken omroepen de nieuwe talkshow. Het is niet uitgesloten dat een of meer presentatoren plaatsmaken, maar Klein wil daar nog weinig over kwijt. ‘Als iemand weg wil, kan dat natuurlijk. Sommige presentatoren moeten wennen, dat geldt soms ook voor het publiek. Het is mijn voornemen genoeg adem te halen en rustig te bouwen aan de show.’

Gasten worden belangrijker

Volgens Klein is er nog een reden waarom Op1 het goed doet. ‘Door dit nieuwe concept, met wisselende presentatoren, komen de gasten veel meer centraal te staan.’

Het is een verrassende conclusie, want de presentatoren vallen juist meer op, doordat ze nieuw zijn. Uiteindelijk drukken ze minder hun stempel op het programma, denkt de NPO-topman. ‘Uit kwalitatief onderzoek blijkt dat kijkers het fijn vinden dat de show minder dan vroeger draait om één presentator die alles aanvliegt vanuit zijn perspectief en beleving, en meer om de gast.’

Klein: ‘Wat zich ook uitbetaalt, is dat we een zeer ervaren redactie hebben. Onze redacteuren hebben een uitstekend netwerk, waardoor we steeds weer goede gasten hebben.’

Hoe belangrijk dat is, bleek in de zomer van 2018. Om te voorkomen dat RTL Late Night met de nieuwe presentator Twan Huys een vliegende start zou maken, werkte een deel van de Pauw-redactie voor het eerst drie maanden door, tijdens de zomerstop. Redacteuren kregen zo toezeggingen van allerlei gasten. Dat de show van Huys niet van de grond kwam heeft veel meer oorzaken, maar dit is er ook een.

Het voorprogramma is cruciaal

Vier maandagen op rij scoorde Op1 beter dan Jinek. Mede dankzij het programma ervoor, Spoorloos, dat gemiddeld zo’n anderhalf miljoen kijkers trok. Afgelopen maandag was om half tien een minder populair programma te zien op NPO1: grofweg 700 duizend mensen keken naar het Omroep Max-programma Niet Zonder Ons, over mensen met een hersenaandoening. Het gevolg: Op1 zakte terug naar 657 duizend kijkers, ruim 300 duizend minder dan een week eerder. Jinek boekte juist winst, ze trok bijna 800 duizend kijkers.

Feit is dat de instroom van Op1 een stuk beter is dan die van die van de concurrent, dankzij goed bekeken NPO-programma’s als Opgelicht, Over Mijn Lijk en Doorbakken (napraten over Heel Holland Bakt). Jinek wordt uitgezonden na Uitstel van Executie, Five Days Inside (met Angela Groothuizen), De Zwakste Schakel en Is er een dokter in de zaal?

Hoe belangrijk de zogenoemde lead-in is, blijkt op vrijdag. Dan profiteert Jinek van de hoge kijkcijfers van de talentenshow The Voice of Holland. Tot nu toe is dat de enige dag waarop ze structureel beter scoort dan Op1, met ruim 900 duizend tot dik een miljoen kijkers.

Minder reclame en langere shows verhogen kijkcijfers

Dat Jinek tot nader order niet wordt onderbroken door reclame en de NPO twee weken geen reclame uitzond tussen programma’s als Spoorloos en Op1, is al veel opgemerkt. Het zijn logische maatregelen om de kans op zappen te verkleinen.

Om die reden wordt ook gegoocheld met de begin- en eindtijd van de shows. Door veelal vroeger te starten dan de NPO wil RTL zo veel mogelijk talkshowliefhebbers binnenhalen, in de hoop die vast te houden. En door langer door te gaan dan de concurrentie, hoopt RTL dat kijkers na Op1 nog even kijken wie er bij Jinek zit. Dat heeft een gunstige invloed op de kijkcijfers.

De NPO houdt rekening hiermee. Vorig jaar lette de publieke omroep er scherp op dat de late night talkshow niet langer dan 50 minuten duurde, zodat het late NOS Journaal op tijd zou beginnen. Nu is het volgens betrokkenen vaak geen probleem als de show uitloopt en langer duurt. Donderdag duurde Op1 liefst 1 uur en 19 minuten, maandag 1 uur en 11 minuten. Hoe later het wordt, hoe minder aantrekkelijk het wordt te zappen naar Jinek.

Huisjes: ‘Het is niet alleen een race naar vroeger op de avond, maar ook naar later. Jinek duurde maandag 1 uur en 29 minuten. En de dagen daarna vijf kwartier. De NPO heeft wisselende presentatoren, Eva zit er elke dag. Het is een grote aanslag op haar energie en die van de redactie. Volgens mij is dit niet vol te houden.’

Pluriformiteit is prettig, maar ook lastig

Op1 heeft een tweekoppige hoofdredactie, vier samenstellers en een vaste redactie. Op hun ‘eigen’ dag leveren deelnemende omroepen, behalve BNNVara, ook een extra chef. Die bewaakt het profiel van die omroep en gaat de discussie aan als potentiële gasten daar niet in passen – zeker als die niet ‘het nieuws van de dag’ zijn. Dat bevordert de pluriformiteit, is het idee. Dinsdag presenteerde de EO bijvoorbeeld de nieuwe cast van het religieuze tv-spektakel The Passion.

Soms is dat wennen. Achter de schermen is stevig gediscussieerd over de vraag of zangeres Merol mocht aanschuiven bij de EO. Haar teksten liggen gevoelig; één van haar hits heet Hou je bek en bef me. Eind januari mocht ze aanschuiven, maar in het gesprek werd het b-woord angstvallig vermeden.

Huisjes: ‘Voor de EO voelde dat misschien toch niet goed, achteraf. Daar leert iedereen van. Ik heb zelf al een gast geweigerd. De redactie wilde Sylvana Simons eigenlijk uitnodigen op donderdag 30 januari. Toen zei ik: ‘Waarom moet ik dat onderwerp op de agenda zetten?’ Dat is niks voor WNL, wij zijn ‘vrolijk rechts’. De maandag daarna zat Sylvana bij BNNVara. Daar paste het wel, bij de progressieve, linkse kerk.’