Evenwichtige documentaire met zowel voorstanders als slachtoffers van Stalin
Jessica Gorter houdt zorgvuldig afstand in haar knap vormgegeven, evenwichtige documentaire. In De rode ziel laat ze zowel de voorstanders van Stalin als de slachtoffers aan het woord.
Het worden er elk jaar meer, de Russen die zich verzamelen op het Rode Plein in Moskou om de geboortedag van Jozef Stalin te vieren. Met bloemen en posters eren ze de man die verantwoordelijk was voor de Grote Terreur. Onder zijn bewind vielen miljoenen doden, maar toch wordt Stalin door een groeiend deel van de bevolking als held vereerd. Hij was de sterke man die de Russen nodig hadden, vinden zij. Hij versloeg de nazi's, zorgde voor stabiliteit en maakte van de Sovjet-Unie een wereldmacht.
De rode ziel; Documentaire; Regie: Jessica Gorter; 92 min., in 17 zalen.
In De rode ziel schetst Jessica Gorter een beeld van het gespleten, complexe moderne Rusland door in de geschiedenis te duiken. Ze laat slachtoffers van Stalins regime aan het woord, maar ook de Russen die hem graag weer tot leven zouden wekken. Terwijl de een vol nostalgie over het communistische verleden praat ('Iedereen was eerlijk, open en hulpvaardig'), dwaalt een ander door een bos in Karelië waar de menselijke botresten voor het oprapen liggen. Een massagraf uit Stalins tijd.
Gorter maakte al verschillende documentaires over Rusland, waaronder het meermaals bekroonde 900 Dagen (2011), over het beleg van Leningrad. Steevast kiest ze daarin de positie van de neutrale buitenstaander: ze brengt voor iedereen begrip op en toont hoe verschillende werkelijkheden naast elkaar kunnen bestaan, soms zelfs verenigd binnen één persoon.
De rode ziel is daarmee een fraaie aanvulling op de eerder uitgebrachte documentaire Liefde is aardappelen, waarin Aliona van der Horst het levensverhaal van haar Russische moeder vertelde. Gorter is minder persoonlijk; ze houdt zorgvuldig afstand in haar knap vormgegeven, evenwichtige film. Die afstand, aangewakkerd door de argwaan die veel geïnterviewden koesteren (voor geen goud willen ze betrapt worden op het leveren van kritiek op Rusland), maakt De rode ziel minder dwingend en ontroerend.
Toch zit de documentaire ook vol aangrijpende scènes. Een man zoekt met zijn dochter in het bos naar geulen - het teken dat er lijken van geëxecuteerde gevangenen onder het mos liggen. Wanhoop klinkt door in de uitspraken van een eenzame historicus, die op een volgestouwd achterafkamertje onderzoek doet naar Stalins goelags. 'De terreur was vreselijk', zegt hij. Ondertussen vreest hij voor zijn baan. 'Men wil het niet weten, men wil er niet over lezen, men wil het niet geloven.'
