'Elektronische snelweg is eigenlijk wegennet'

Vraag het toekomstvoorspeller Maurice de Hond en hij zal met een driewerf ja antwoorden. Hij zal er overigens direct aan toevoegen dat Nederland eerst voor miljarden guldens aan glasvezelkabels in de grond moet stoppen.

Stel dezelfde vraag aan wetenschapsjournalist Ruud Overdijk en die zal bedenkelijk kijken. Overdijk meent dat niet de technische ontwikkelingen de samenleving veranderen, maar dat mensen dat doen. Van zijn hand verscheen onlangs een werkje waarin de kachel wordt aangemaakt met alle ongeduldige futurologen die gouden bergen beloven. Eerst zien dan geloven, lijkt de auteur te suggereren.

De mythe van de elektronische snelweg bevat een keurige, maar droog weergegeven geschiedenis van de tele- en massacommunicatie, bedoeld om 'de hype rond het fenomeen elektronische snelweg' tot zijn juiste proporties terug te brengen.

Vóór de auteur echter bij de digitale snelwegen is aangeland moet de lezer zich een weg banen door anderhalve eeuw (tele-)communicatie. Hier en daar worden verbanden gelegd tussen diverse technologische vernieuwingen, maar de indruk blijft bestaan dat ook dit boek meedobbert op de golven van dezelfde hype.

Met de historische verhandeling ondersteunt Overdijk zijn stelling dat technologie de samenleving nooit heeft veranderd. Het is volgens hem altijd een samenspel geweest tussen technische mogelijkheden en behoeften van de samenleving. Overdijk laat in kort bestek alle hoeken van de techniekgeschiedenis zien: van het eerste idee om informatie om te zetten in nullen en enen in de negentiende eeuw, via de mechanische rekenmachine tot de Britse Esdac in 1949.

Dan, vanaf de uitvinding van de transistor in 1949, gaat het sneller. Tien jaar later wist Texas Instruments enkele transistors met andere componenten samen te brengen op een enkel plaatje silicium, en in 1971 ontstond de eerste programmeerbare chip van Intel. Enkele jaren later verschenen de eerste computers op het bureau. Het was deze reeks die de aanzet gaf tot de ontwikkeling van datanetwerken, het begin van het huidige elektronische wegennet.

Overdijk verzet zich in zijn boek tegen de aanduiding 'elektronische snelweg'. De door Amerika's vice-president Al Gore geïntroduceerde term 'information superhighway' zou suggereren dat er sprake is van maar één grote snelweg. In werkelijkheid is er sprake van een stelsel aan verbindingen die tezamen het elektronische wegennet vormen.

Op dit wegennet is het onderscheid tussen telecommunicatie en massacommunicatie langzaam aan het vervagen. Internet bijvoorbeeld fungeert zowel in de persoon-tot-persoon-communicatie als in de massacommunicatie. Tv-kabelnetten, aanvankelijk bedoeld als transportmiddel in de massacommunicatie, worden al gebruikt voor telecommunicatie.

Ook het Internet mag van de auteur niet de elektronische snelweg genoemd worden. Er mankeert nog te veel aan, meent hij. De bandbreedte is onvoldoende, betalen is ondanks beloften van banken nog steeds niet grootschalig mogelijk, bovendien proberen allerlei overheden delen van de informatie over dit netwerk te censureren. Internet, stelt de auteur - zonder er veel woorden aan vuil te maken - is een modeverschijnsel.

Het boek is een poging om enige historische context aan te brengen rond het verschijnsel van het elektronische wegennet, iets wat in de snel veranderende wereld van de elektronica geen kwaad kan. Het is dan ook te betreuren dat het manuscript van het boek kennelijk enkele maanden op de plank is blijven liggen. De meest recente gegevens uit het boek zijn bijna een jaar oud, veel cijfers en feiten stammen uit begin 1996. Zo is Apple's netwerk e-World inmiddels ruimschoots begraven en vergeten, de 'honderd' Internetproviders in Nederland zijn al uitgegroeid tot 170 en de 'onlangs' begonnen samenwerking tussen NBC en Microsoft heeft de eerste verjaardag al achter de rug. Met de huidige, digitale productietechnieken zou het bijwerken van dat soort gegevens toch niet al te tijdrovend moeten zijn.

Theo Stielstra

Ruud Overdijk, De mythe van de elektronische snelweg. Uitgeverij Otto Cramwinckel. Prijs: ¿ 29,50. ISBN 90 75727 925.