Eindeloze variaties op de zwoegende arbeidster

Van onze verslaggeefster

Judith Koelemeijer

DEN HAAG

Of Suze Robertson veel reden had om somber gestemd te zijn, valt uit de summiere informatie bij de expositie Suze Robertson - een eigenzinnig kunstenares in het Paleis in Den Haag niet op te maken. Een catalogus is er niet, haar biografie is nog niet geschreven. Vertwijfeld probeer je uit een schaarse foto meer af te lezen: wie was deze struise dame met die vastberaden trek om haar mond? Waarom is zij in de vergetelheid geraakt, terwijl zij tijdens haar leven wel degelijk - en terecht - erkenning genoot?

Bij gebrek aan meer, moeten de kale feiten voor zichzelf spreken. Eigenzinnig was ze zeker. Geboren in Den Haag als laatste van negen kinderen en opgevoed op een kostschool, was ze in 1873 een van de eerste vrouwen die werden toegelaten op de Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag. Net als haar medeleerling Breitner voelde ze zich al snel aangetrokken tot de lossere schilderstijl van de Haagse School - wat haar menig conflict met de academie opleverde. 'Suze Robertson kan worden gerekend tot de school van smeerdermaaropsky', zou August Allebé, de directeur van de Amsterdamse Rijskacademie, ooit gezegd hebben.

Of dat haar deerde, is de vraag. 'Het is beter om te worden bestreden dan te worden genegeerd', vond ze. Al op de Rotterdamse academie - die ze bezocht toen ze na haar studie les gaf op een meisjesschool - veroorzaakte ze een klein schandaal omdat ze erop stond de klassen naaktmodel-tekenen te volgen. 'Ik was de eerste vrouw die daar aanspraak op maakte', zei ze in een interview in 1912. 'En tot zelfs in het plaatselijke blad werd er schande van gesproken (...) Een jonge vrouw, die schilderde naar naakt model. En dan nog wel een leerares met zooveel meisjes onder haar leiding'

In 1883 gaf ze haar goedbetaalde docentenbaan op om zich volledig aan het schilderen te kunnen wijden. 'Ik gooide mijn 2500 gulden per jaar weg, terwijl ik nog nooit iets verkocht had', vertelde ze in hetzelfde interview. 'En mijn kennissen, m'n familie, ze vonden me roekeloos en schandelijk lichtzinig.'

De geboorte van haar dochter, na het huwelijk met de kunstenaar Richard Bisschop in 1892, hield haar een tijdlang van haar werk. Maar nadat ze Sara op negenjarige leeftijd bij een pleeggezin had ondergebracht, ('men kan geen twee dingen tegelijkertijd goed doen'), kon ze zich volledig aan de kunst wijden.

Suze Robertson schilderde haar leven lang dezelfde taferelen: dorpsgezichten, vrouwen op bleekvelden, interieurs, spinsters, aardappelschilsters en voedsters, portretten en stillevens. Soms in grove streken en over elkaar heen buitelende vlakken, soms veel preciezer, effener geschilderd. Vaak hoogglanzend, soms dof.

Ze dateerde haar werken niet, ze beschouwde ze als eindeloze variaties op dezelfde thema's, waarbij het er niet zozeer om ging wat ze schilderde, maar meer om hoe ze dat deed. Anders dan haar Haagse School-collega's was ze niet geïnteresseerd in de 'juiste' impressie van het moment. Zij gaf allereerst uitdrukking aan haar eígen gevoel.

Het is een gevoel dat op al haar tekeningen en schilderijen het midden houdt tussen somberheid, mededogen, en melancholie. Ze romantiseert het arbeidersleven niet, zoals Millet. Ze zet het neer zoals het is, in nog donkerder kleuren dan men van de Haagse School gewend was - wat haar vaak het verwijt opleverde dat haar werk 'te tragisch' zou zijn.

Op de expositie - samengesteld uit de collectie van de stichting Suze Robertson, die wordt beheerd door het Haags Gemeentemuseum, en uit nooit eerder geëxposeerd werk uit particulier bezit - is een prachtig schilderij van een jonge vrouw die, met een boek op haar schoot, voor zich uitstaart; Ernstige lectuur. Ze heeft haar schort nog voor, haar handen rusten in haar schoot. Volle lippen, groeven in haar jonge gezicht. Hoe donker het ook is, het lééft, zoals ook de boerenvrouw die in gedachten verzonken aan haar keukentafel zit, met een leeg bord voor zich, elk moment kan opstaan. Suze Robertson weet die afwezige, in hun eigen bezigheden verzonken vrouwen op het doek een enorme aanwezigheid te geven.

Er zijn Van Gogh-achtige aardappelschilsters - het schijnt dat Robertson in haar jeugd werk van Van Gogh had gezien en er erg van onder de indruk was -, kleine paneeltjes met naakten en halfnaakten, zelfportretten, en tal van nooit eerder geëxposeerde tekeningen, in opvallend verschillende stijlen. Waar ze op de ene tekening 'schildert' met grijzen en zwarten, gaat op de andere tekening een silhouet van een neger schuil in een wirwar van krassen en lijnen.

De dorpsgezichten zijn minder sterk als haar portretten en interieurs. Het lijkt alsof ze ze vooral beschouwde als studies. Van De poort te Harderwijk en het Dorpshoekje bestaan vele varianten. De 'poort' baadt in een onbestemd blauw; het zou zowel dag als nacht kunnen zijn. Dit leverde haar forse kritiek op van de impressionist Breitner, die haar aanvankelijk bewonderde, maar nu vond dat ze alle grenzen overschreden had. Want wat zag je op dit schilderij nu helemaal, om welk moment ging het?

Hoewel Suze Robertson nooit bij het grote publiek populair werd, genoot ze in eigen kring wel degelijk aanzien. Ze was lid van het Haagse Pulchri, behoorde tot de oprichters van de Rotterdamse Kunstkring, en had tijdens haar leven exposities in onder meer Amsterdam, Düsseldorf, Parijs, Londen, Barcelona en Buenos Aires.

Die loopbaan, en de verrassende kwaliteit van haar werk, doen je eens te meer afvragen waarom Suze Robertson altijd zo op de achtergrond is gebleven. Is het omdat ze vrouw was? Is het omdat ze te somber schilderde? Wat ging er mis? De echte biograaf mag nú opstaan.

Suze Robertson, een eigenzinnig kunstenares, Het Paleis, Den Haag, tot en met 16 februari.