Een vrouw van kleur, die zie je niet zo vaak rustend afgebeeld in de kunst

De eerste keer dat ik hoorde over het ministerie van Dutjes kan ik me nog goed herinneren. Of tenminste, ik dacht eerst dat het zo heette. Het was ergens begin 2020 en het ging zo: in mijn Instagram-feed verscheen een gele tegel met daarop in zwierige letters de tekst ‘Rusten is verzet’. Getekend: The Nap Ministry. Jaja, dacht ik. Weer een merk dat me een geurkaars of ander zelfzorgproduct probeert aan te smeren en daarbij een woord als ‘verzet’ gebruikt omdat het lekker en gedurfd klinkt.

Toch was mijn nieuwsgierigheid geprikkeld en zo maakte ik na wat online grasduinen virtueel kennis met Tricia Hersey. Hersey is een Amerikaanse dichter, performancekunstenaar en vooral de zelfbenoemde ‘bisschop der dutjes’. Sinds 2016 vraagt ze met haar stichting The Nap Ministry aandacht voor het belang van luieren. Dit doet ze in onlineberichten en -campagnes en met workshops, lezingen en collectieve rustsessies. ‘Ministry’ uit de titel verwijst niet naar een fictief overheidsorgaan, maar naar het verkondigen van een evangelie, namelijk dat van slaap, luiheid en het recht op rust. Het klinkt ludiek, maar het is haar bittere ernst. Rusten is een kwestie van sociale en raciale rechtvaardigheid, zegt Hersey, waarover later meer.

Rust als vorm van verzet is ook het thema van een nieuwe tentoonstelling in kunstruimte Nest in Den Haag. Daar viel mijn oog op het schilderij Sleeper van de Botswaanse kunstenaar Pamela Phatsimo Sunstrum. De slapende vrouw deed me direct aan The Nap Ministry denken. Niet dat deze vrouw nu zo duidelijk een politiek statement ligt te maken, trouwens, ze ziet er vooral vredig en sereen uit.

Sunstrum baseerde Sleeper op een schilderij van de 19de-eeuwse Frans-Zwitserse schilder Felix Vallotton. Op beide schilderijen zie je een slapende vrouw op een bed of bank, opgekruld onder een deken. Waar Vallotton realistisch schilderde, voegt Sunstrum een magisch-realistische laag toe. Wanneer je voor Sleeper staat (wat ik iedereen kan aanbevelen, dit schilderij moet je in het echt zien), zie je dat het met een deken bedekte lichaam van de vrouw verandert in een berglandschap. Ter hoogte van haar heup kronkelt een wandelpad langs steile rotsen. De matras waarop ze ligt is tegelijkertijd een nachtelijke hemel waarop sterrenstelsels zich uitstrekken.

Er is nog een verschil: Vallottons slaper is een witte vrouw, de slapende vrouw van Sunstrum is een vrouw van kleur. Dat is relevant om te vermelden, want die laatste zie je niet zo vaak rustend afgebeeld in de kunst. Ja, wel in oude racistische spotprenten die zwarte mensen of mensen van kleur als ‘lui’ afbeelden. Maar niet zo vaak in positieve zin.

Ook niet onbelangrijk om te vermelden is dat de dutjesbisschop Tricia Hersey een Afro-Amerikaanse vrouw is en dat ze haar rust-evangelie in de eerste plaats verkondigt voor de zwarte gemeenschap. Hersey verbindt rust met de Amerikaanse slavernij, toen tot slaaf gemaakte Afrikanen regelmatig uitgeput werden. Die geschiedenis en bijbehorende stereotypen werken nog steeds door in het stigma dat voor zwarte mensen rust op nietsdoen, stelt ze. Hersey gelooft dat rust de sleutel is tot emancipatie van zwarte mensen, omdat het die geschiedenis doorbreekt. En omdat het tegenwicht biedt aan de hedendaagse productiviteitscultus die ons allemaal inprent dat we druk, drukker, drukst moeten zijn.

Wie kan het zich veroorloven om lui te zijn, om te slapen, te lummelen en te dromen? De slaper op Sunstrums schilderij wacht het antwoord niet af. Zij heeft haar recht op rust geclaimd en droomt al duttend een heel nieuwe wereld bij elkaar. De bisschop der dutjes zou trots op haar zijn.