Een kluwen van verleden, heden en toekomst

REGISSEUR Christopher Nolan is in zijn element. In oktober komt Following in zijn geboorteland Engeland uit, en de gunstige ontvangst van zijn eerste lange speelfilm in Nederland stemt hem hoopvol. 'Het smaakverschil tussen Nederlandse en Engelse filmliefhebbers kan toch niet zo groot zijn.'

In Following speelt Nolan een spelletje met de bioscoopbezoeker. De film, die gaat over een man die dwangmatig mensen achtervolgt op straat, heeft het karakter van een lastig cryptogram. De oplossing lijkt nabij, maar blijft buiten bereik. Totdat Nolan de bioscoopbezoeker weer enkele flash forwards - met hele of halve waarheden - toebedeelt.

'Ik begrijp niet waarom in de meeste films de inhoud kant en klaar wordt aangeleverd', zegt Nolan, die zorgvuldig, in alle rust formuleert. 'Mensen ervaren de werkelijkheid in brokstukken. Kijk hoe kranten worden gelezen. De koppen worden afgeschuimd, en later op de dag volgt de rest van de inhoud. Zo groeien berichten en geschiedenissen organisch. Wat dacht je van anekdotes? Niemand vertelt die van A tot Z; een anekdote wint aan kracht als informatie wordt achtergehouden.'

Film is, vergeleken met literatuur of beeldende kunst, een conservatief medium, vindt Nolan. Onzekerheden in de vertelstructuur worden doorgaans weggepoetst, terwijl gaten in de logica interessant kunnen zijn. 'Citizen Kane van Orson Welles is ook op dat vlak een meesterwerk, nog altijd. Het is des te vreemder dat de vrijheid die Welles zich permitteerde niet gemeengoed is geworden. Tegen een mengsel van heden en verleden wordt nog altijd angstig aangekeken. Het publiek zou ervan in de war raken.'

Nolan maakte zijn debuutfilm op vrije zaterdagen, samen met een clubje studenten dat net als hij Engelse Taal en Letterkunde studeerde. De totale kosten bedroegen 15 duizend gulden. Following vestigde in een klap Nolans naam. Hij won een Tiger Award in Rotterdam, en door het opgewekte rumoer rondom de film werd het leggen van nieuwe contacten eenvoudig. Zelfs in Los Angeles, de plaats waar de Engelsman sinds vorig jaar woont.

'Los Angeles is voor filmmakers het epicentrum, de onaangename zaken die de filmindustrie aankleven ten spijt. De stad ademt film. Iedereen is werkzaam in de filmindustrie, of wil dat graag zijn. Je kunt dat als beklemmend ervaren, maar ik vind het inspirerend. Er is in Amerika meer film. Dus ook meer kunstfilm, al willen Europeanen graag anders geloven.'

Na de zomer begint Nolan aan de opnamen van Memento, zijn tweede speelfilm waarvoor hij met een Amerikaanse producent 'binnen een jaar' een miljoenenbudget rondkreeg. Hij moest daartoe wel compromissen sluiten. Met geldschieter Next Wave bijvoorbeeld, een filmkanaal voor onafhankelijk geproduceerde films.

'Natuurlijk, als mensen miljoenen in jouw project steken, dan gaat dat ten koste van vrijheid. Het gaat hierbij om de grensgevallen, daarover moeten heldere afspraken worden gemaakt. Maar een groot budget heeft ook praktische voordelen. Tijdens het draaien van Following keek niemand over mijn schouders mee, en toch was ik met handen en voeten gebonden, simpelweg omdat ik geen geld had.'

Memento is, benadrukt Nolan, net als Following een kluwen van verleden, heden en toekomst. Er was niemand die daar tijdens de zoektocht naar geld problemen mee had.

'In Los Angeles groeit onder filmmakers een aandrang om met de vertelvorm te experimenteren. In die zin gaat film alsnog om, zelfs de producties die voor het grote publiek worden gemaakt. De mensen veranderen. Film verandert met hen mee.'

In Amerika heeft de DVD-speler de rol van de videorecorder overgenomen. Het apparaat heeft invloed op de manier waarop naar films wordt gekeken. 'Het is met een DVD-speler eenvoudig om scènes op te zoeken, en in een andere volgorde te plaatsen. Speelfilms gaan daardoor een tweede leven leiden. Na de versie van de regisseur te hebben gezien, monteren de kijkers hun eigen variant.'

Nee,- Nolan vindt niet dat dat heiligschennis is. Sterker: hij ziet in deze wijze van films consumeren vooral voordelen. 'Het publiek pikt veel meer, raakt niet in paniek wanneer de verhaallijn even in mist is gehuld. Je ziet dat goed in filmtrailers, die meer en meer informatie bevatten. Films van twee uur worden in een beeldenbombardement van twee minuten naverteld, en er is niemand die na afloop níet weet waarover het gaat. Die wetenschap geeft regisseurs en editors een zee van artistieke ruimte.' RO