Een adequate illustratie van de witte redder

Jackie Kramlich wist dat het mis was. De verpleegkundige, die in de zomer van 2011 als vrijwilliger was komen helpen in de liefdadigheidsinstelling Serving His Children in Jinja, Oeganda, had dingen gezien waar ze naar eigen zeggen ‘woedend’ van was geworden. Ze zou hebben gezien hoe Renee Bach, de destijds 22-jarige Amerikaanse oprichter van de instelling, een meisje van nog geen jaar oud een bloedtransfusie had gegeven, met een afschuwelijke lichamelijke reactie tot gevolg. Hoe Bach vervolgens internet raadpleegde om uit te vinden hoe het verder moest. Het kindje overleefde ternauwernood, dankzij medische hulp in een ziekenhuis in de buurt.

Kramlich stapte op, gedesillusioneerd. Toch duurde het een tijd voordat ze aangifte deed bij de Oegandese politie. Waarom? Omdat, zegt ze nu in een artikel op NPR News, mensen Bachs stichting destijds bewierookten. Omdat Bach een hoop geld uit de Verenigde Staten kreeg. En ook: ‘omdat ze eruitziet als moeder Teresa.’

Bach had de beeldvorming mee. Ze was jong, wit en filantropisch gedreven. Ze had lang blond haar, de liefde van God en een vermogende achterban. Ze hield een blog bij waarop ze, behalve jubelverhalen, talloze foto’s plaatste van zieke zwarte kinderen met grote ogen, en een zwart-wit-actiefoto van zichzelf terwijl ze een infuus aanbrengt bij een schrikbarend mager baby’tje. Ze droeg vaak een witte laboratoriumjas en een stethoscoop om haar nek. In de wijde omtrek stond ze bekend als ‘die witte dokter’, een betiteling die ze nooit tegensprak. In korte tijd was haar stichting op de een of andere manier uitgegroeid van een plek waar kinderen uit Jinja tijdelijk extra voedsel konden krijgen tot een ‘kliniek’ waar Bach doodzieke kinderen claimde beter te maken.

Alleen: afgezien van een ehbo-cursus heeft Bach nooit enige medische training gehad. Ze is geen arts.

In 2011 stierf 20 procent van de 129 kinderen die bij Serving His Children werden binnengebracht, bijna eenderde van hen binnen de eerste 48 uur. In 2012 was het sterftecijfer 18 procent. In 2013, toen Bach na kritiek twee gecertificeerde dokters had ingehuurd, was dat 10 procent, volgens experts nog altijd te hoog naar internationale standaarden. In vijf jaar tijd ‘behandelde’ Bach 940 ernstig ondervoede en anderszins zieke Oegandese kinderen. 105 van hen gingen dood.

Nu wordt ze aangeklaagd door twee moeders die beiden een kind verloren. De beeldvorming is gekanteld. De foto’s van de zielige zwarte kinderen op haar blog (dat na de aanklacht overigens snel voor een deel werd gewist, en door wakkere journalisten net zo snel weer werd opgediept, omdat niets ooit echt verdwijnt van internet)? Dat zijn niet langer gezellige kiekjes voor het thuisfront, maar ‘poverty porn’, beelden die met de ellende van anderen medelijden en sympathie moeten opwekken bij rijke, geprivilegieerde mensen, die daardoor eerder naar hun portemonnee grijpen. Die foto waarop Bach een infuus aanbrengt bij een klein kind? Die dient nu als bewijs voor haar onrechtmatig handelen in de aanklacht van advocaat Primah Kwagala, terwijl familieleden van de Amerikaanse (van wie sommigen in het bestuur van haar stichting zitten) roepen dat je op deze ingezoomde foto niet kunt zien dat áchter Bach een heuse dokter staat, onder wiens leiding zij een medische ingreep doet.

Op de website van No White Saviors, een Oost-Afrikaanse organisatie die zich inzet voor het ‘dekoloniseren van missies en ontwikkelingswerk’, en die zich al lang geleden in de zaak-Bach vastbeet, verscheen ook een andere, ongedateerde foto. Het is een foto van Renee Bach, staand in een kamer van Serving His Children, waarvan de muren zijn behangen met foto’s van ondervoede kinderen. Ze staat met haar rug tegen een witte, verlichte klamboe die doet denken aan een straal die van boven komt. Ze heeft haar hoofd licht gebogen en haar armen ontvankelijk naar beneden uitgespreid.

Bach is nog niet veroordeeld. En deze krankzinnige foto is niet het bewijs dat zij verantwoordelijk is voor de dood van 105 Oegandese kinderen. Maar zou iemand vragen om een adequate illustratie van het White Savior Industrial Complex – een term die de schrijver Teju Cole in 2012 bedacht voor het snelgroeiende aantal witte Amerikanen dat vanuit opgeklopte barmhartigheid meent goed te moeten doen in ‘arme’ landen, zonder zich af te vragen of die hulp gewenst is – ik zou zeggen: zoek niet verder.

_{De rubriek Beeldvormers onderzoekt hoe een foto onze kijk op de werkelijkheid bepaalt.}