De Dragqueen, vroeger bekend als de travestiet, is alomtegenwoordig. In de popcultuur zijn ze mainstream geworden, maar in de echte wereld is de ruimte van de glitterdiva's veel beperkter geworden.
DDe 27-jarige Chary gaat niet meer stappen. Ze is in korte tijd nogal wat aangekomen en niets past. En als ze dan gaat winkelen wordt het steevast janken in het pashokje. Dus blijft ze alle weekenden thuis. Dat moest anders, vonden ze bij BNNVara. Verpieterde vrouwen als Chary moeten uit hun sociale isolement worden gehaald en brutale dragqueens kunnen daarbij helpen. Dus als Chary in het nieuwe tv-programma De diva in mij tijdens een karaokesessie halverwege Lady Gaga’s Pokerface zichtbaar opfleurt, concludeert Lady Galore, als trotse coach aan de zijlijn: ‘Kijk, er komt al een beetje diva uit.’
In De diva in mij gaan vrouwen met te weinig zelfvertrouwen op zoek naar de godin in zichzelf. En wie kunnen ze daar beter bij gidsen dan de selfmade godinnen van de huidige popcultuur: dragqueens.
In hun zoektocht worden de dames door Lady Galore, Hoax LeBeau en Envy Peru bijgestaan. Daarvoor worden allerhande tips, therapeutisch shoppen, workshops en brede mannenschouders met vrouwelijk inlevingsvermogen uit de kast gehaald.
Je mag het van programmamaker Desiree van Grinsven best een mentale make-over noemen. ‘We wilden de vrouwen, die door familie en vrienden zijn opgegeven, empoweren. Daar is drag bij uitstek voor geschikt. Ik hoor van alle queens die ik ken dat ze door zich in drag te kleden een transformatie doormaken. Drag geeft ze een mentale boost. Ze worden ad rem en krijgen een schijt-aan-de-wereldmentaliteit.’
En zo verovert drag met De diva in mij weer een stukje mainstreampopcultuur. Mannen die in hun kleding, uitstraling en gedrag over de top vrouwelijkheid nastreven zijn hot. Met de Amerikaanse draggrootheid RuPaul als frontvrouw en diens tv-show RuPaul’s Drag Race als vlaggeschip heeft drag de afgelopen tien jaar een zegetocht gemaakt. De show heeft sinds zijn geboorte in 2009 negen Emmy’s ontvangen en werd in 2018 door Netflix gekocht, waardoor de talentenjacht een wereldwijd publiek kreeg. De Queen der Queens komt later dit jaar nog met zijn eigen talkshow bij Fox uit.
RuPauls tv-show fungeert als een dragschool, met garantie op een glamcarrière. Elk mondiaal bedrijf lijkt op zoek naar zijn eigen huisqueen, en de school van Ru levert die. Bianca del Rio, de winnares van het zesde seizoen, toert de wereld rond met haar stand-upshow en heeft nu een rolletje in een Starbuckscommercial. McDonald’s doet het met Shangela Laquifa Wadley. Modehuis Prada zette vorig jaar dragqueens in voor zijn reclamecampagne.
New York en Los Angeles organiseren sinds 2015 de zogenoemde Dragcons, festijnen waar meer dan 40 duizend liefhebbers van drag gezamenlijk hun passie vieren. En lang niet iedereen komt in een pruik, jurk en bijgeleverde attitude. Een groot deel van de bezoekers is niet gay en meer dan 60 procent bestaat uit vrouwen. De flamboyante types, die twintig jaar geleden hun felgekleurde subversieve niche hadden in de gayscene, lijken nu de menselijke middenmoot geen angst meer in te boezemen.
Ook in Nederland liften mannen op naaldhakken mee op het succes. Er zijn hier draghouses ontstaan, waarvan de leden op de jaarlijkse Superball in het Amsterdamse Paradiso, het grootste dragfestijn in Europa, de podiumstrijd met elkaar aangaan. Hoe komt het dat drag, nadat het in de jaren negentig voor het laatst op de radar van mainstreamcultuur verscheen, nu weer in alle hevigheid is losgebarsten?
‘In het verleden werden dragqueens als moeilijke types van een subcultuur gezien. Met De diva in mij zie je nu dat de mainstreammedia een bepaalde deskundigheid bij ons heeft ontdekt die ze kunnen gebruiken.’ Dat is winst, volgens Lady Galore – Sander den Baas voor de burgerlijke stand – en dat is voor een groot deel aan moeder-overste te danken. ‘RuPaul’s Drag Race heeft nu eenmaal, of je het nu als homo of hetero bekijkt, een aantal kenmerken die het zo succesvol maken. Het programma is ontzettend grappig, het is visueel heel sterk, het draagt positiviteit uit en de persoonlijke verhalen spreken kijkers erg aan.’
Volgens de Grieks-Australische dragqueen Jennifer Hopelezz (Richard Keldoulis), die twintig jaar geleden vanuit Sydney naar Nederland verhuisde, was RuPaul medeverantwoordelijk voor een lokale dragexplosie. ‘Tegenwoordig staat Instagram vol met queens, terwijl je tien jaar geleden mensen hier moest uitleggen wat drag betekende.’ Volgens de Amsterdamse Mayday – haar naam zoals vermeld in haar paspoort – en net als Hopelezz, een veteraan, is drag voor sommigen een hippe carrièrekeuze geworden. ‘Net zoals kids tegenwoordig dj willen worden. Nu heb je in Amsterdam zo’n honderd dragqueens, en anderhalve kroeg waar ze kunnen optreden. De concurrentie is moordend.’
Niet alle eer voor de huidige wildgroei aan glitter komt aan RuPaul toe. Conchita Wurst deed veel voor de erkenning van het fenomeen toen ze in 2014 met een powerballad, een gouden glitterjurk en een baard het Eurovisie Songfestival won. Het songfestival was, met zijn unieke mix van miljoenen kijkers en zijn ontvankelijkheid voor de gayscene, het perfecte podium om drag aan een groot publiek over te brengen. Wurst bleek in de talkshows die ze na haar overwinning deed een aimabele ambassadrice wier vijfuurschaduw je in een onbewaakt moment over het hoofd zag. Hopelezz: ‘Daarvoor was het toch heel erg onbekend maakt onbemind.’
Maar wat het goed doet in populaire media, doet het niet altijd goed op straat. Je kunt nog zo veel zelfvertrouwen en vermakelijke schijt-aan-de-wereldattitudes etaleren, volgens Hoax LeBeau (Joost Gimbel), collega-dragcoach van Galore in De diva in mij ‘roept een man in een jurk bij veel mensen nog ongemakkelijke gevoelens op’. ‘Dragqueens doen het dan wel goed op tv, ik denk niet dat dit ooit mainstreamcultuur zal worden.’
Lady Galore: ‘Als man mag je als monster of hond of weet ik wat verkleed gaan...’
Hoax LeBeau: ‘... maar als vrouw zien mensen je vaak als verschrikking. Het impliceert dat het vrouwelijke iets negatiefs is en dat de vrouw nog steeds wordt gezien als de mindere sekse.’
Ze hebben beiden niet veel ervaringen met bedreigingen of agressie, maar dat komt ook omdat ze alert zijn in het openbaar. LeBeau bezoekt de evenementen die ze opluistert altijd met de fiets. Omdat ze niet op hakken grote afstanden wil afleggen én omdat het haar een stuk sneller maakt dan mogelijke belagers. Galore eist dat ze voor haar optredens met de auto wordt opgehaald en thuisgebracht. ‘Ik verkoop het als divagedrag, maar het is eigenlijk een verkapte veiligheidsmaatregel.’
Misschien geen overbodige luxe. Vorig jaar nog werd dragqueen Monique de la Fressange in Amsterdam door drie mannen op straat mishandeld. Als statement stond ze later dat jaar in de Canal Parade naast burgemeester Halsema.
Het is een frappante tegenstrijdigheid: mannen in vrouwenkleren die op tv aan de borst worden gedrukt, voelen een reserve om zich in vol ornaat in het openbaar te begeven. Mayday kan erover meepraten. Ze begon haar carrière midden jaren negentig, toen drag hier nog travestie heette. Er was op tv al De travestieshow, gepresenteerd door Robert ten Brink en weelderig behangen met BN’ers en valse wimpers. Dragqueens als Nickie Nicole en Dolly Bellefleur werden door hun tv-optredens nationale beroemdheden. Het was in de dagen van house en hedonisme, drugs, love en freedom, die je allemaal kon beleven in clubs als It en RoXY.
Mayday: ‘In het centrum van Amsterdam kon je in volledige drag over straat. Er was in het uitgaansleven veel meer een inclusieve sfeer, waarbij queens gemoedelijk omgingen met bikers. Nu word je op het Leidseplein door kleine schoffies nageroepen en uitgescholden.’
Waarom de acceptatie in openbare ruimte juist is afgenomen? Ze denkt dat dat in de pas loopt met een afgenomen zichtbaarheid van gaysubculturen. ‘Megaclubs als It, RoxY en Mazzo zijn allang gesloten. Ook heel wat homokroegen uit die tijd bestaan niet meer. Daardoor is die hele gayscene verkleind en haast onzichtbaar geworden. Je ziet ook geen mannen meer hand in hand lopen.’
Tegelijk is er de laatste jaren in de media veel aandacht voor alle combinaties van gender, identiteit en seksuele oriëntatie. Dat resulteerde in een almaar uitdijende code voor seksuele minderheden, waarbij de vier letters LGBT inmiddels hopeloos tekortschieten, een grotere zichtbaarheid van transacteurs in films en tv-series en een bedrijfsleven dat handig op het nieuwe bewustzijn inspeelt. Dat kan in de praktijk tot bizarre situaties leiden.
Mayday: ‘Albert Heijn had in de week van WorldPride een van hun To Go-filialen omgedoopt tot Albert Heijn To Gay. Ik zag een groepje Marokkaanse jongens buiten dralen die niet naar binnen durfden. Alsof je van hun broodjes homo wordt.’
Soms is zo’n situatie schrijnender. Hopelezz, die haar drag combineert met activisme, werd deze maand nog door een Uberchauffeur geweigerd. En dat terwijl ze twee weken daarvoor nog een intentieverklaring met het bedrijf had getekend om discriminatie tegen te gaan.
Het lijkt erop dat, nu drag in het middelpunt van de (media)belangstelling staat, tegelijk een gevecht moet worden gevoerd voor acceptatie in het dagelijkse leven. Misschien wel zoals er in de jaren tachtig ruimte was voor homocoryfeeën op tv, maar de gay next door er wel twee keer over dacht zijn/haar geaardheid publiekelijk bekend te maken.
Jennifer Hopelezz: ‘Ik denk echt dat we nu in het tijdperk zitten van de genderrechtenbeweging. Niet alleen voor mensen zoals wij, die met het begrip gender spelen, ook voor transgenders.’
Soms is er winst, soms verlies. Alle vier de queens zijn pragmatisch over de huidige ontwikkelingen. Hopelezz zegt dat Uber misschien de afspraken met hun chauffeurs niet goed heeft gecommuniceerd. Ze gaat weer met het bedrijf in gesprek. Mayday, die kanttekeningen bij de drag van nu plaats, vindt dat lang niet alle drag zijn rauwe potentie als performance art benut; dat drag te vaak in het clowneske blijft hangen. ‘Maar er is een plek voor iedereen. Als we maar zichtbaar zijn.’
Hoax LeBeau: ‘Daar gaat het ons om. Zichtbaarheid is de eerste stap naar het bespreekbaar maken van drag en het vervolgens op een breder vlak geaccepteerd te krijgen.’
De eerste aflevering van De diva in mij wordt maandagavond om 20.20 uitgezonden op NPO 3.
Afgelopen weekend is Amsterdam Pride van start gegaan en daarin heeft ook drag zijn plekje. Donderdag is er in het Lloyd Hotel een Drag Brunch met Lady Galore. Vrijdag is de dag van de Pride Drag Queen Olympics bij het Homomonument, met onder andere handtas werpen en de 100 meter stilettosprint. En zaterdag is er de Canal Parade waarin ongetwijfeld menig dragqueen te water gaat.
