Door corona kregen we meer oog voor familiegeschiedenis. Nu is stamboomonderzoek mateloos populair

Wim Kros uit het Brabantse Heesch is verzamelaar. Hij is ook de man die als uitgever en hoofdredacteur van hobbybladen als Creatief met foto’s en Poppenhuizen & Miniaturen en als presentator van onder meer Kreatief met papier en Kreatief met karton in de jaren negentig Arjan Ederveen inspireerde voor het tv-programma Kreatief met Kurk, maar in de eerste plaats is hij verzamelaar.

Een ‘verschrikkelijke verzamelaar’ is hij zelfs, geeft hij toe. Kros vertelt over de 38 dozen met foto’s en knipsels uit kranten en tijdschriften die zijn laatste verhuizing opleverde. Ze zijn opgeslagen in de schuur van een vriend, de toch forse eengezinswoning in Heesch is er te klein voor.

Om maar een voorbeeld van zijn verzamelwoede te noemen: ‘Sinds 1960 verzamel ik alle ongewone weergebeurtenissen. Sneeuw met Pasen? Hup, scheuren uit de krant en hup, de map in.’

Verzamelaar Kros (75) is ook - er is een verband - stamboomonderzoeker, zoals zoveel Nederlanders tegenwoordig. Het tv-programma Verborgen verleden van de NTR is na elf jaar onverminderd geliefd. De populariteit van onderzoeken naar de eigen familiegeschiedenis neemt snel toe en daar zijn verschillende oorzaken voor. Kros heeft er als amateurhistoricus een nieuwe dimensie aan gegeven.

In 2014 bracht hij het eerste nummer op de markt van Familie in Beeld, na een werkzaam leven met een grote verscheidenheid. Drie jaar eerder had hij zijn tijdschriften van de hand gedaan. Kros was behalve industrieel ontwerper en maker van hobbybladen samen met zijn vrouw de uitbater van een hardrockcafé en hij exploiteerde, ook in Heesch, een winkel met hobbyartikelen en een poppenhuismuseum.

De formule van zijn tijdschrift, in het kort: een rijkelijk geïllustreerde handleiding om de levens van voorouders te visualiseren met algemene tijdsbeelden. Familiealbums, noemt Kros ze. De basis zijn de stambomen, met de zogenaamde kwartierstaten, het schema van voorouders.

Kros kleedt stambomen aan en hij vindt dat iedere stamboomonderzoeker dat zou moeten doen, ‘want een stamboom is maar een stamboom. Daarop zie je niet wat die gasten allemaal hebben uitgespookt. Anderen gaat het alleen maar om de data en de geboorteplaatsen, dat is saai.’

Hij is zo’n man die niet rust voordat hij een foto heeft gevonden van het sigarenmagazijn in Den Haag van een betovergrootvader. ‘Ziekelijk is het, maar ik moet het doen.’

Het vermoeden bestaat dat corona een forse bijdrage heeft geleverd aan de toenemende populariteit van het stamboomonderzoek. ‘Mensen zaten veel thuis, wilden toch wat doen en zijn zich gaan storten op hun familiegeschiedenis’, zegt Yolanda Lippens. ‘Eindelijk hadden ze tijd voor die stamboom. Ik merk het aan mijn website, de cijfers schieten omhoog. Mensen willen hun eigen verhaal vinden.’

Lippens (56) is in deze wereld een bekende autoriteit. Genealogie en stamboomonderzoek is haar werkterrein. Ze schrijft over stamboomonderzoeken op haar website yory.nl, is moderator van de online ontmoetingsplaats stamboomforum.nl, geeft onderzoekers tips en is vrijwilliger op de redactie van het historisch tijdschrift Ons Amsterdam.

Na betrekkingen in de reisbranche en de ict verlegde ze haar werkterrein begin deze eeuw naar de genealogie. Dat was niet verrassend. ‘Als meisje was ik al geïnteresseerd in mijn voorouders. Ik zat als jonge griet al in archieven tussen de kale en grijze mannen. Ze bestudeerden microfiches en internet bestond niet. Bij de kopieermachine stond je in de rij om voor een dubbeltje een kopie te maken van een document. Dat was het begin, rond 1980.’

Stamboomonderzoek was iets voor oudere gepensioneerde heren en dat imago kleeft er nog steeds enigszins aan, zegt Lippens; volkomen ten onrechte volgens haar, want de gemiddelde leeftijd van de stamboomonderzoeker keldert.

Daarmee hangt ook de tweede oorzaak voor de toenemende populariteit samen: de digitalisering. De archieven, bijvoorbeeld met kerkboeken waarin dopen en huwelijken zijn vastgelegd, worden in hoog tempo ontsloten.

De aanzet daartoe werd eind jaren negentig al gegeven. Ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de Nederlandse Genealogische Vereniging (NGV) schetste het Algemeen Dagblad in 1996 een opwekkend beeld van de voortschrijdende techniek: ‘Computers zijn niet meer weg te denken uit onze samenleving. Maar het komt toch als een verrassing dat zelfs bij een schijnbaar stoffig gebeuren als het onderzoeken van een familiestamboom de machine haast onmisbaar is geworden.’

Twee jaar later kwam de krant op het onderwerp terug en werd van algemeen rijksarchivaris Van Boven de volgende overpeinzing genoteerd: ‘In deze haast- en verandermaatschappij is het onblusbare verlangen van ieder mens om meer te weten over zijn verleden alleen maar groter geworden. Bovendien hebben archiefdiensten en genealogische verenigingen drempels geslecht en de informatiebronnen gemakkelijk toegankelijk gemaakt.’

Stamboomprofessional Yolanda Lippens zegt dat de ontwikkelingen gestaag voortschrijden. ‘Tegenwoordig zijn de archieven veel meer dan voorheen op afstand te bekijken. Als een document niet zichtbaar is, kun je vaak een verzoek indienen om het te laten kopiëren. Daarnaast worden databases steeds meer online aan elkaar gekoppeld.’

De conclusie: ‘Het leven van een stamboomonderzoeker is de afgelopen tien, vijftien jaar aanzienlijk makkelijker geworden. Klooien met vellen papier hoeft ook niet meer. De software is enorm verbeterd en verfijnd.’

Voor de vorser van voorouders staan diverse gerenommeerde hulptroepen klaar, in de eerste plaats openarch.nl (zie kader). De Nederlandse Genealogische Vereniging verzamelt en verspreidt voor de zevenduizend leden nieuws op het gebied van genealogie, heraldiek en familiegeschiedenis en wijst de weg naar databases.

Praktische hulp en ondersteuning voor amateuronderzoekers biedt ook het Centrum voor Familiegeschiedenis in Den Haag, het CBG, in eerste instantie op WieWasWie.nl. Het is een gezamenlijk platform van een groot aantal erfgoedinstellingen. De doelstelling: ‘WieWasWie wil genealogie en historisch persoonsonderzoek voor een zo breed mogelijk publiek toegankelijk maken’.

Aan alles is gedacht. Voor wie er niet uitkomt biedt het CBG een ‘stappenplan’ aan. Het CBG is een grote speler op deze markt, met 35 werknemers (merendeels parttimers) en een vertakking naar het Mediapark in Hilversum. Sinds 1988 werkt het CBG samen met Nederlandse omroepen en levert het bijdragen aan de tv-programma’s Verborgen verleden (NTR), Spoorloos (KRO-NCRV) en het RTL 4-programma De Erfgenaam en aan het radioprogramma Adres Onbekend (Radio 5, KRO-NCRV).

Als de vraag wordt gesteld of corona de belangstelling voor de geschiedenis van de eigen familie heeft gestimuleerd, twijfelt woordvoerder Monique Zwart van het informatiecentrum niet. ‘Mensen zijn hun zolders gaan opruimen en stelden zich de vraag wat ze eigenlijk weten van hun eigen familie.’

Maar of er ook sprake is van een opgelaaide belangstelling voor het eigen verleden?

‘Misschien. Jaarlijkse pieken zijn bijvoorbeeld onder meer 4 en 5 mei. Wat we steeds vaker zien is dat mensen blijven stilstaan bij een bepaalde gebeurtenis in het leven van een voorouder en daar alles over willen weten. Verhalen worden uitgezocht, steeds meer mensen gaan over tot storytelling. Die verhalen zijn het gebladerte van de stamboom.’

Er is volgens Zwart nog een aanjager van de toenemende populariteit: ‘Verborgen verleden heeft de belangstelling voor stamboomonderzoek een enorme boost gegeven.’ In het tv-programma van de NTR wordt gezocht naar bij voorkeur spraakmakende voorouders van een bekende Nederlander. Verborgen verleden bestaat al sinds 2010. In februari kwam het aantal uitzendingen op 100.

Het CBG werkt voor de NTR voor elke uitzending een aantal familielijnen uit. Zo kwam Ronald de Boer er tot zijn verbazing achter dat hij een Duitse voorvader had (‘Ik had gewoon Europees en wereldkampioen kunnen zijn’) en bleek dat een overgrootvader van Youp van ‘t Hek in het Gooi naast een café een paardenstal in bezit had waarover in de buurt veel klachten waren (‘Een man naar mijn hart, een beetje een ondernemer en niet zo’n zeikerd’). Van Dieuwertje Blok werd bekend dat er Schots koninklijk bloed door haar aderen stroomt.

Expert Yolanda Lippens kent de verhalen. Ze is enthousiast over het programma, maar plaatst een kanttekening. Verborgen verleden geeft volgens haar een vertekend beeld van familieverledens. ‘Want je bent een product van duizenden voorouders. Dat probeer ik mensen ook altijd duidelijk te maken. Het is leuk om te focussen op die ene voorouder uit zeventienhonderdzoveel, maar daar heb je er honderden van.’

Ze rekent voor: ‘Je hebt twee opa’s en twee oma’s, dat zijn er vier. Daarboven zijn er acht overgrootouders en zestien betovergrootouders. Als je in 1700 bent aangekomen heb je al drieduizend voorouders op dezelfde lijn. Het is leuke tv als Wende Snijders hoort dat ze afstamt van middeleeuwse Vlaamse ridders, maar haar stamboom is véél breder dan dat.’

Lippens verwoordt nog een andere ergernis: de vaak gehoorde claim dat iemand afstamt van Karel de Grote of Willem van Oranje. ‘Maar dat is altijd zó ver weg. Er zijn mensen die beweren dat 30 procent van de Nederlanders van Karel de Grote afstamt, maar bewijsbaar is het niet. Er worden aannames gedaan. Daar gaan heel veel mensen nat op.’

Nog een tip: vergeet de moeder niet. ‘Moeders hangen er vaak maar een beetje bij. Mensen zijn geneigd zich alleen te focussen op hun achternaam. Ik heet Lippens en dus ga ik op zoek naar Lippensen. Maar je hebt ook nog een moeder. Zoek beide kanten op, zeg ik altijd, ook bijvoorbeeld de moeder van je vader.’

Zelf is ze met veertien namen uit haar stamboom bezig. ‘Ik kan er ook honderd van maken, maar dat kan ik in mijn leven niet volbrengen.’ Acht generaties al keerde ze terug in het verleden. Voorouders lieten voetsporen achter in Duitsland, Schotland, België en Denemarken en maakten in de Gouden Eeuw deel uit van de Verenigde Oostindische Compagnie. ‘Ik heb Europees bloed.’

Haar waarschuwing: ‘Stamboomonderzoek is een verslaving. Een positieve verslaving, maar toch een verslaving.’

Dat kan Wim Kros, de maker van het tijdschrift Familie in Beeld en stamboomverslaafde, beamen. ‘Voor je het weet zit je tot vier uur ’s nachts achter de computer. So what? Een ander gaat golfen of zo. Mijn vrouw heeft Netflix ontdekt, de hele week kijkt ze ’s avonds tv. Ik doe dit en ik ben er totaal door gegrepen.’

Familie in Beeld zette hem ertoe aan zijn leven en dat van zijn naaste verwanten vast te leggen in tijdsbeelden. Voorouderalbums, noemt hij ze. ‘Ik heb uitgerekend dat ik 140 jaar moet worden om het laatste album te maken.’ Met twee albums voor zijn vrouw, een geschenk voor haar 65ste verjaardag, was hij drie maanden bezig.

‘Eerlijk gezegd: de échte genealoog rust niet voordat hij de exacte geboortedatum heeft van een voorouder uit de 16de eeuw. Zo ben ik niet, het gaat me nu óók om de tijdsbeelden. Zijn er geen te vinden van voorouders? Dan ga ik op zoek naar schilderijen of illustraties.’

Tal van ontdekkingen heeft hij gedaan. ‘Stamboomonderzoek is geschiedenis. De rode draad in mijn leven is mijn zoektocht. Wie waren mijn voorouders? Hoe leefden ze? Wat wisten ze? Hoe is onze wereld ontstaan en wat hebben mijn voorouders daaraan bijgedragen?’

Geestdriftig vertelt Kros over de voorvader, een ingenieur, die de sluizen bij Katwijk mede heeft ontworpen en Napoleon nog de hand heeft geschud, ‘want die kwam kijken naar die sluizen’.

Zo’n ontdekking is goud waard, zegt de stamboomonderzoeker uit Heesch. ‘Kicken.’