Donna Zuckerberg: ‘Teksten uit klassieke oudheid worden gebruikt om hedendaagse vrouwenhaat te verdedigen’

In antifeministische kringen heerst ineens een grote ­belangstelling voor teksten uit de klassieke oudheid, merkt classicus Donna Zuckerberg op in haar boek Not All Dead White Men. Wat trekt hen er zo in aan? 

‘Zij immers vormt het begin van het sterfelijk geslacht van de vrouwen. Heel het nadelig geslacht stamt van haar en de massa’s van vrouwen. Groot is dit kwaad voor de mensen: ze wonen met mannen tezamen, zonder een deel in de pijnlijke armoe, maar wel in de rijkdom. (...) Net zoals hen heeft de dondergod Zeus aan de sterfelijke mannen vrouwen gegeven als kwaad, als partners in onvruchtbaar werk dat waardeloos blijft.’

Teksten uit de antieke oudheid zijn niet altijd even zachtaardig voor vrouwen, getuige deze passage uit de Theogonie van de Griekse dichter Hesiodus (8ste eeuw voor Christus). De ‘zij’ in deze tekst is de eerste vrouw, Pandora. Voor de komst van Pandora was de aarde vruchtbaar, en kon ‘het werk van een jaar in een week worden gedaan.’ Maar dan steelt Prometheus het vuur uit de hemel, tot woede van Zeus, die Pandora op de mensheid afstuurt, waarna alles naar de verdoemenis gaat. Och, vrouwen verpesten ook alles!

Ook in andere klassieke teksten worden vrouwen nogal eens afgeschilderd als inferieur. Neem de schrijver Semonides (7de eeuw voor Christus), die de andere sekse vergelijkt met dieren. Zo is er de slecht verzorgde varkens-vrouw. Of de ezel-vrouw, die is ‘koppig en obstinaat, en zal nauwelijks werken, zelfs niet als je haar bedreigt of dwingt.’ Alleen de bijenvrouw, die haar dagen slijt met huishoudelijke vlijt, kan de goedkeuring van Semonides wegdragen.

De samenlevingen in de antieke oudheid werden gekenmerkt door slavernij en vrouwenonderdrukking. Tegelijkertijd is het ook een periode van intellectuele bloei, van het mooiste proza, van belangrijke experimenten met vormen van democratie. Een machtig interessante tijd voor mensen die geïnteresseerd zijn in kunst, filosofie en politiek.

Zo ook voor Donna Zuckerberg (32), het derde kind uit het gezin Zuckerberg, en zus van Facebook-oprichter Mark Zuckerberg. Haar broer en zussen werken allemaal in Silicon Valley. Maar Donna Zuckerberg dook liever in de wereld van de antieke oudheid. Zij raakte als student op de prestigieuze universiteit Princeton begeesterd door de schoonheid en complexiteit van klassieke teksten. Na haar doctoraal Engels specialiseerde Zuckerberg zich in Griekse tragedies en promoveerde ze op de teksten van Aristophanes en Euripides.

Zuckerberg wil de door haar zo geliefde klassieke oudheid levend en toegankelijk maken voor een groter publiek dan alleen hoogleraren en promovendi. Daarom richt ze in 2015 Eidolon op, een website met persoonlijke essays over de klassieken.

In de zomer van 2015 bemerkt Zuckerberg opvallend veel aandacht voor een op Eidolon gepubliceerd stuk met als titel: ‘Waarom beleeft het stoïcisme cultureel momentum?’ Ze besluit te onderzoeken waar al dat verkeer naar haar site vandaan komt, en belandt in een uithoek van het internet. Antifeministische bloggers als Roosh Valizadeh blijken enorm enthousiast over de leer van de Stoa, geestverwanten discussiëren driftig over het werk van dichter Ovidius. Zuckerberg ontdekt een hele online gemeenschap van voornamelijk witte, en voornamelijk boze mannen met een fascinatie voor de klassieke oudheid. Mannen zoals de Amerikaanse neonazi Andrew Anglin, die op zijn website The Daily Stormer (inmiddels verbannen naar het dark web ) onder een foto van het Romeinse Colosseum declareert:

‘Alt-right viert de grootheid van onze voorvaderen en de glorie van onze historische prestaties, en wijst revisionistische argumenten van moderne sociale wetenschappers die blanken afschilderen als brengers van alle kwaad; wij geloven juist dat blanken de stichters en onderhouders zijn van een Westerse samenleving.’

Zuckerberg analyseert de vele posts over de klassieken op subreddits – fora op het platform Reddit – zoals r/ the red pill en r/ mensrights . Ze duikt diep in de ‘manosphere’, online groepen van mannenactivisten die strijden tegen valse beschuldigingen van verkrachting, pick-up artists (versierkunstenaars die zoveel mogelijk seksueel succes willen behalen) en ‘Men Going Their Own Way’ (mannen die vrouwen zoveel mogelijk de rug toekeren). Zuckerberg bemerkt dat de groepen uit de manosphere overlappen en in­ter­ageren met alt-right, de neoreactionaire wit-nationalistische stroming die vleugels kreeg tijdens de Amerikaanse presidentiële verkiezingen en de daarop volgende overwinning van Trump.

Deze mannen lijken inspiratie te putten uit en terug te willen naar die mooie klassieke periode, alhoewel vrouwen zich zelfs toen niet naar behoren gedroegen. ‘Er is weinig verschil tussen vrouwen door de geschiedenis heen’, lamenteert een schrijver op het antifeministische blog Return of Kings: ‘Zelfs in een tijdperk waarin godverdomme het patriarchaat met een ijzeren vuist had moeten regeren, een periode waarin geen concept van effectieve anticonceptie bestond, een periode waarin alleenstaande moeders verzekerd waren van armoede en uitstoting, zelfs in die tijd waren vrouwen sletten.’

Over haar onderzoek naar deze online gemeenschappen schreef Donna Zuckerberg het boek: Not All Dead White Men: Classics and Misogyny in the Digital Age, dat vorig jaar uitkwam. Via een Skype-verbinding vanuit Californië, spreken we met Zuckerberg over de in haar ogen levensgevaarlijke toe-eigening van de klassieken door jonge, boze mannen. Haar boek is extra actueel, nu ook in Nederland een reactionaire politicus gebruik maakt van verwijzingen naar de klassieke oudheid.

De online wereld die u beschrijft in uw boek, noemt u de ‘Red Pill’-gemeenschap. Wie of wat is deze gemeenschap?

‘The Red Pill is een groeiende online gemeenschap van – voornamelijk jonge, witte – mannen die een afkeer hebben van feminisme, van minderheden en van progressieve intellectuelen. Die gemeenschap kent verschillende subgroepen, en hebben vooral vrouwenhaat gemeen. Al deze mannen zijn naar eigen zeggen ge-‘redpilled’ (een verwijzing naar de film The Matrix, waarin hoofdpersoon Neo een rode pil slikt om de waarheid over de wereld waarin hij leeft te ontdekken, red.) De schellen zijn deze mannen van de ogen gevallen, en nu zien ze dat witte heteroseksuele mannen worden gediscrimineerd in ‘gynocentrische’ samenleving – een samenleving gericht op vrouwen.’

Waarom hebben deze mannen volgens u zo’n voorkeur voor de klassieken?

‘Ze willen zo het idee bestendigen dat witte mannen de beschermheren zijn van intellectuele autoriteit, zeker nu die autoriteit wordt bedreigd door vrouwen en mensen van kleur. Vrouwen hadden nauwelijks een stem in de antieke oudheid; verkrachting en onderdrukking zijn in veel teksten aan de orde van de dag. Die teksten worden door de Red Pill-gemeenschap vervolgens losgeweekt van hun context, en gebruikt om hedendaagse vrouwenhaat te verdedigen.’

Wat is in uw ogen het niveau van kennis over de klassieken onder deze mannen, en onder radicaal rechtse politici? Kunnen ze echt allemaal Marcus Aurelius en Ovidius citeren?

‘Nee, nee. Ik zag een tijdje geleden een jonge man die een vlag ophield tijdens een pro-wapen-demonstratie. Daarop stond het oud-Griekse gezegde ‘Molon labe’, wat zoiets betekent als: kom ze maar halen. De uitdrukking is een antwoord op de oproep aan de Spartanen om de wapens neer te leggen. De jongeman had een verkeerde Griekse letter gebruikt, waardoor er feitelijk onzin stond op die vlag. Daar kan ik dan wel om lachen. Denk je lekker intellectueel over te komen...’

‘Ik kan me ook nog herinneren dat jullie politicus Thierry Baudet zijn speech in het Latijn hield in de Tweede Kamer. Die werd onderuitgehaald door de classicus Mary Beard, die zijn beroerde grammatica en woordgebruik laakte. En ik ben het met haar eens: zijn Latijn sucked. Door de online Red Pill-gemeenschap worden veel fouten gemaakt met Grieks en Latijn. Tegelijkertijd waarschuwde mijn redacteur me tijdens het schrijven van dit boek: Donna, je weet misschien meer over Ovidius, maar dat maakt dat je nog niet tot een beter mens.’ De Red Pill-mannen moet je ook niet aanspreken op hun latijn, maar op hun politieke opvattingen, dáárover moet je in debat.’

U komt de toe-eigening van de klassieken op het spoor door een stuk over stoïcisme. Dat bleek in de Red Pill-gemeenschap te worden beschouwd als een levensfilosofie voor de ware alfaman.

‘Ja, er is zelfs een naam voor alle mannen die vallen voor de Stoa: ‘broics’, een ­combinatie van bro’s (broeders) en stoics (stoïcijnen). Het gaat daarbij om een ­oppervlakkige lezing van een complexe filosofische stroming. Die luidt: wees ­jezelf, focus je op zelfverwezenlijking en laat je niet uit je evenwicht brengen door krachten van buitenaf.’

In uw boek citeert u pick-up artist Roosh Validezeh, zelfverklaard aanhanger van het stoïcisme. Hij schrijft over vrouwen: ‘Jij maakte van mij een egoïstische klootzak, jij beloonde me met seks als ik je slecht behandelde. Jouw poesje werd steeds natter naarmate ik je minder respecteerde. Jij dwong mij tegen mijn vriendelijke natuur in te gaan door steeds verwaander en arroganter te worden.’ Dit rijmt toch niet met het idee van stoïcisme, het onverstoord zijn door krachten buiten jezelf?

‘Dat klopt, het is allemaal nogal tegenstrijdig. De Red Pill-gemeenschap ziet zichzelf ook niet als boos, maar juist als uiterst redelijk, en kalm. Het zijn uiteraard de feministen die hysterisch zijn, en hun emoties niet onder controle hebben.’

Een andere voorliefde die u op het spoor kwam, was die voor Ovidius. Waarom uitgerekend deze dichter?

‘De Ars Amatoria van Ovidius wordt gezien als de eerste pick-uphandleiding, omdat Ovidius advies geeft over hoe je een vrouw moet versieren. De tekst valt overigens net zo goed te lezen als een kritiek op romantische adviezen. De pick-up artists uit de manospere zien hun eigen wereldbeeld weerspiegeld in het werk Ovidius. Zij beschouwen de maatschappij als een grote liefdesmarkt, waarbij alle vrouwen hypergaam zijn: ze zullen altijd kiezen voor mannen met de hoogste status. Het doel is om die hoge status te faken, om zo seks te kunnen hebben met mooie vrouwen.
‘Strategieën om zo’n hogere marktwaarde te bluffen, gaan niet zelden gepaard met het negeren en overschrijden van seksuele grenzen. Vrouwen aanraken, overmeesteren, dwingen, nee betekent ja. De mannen gebruiken de teksten van Ovidius, waar ook verkrachtingen in voorkomen, als legitimatie voor hun gedrag: dit is wat vrouwen willen, hoe ze in elkaar steken, het is nooit anders geweest.’

Hoe verklaart u dat de door u beschreven online gemeenschap van racisten en antifeministen zo groot is geworden?

‘Ik neem het vooral sociale media kwalijk dat deze mannen elkaar hebben gevonden. Zonder sociale media was er niet zo’n grote Red Pill-gemeenschap geweest, die invloed heeft tot aan het witte huis.’

Een van de socialemediatyconen is uw broer Mark Zuckerberg. Is uw boek ook een kritiek op zijn bedrijf?

‘Je kunt dit vragen, maar het is mijn vrijheid om daar niet op in te gaan. Journalisten maken van mijn aanklacht graag een soort familievete, in werkelijkheid speelt Facebook volgens mij niet zo’n grote rol. Mijn broer wordt in de Red Pill-gemeenschap regelmatig uitgemaakt voor ‘Zuck the Cuck’ (afkorting voor cuckold, iemand die toelaat dat zijn vrouw seks heeft met andere mannen, red.). In mijn onderzoek komt YouTube veel prominenter naar voren als katalysator van Red Pill-ideeën. Door YouTube, met haar systeem van aanbevelingen, worden mensen met gematigde meningen deze gemeenschap als het ware ingezogen.’

U stelt: vrouwen verdienen een beter internet. Wat is uw oplossing voor de uitdijende Red Pill-gemeenschap?

‘Ik ben een fan van deplatforming. Als dit soort stemmen worden geweerd van reguliere sociale media, als dit soort websites niet worden gehost, dan zullen ze verdwijnen naar de uithoeken van het internet. Dan gaan ze bijvoorbeeld van Twitter naar het kleinere Gab, waar alleen mensen komen die menen dat Twitter de gedachtenpolitie is. Deplatforming voorkomt zo dat gematigde mensen onder de invloed raken van dit soort geluiden, er in mee worden getrokken. Natuurlijk is het niet de panacee, racisten en vrouwenhaters zullen nieuwe online strategieën bedenken. Maar voor nu vind ik dat de platforms, de sociale media, hun verantwoordelijkheid moeten nemen.’