InterviewScenarioschrijver Manju Reijmers
Dit zijn de scenariotechnieken van Manju Reijmer, bedenker van succesvolle series
Met webseries als De Slet van VWO6 scoort de publieke omroep (eindelijk) bij jongeren. Hoe krijgt scenarioschrijver Manju Reijmer dat voor elkaar?
Er zijn twee soorten schrijvers, volgens George R.R. Martin, de schrijver van de fantasyreeks A Song of Ice and Fire, waarop de tv-serie Game of Thrones is gebaseerd. Je hebt architecten en tuiniers. Een architect denkt vooraf alles uit. Voordat er ook maar één spijker is geslagen, weet hij hoeveel kamers het gebouw krijgt, wat voor dak erop komt en waar de bedrading wordt gelegd.
Een tuinier daarentegen plant een zaadje, geeft het water en zorgt er goed voor. Hij weet vooraf wat voor plant het is en wat voor voeding die nodig heeft, maar hij weet niet hoeveel takken de plant precies zal hebben, hij ziet vanzelf wel hoe de plant groeit. Martin is, vertelt hij in interviews, een typische tuinier.
Manju Reijmer (28), hoewel groot fan van Martin, is juist een architect. Hij gelooft heilig in structuur; het zijn de beperkingen van de structuur die zijn creativiteit stimuleren, zegt hij, en die hem in staat stellen om een verhaal te bedenken dat de kijker niet meer los kan laten. Dat Reijmer daartoe in staat is, heeft hij de afgelopen jaren bewezen met een aantal webseries voor tieners.
In november 2017 verscheen de eerste aflevering van De Slet van 6VWO op het YouTube-kanaal van NPO 3. Tot dan toe had de jongerenzender van de publieke omroep weinig succes geboekt online. Maar De Slet, over een meisje wier naaktfoto naar de hele school wordt gelekt, sloeg vrijwel direct aan bij de doelgroep. Hier zie je hoe hoofdpersoon Laura probeert een sexy selfie te maken:
Opgeteld werden de acht korte afleveringen van rond de 5 minuten ruim 3 miljoen keer bekeken. Het tweede seizoen, over een meisje dat een relatie krijgt met haar leraar, werd in totaal meer dan 5 miljoen keer bekeken. Vorige week begon seizoen drie, dit keer over seksueel geweld: een meisje wordt misbruikt op een feestje en twijfelt of ze aangifte moet doen.
Ook van Reijmers hand verscheen eind vorig jaar de comedy Vakkenvullers, wederom een YouTube-serie voor NPO 3, over een groep jonge medewerkers van een supermarkt, met in de hoofdrollen Oussama Ahammoud (Muis uit Mocro Maffia) en de 17-jarige rapper Leafs (echte naam: Jahmil Dapaloe). Hier zie je hoe hoofdpersoon Rimon komt solliciteren bij de Landsuper:
Ook Vakkenvullers werd een groot succes, met afleveringen die honderdduizenden keren werden bekeken. Van de 25 meest bekeken filmpjes op het YouTube-kanaal van NPO 3 komen er 18 uit de koker van Manju Reijmer. Wat is zijn formule? Voor V vertelt hij over zijn schrijftechnieken en probeert hij antwoord te geven op de vraag: hoe schrijf je een verslavende serie voor tieners?
Het scenarioschrijven heeft Reijmer vooral geleerd door heel veel te kijken en eindeloos te analyseren. Op zijn blog schreef hij talloze besprekingen van series, vooral van Game of Thrones, zijn favoriete serie.
‘Ik zit dan echt met een blocnootje op schoot voor de tv en schrijf alle ontwikkelingen op. Zo leer je wat de onderliggende structuur is. Bijvoorbeeld welke gebeurtenissen nodig zijn om Sansa Stark van passief prinsesje naar sterke vrouw te laten emanciperen.’
Na zijn studie journalistiek aan Hogeschool Windesheim in Zwolle meldde hij zich tevergeefs aan voor de Filmacademie. Later deed hij een cursus screenwriting van drie maanden in Los Angeles. Hij werkt al jaren als assistent van scenaristen, voor wie hij research doet en scripts proefleest. Naast zijn werk rondt hij een master sociologie af.
Manju Reijmer is naast scenarist ook activist. Op Twitter roerde Reijmer, zelf geboren in Sri Lanka, zich tot voor kort vaak in debatten over racisme, seksisme en homofobie. Inmiddels is zijn account afgeschermd en is hij grotendeels gestopt met twitteren, omdat het te veel tijd opslokte. Ook was hij actief voor Bij1, de partij van Sylvana Simons. Hij was kandidaat op de lijst van Bij1 in Amsterdam en zat in het landelijk bestuur, als bestuurslid ‘etniciteit en gender’.
Bij toeval hoorde hij in 2017 dat de AvroTros bezig was met een webserie over slutshaming en dat er een jonge, relatief goedkope scenarist werd gezocht, aangezien er voor webseries weinig budget is. Hij meldde zich aan, mocht een paar proefscènes schrijven en sindsdien volgden de successen elkaar op.
De afgelopen jaren las hij veel scenarioschrijfboeken en uit elk boek plukte hij wat technieken. ‘Je hebt de bekende ‘Three Acts’ – begin, midden, eind – maar ook de ‘Eight Sequences’. Al dat soort methoden lopen in elkaar over en ik gebruik ze ook door elkaar.’ Bovendien: ‘Uiteindelijk is structuur niet zaligmakend. Je kunt met een goede structuur ook een slecht verhaal maken.’
Een seizoen begint altijd bij een pitch. Reijmer: ‘Dan zitten we met de producenten en de regisseur bij elkaar en bedenken we wat de premisse wordt. Zoals: leerling krijgt relatie met leraar. Daar schrijf ik dan een synopsis van, een samenvatting van ongeveer een A4’tje. Als dat is goedgekeurd, maak ik treatments, het verhaal per aflevering. Tot slot schrijf ik per aflevering het script, dan pas vul ik de dialogen in.’
Bij het bedenken van een concept hanteert Reijmer vaak ‘The Story Spine’, een methode die onder meer bij Pixar wordt gebruikt, de animatietak van Disney. De schrijvers van Pixar (en veel andere scenaristen) delen een verhaal op in ‘beats’, belangrijke momenten.
In Toy Story is zo’n beat het moment dat Buzz Lightyear ontdekt dat hij niet de enige Buzz Lightyear is (wanneer hij een schap vol soortgenoten ziet). Hier zie je dat moment:
De beats moeten elkaar veroorzaken, het is een keten van gebeurtenissen. The Story Spine, oftewel: de ruggengraat van het verhaal, deelt die keten op in de volgende onderdelen (ingevuld voor Finding Nemo):
1.Er was eens... (een vis die Marlin heette en hij hield van zijn zoon Nemo)
2.Elke dag… (probeerde Marlin Nemo te beschermen tegen de gevaren van de zee)
3.Tot op een dag… (Nemo werd meegenomen door duikers)
4.Daardoor… (moet Marlin zijn rif verlaten om op zoek te gaan)
5.En daardoor… (komt Marlin allerlei gevaren tegen)
6.En daardoor… (moet Marlin een sprong in het diepe nemen)
7.Totdat… (Marlin eindelijk zijn angst overwint en erop vertrouwt dat Nemo Dory uit het net kan redden)
8.Sinds die dag… (geeft Marlin zijn zoon Nemo de ruimte die hij nodig heeft om zelf van zijn fouten te leren)
Het oermodel van een verhaal dus, zoals je een kind een sprookje zou vertellen. Het nuttige van dit schema, zegt Reijmer, is dat je het meteen merkt als je concept weeffouten bevat. ‘Als de ontwikkeling van het personage geen invloed heeft op de orde van de wereld die je hebt geschapen, is er iets mis. Dan is er geen moraal van het verhaal.’
Het belangrijkste dilemma van een script is volgens Reijmer: ‘Hoe laat je het personage psychologisch veranderen door de plotontwikkelingen?’ Neem het eerste seizoen De Slet. Dat is een verhaal van empowerment: Laura neemt wraak op haar stalker en werpt de schaamte van zich af. Maar hoe krijg je haar zover?
Op de werkkamer van Manju Reijmer hangen twee whiteboards. Op het ene bord heeft hij een web van alle personages getekend. In het midden staat de hoofdpersoon, de figuur die alle personages met elkaar verbindt. Elk lijntje staat voor een verband én een conflict tussen de personages. Dat ziet er zo uit:
Dit heet een ‘character web’, een concept dat bedacht is door scriptdokter John Truby. ‘Het is de bedoeling dat alle personages tegengestelde eigenschappen en doelen hebben’, zegt Reijmer. ‘Zo creëer je automatisch drama, want in elke scène zullen de personages botsen.’
Stel, je hebt de premisse: naaktfoto van meisje lekt uit. Reijmer: ‘Wat voor personage levert het meeste drama op? Een meisje dat zich er dood voor schaamt. Een meisje dat aanvankelijk ook niet handelt, niet naar de politie gaat. Met die angst en passiviteit in gedachte bouw je een personage op.’ En daarom reageert Laura aan het eind van aflevering één zo:
De belangrijkste vraag bij het bedenken van je hoofdpersoon is hoe die zich verhoudt tot de andere personages. ‘Je hebt een sidekick nodig die de hoofdpersoon aanvult en uitdaagt’, zegt Reijmer. ‘Een slechterik die het tegenovergestelde is van de held. En een zogenaamde ‘fake ally’, die eerst een vriend lijkt te zijn, maar later de hoofdpersoon bedriegt.’
Per personage schrijft Reijmer een biografie. ‘Daarin wordt het karakter beschreven, het uiterlijk, de achtergrond, de zogenoemde character flaw’ een zwakte dus, en de doelen van het personage – wat wil hij of zij? Een doel is heel belangrijk, omdat het de kijker nieuwsgierig maakt of het bereikt wordt. Ook beschrijf ik de ontwikkeling van een personage gedurende een seizoen, de ‘character arc’. En ik noteer wat voorbeeldzinnetjes van het taalgebruik.’
Om het seizoen helemaal ‘uit te plotten’ zet hij alle namen van de personages onder elkaar op het tweede whiteboard. De horizontale as staat voor de afleveringen die elkaar opvolgen. Met lijntjes tekent hij het plot uit in pieken en dalen die de emotionele hoogte- en dieptepunten per personage voorstellen (en dus niet de spanning van de kijker). Dat ziet er zo uit:
Aan het begin van seizoen 2 van De Slet komt de 16-jarige Demi er op de eerste schooldag achter dat haar scharrel haar nieuwe leraar is. ‘Dat is dus een dieptepunt voor haar’, zegt Reijmer. ‘En aan het eind van de aflevering verzoenen ze zich ondanks alles, dus dan eindigt het op een hoogtepunt. De spanning loopt daardoor ook op, want de kijker weet: dit moet wel haast fout gaan.’ Kijk zelf maar:
In elke scène moet een conflict en een plottwist zitten, zegt Reijmer. Zoals de scène hierboven: eerst ruzie, dan toch verzoening. ‘Alles is op conflict gebaseerd. Soms baal ik daar wel van. Het is nu eenmaal de beste manier om mensen geboeid te houden. Vijf minuten is op YouTube een eeuwigheid. Mensen klikken zo weg.’
Het einde van een serie weet Reijmer altijd aan het begin – hij schrijft ernaartoe. ‘Maar gaandeweg verandert het einde bijna altijd. Het schrijven blijft toch een organisch proces, hoe gestructureerd je het ook maakt.’
In Nederland is hij een van de weinigen die op deze manier schrijft, hij kent maar één collega die dezelfde technieken hanteert: Oscar van Woensel, die meeschreef aan Penoza. Als assistent werkte Reijmer mee aan series als Bureau Raampoort, Jeuk, Petticoat en de Net 5-soap De spa. ‘Bijna altijd staat het einde niet vast vooraf. Per aflevering wordt het vervolg bedacht.’
De voornaamste kritiek op de methode van Reijmer is dat die te mechanisch en schematisch zou zijn. ‘In Nederland vinden we het auteurschap heel belangrijk. Een grote geest moet intuïtief zijn creativiteit de vrije loop laten. Dat kan geweldige films of boeken opleveren, maar soms ook kabbelende verhalen met weinig focus. Nou ja, ieder zijn eigen methode.’
Onder scenaristen zijn gewichtige series als The Soprano’s, True Detective, Mad Men en Breaking Bad vaak favoriet, merkt Reijmer. ‘Volgens mij ligt daar deels een genderongelijkheid aan ten grondslag. Trage series over depressieve witte mannen zijn literair. Een serie als Gossip Girl, over verwende rijke meisjes, wordt veel lager gewaardeerd. Terwijl Gossip Girl en Breaking Bad in wezen dezelfde structuur hebben: de hoofdpersoon wordt steeds kwaadaardiger.’
Dat de verhalen van Reijmer bij tieners aanslaan, heeft vooral te maken met zijn smaak, zegt hij. ‘Ik kijk graag naar Gossip Girl, Riverdale, Pretty Little Liars, Veronica Mars, One Tree Hill en The OC, ik schaam me niet voor soapy en een beetje trashy. Al vind ik sommige dingen ook overdreven, hoor. In Riverdale heeft elk personage een moord gepleegd! Kom op zeg.’
Onder veel van de afleveringen van De Slet van 6VWO staan commentaren als: ‘De dagelijkse dosis cringe is weer binnen.’
Cringe betekent: tenenkrommend, of pijnlijk ongemakkelijk. Reijmer: ‘Dat zijn vooral jongens die dat zeggen. Op de middelbare school zag ik dat al gebeuren. Alle jongens zeiden over Gossip Girl: ‘Ugh, dat is gay.’ Maar ze keken toch elke week.’
