Dit zijn de beste drie stukken van componist William Byrd (1540-1623), in de beste uitvoeringen

Stel je voor: je wordt verbannen naar een onbewoond eiland. Er is één troost: er is een geluidsinstallatie en van elke klassieke componist mag je drie stukken meenemen, in de mooiste uitvoeringen die er zijn. Wat ergens ook een straf op zich is: drie stukken mogen kiezen van Bach of Beethoven, die tientallen meesterwerken hebben afgeleverd? Niet te doen.

Dit gedachte-experiment is het uitgangspunt van de nieuwe wekelijkse rubriek ‘De Klassieker’, die lezers hoopt te overtuigen van de schoonheid van klassieke muziek. Online zijn de links naar de opnamen te vinden. Noem het vooral geen cursus: het is mijn bescheiden missie om levensveranderend goede muziek te laten horen.

Met wie te beginnen? Over het beste van Bach breek ik nog even het hoofd, dus stel ik je graag voor aan de beste componist van Engeland: William Byrd (ca. 1540-1623).

1. Emendemus in melius

Nooit van Byrd gehoord? Dat kan, want in Nederland wordt hij (anders dan in Engeland) weinig gespeeld, ten onrechte. Omdat het vierhonderd jaar geleden is dat Byrd overleed, is dit het moment om hem te leren kennen. Luister eens naar het motet (een meerstemmig vocaal stuk, vaak op Latijnse tekst) Emendemus in melius, waarin je de tegenstellingen kunt herkennen die Byrds muziek kenmerken: complexiteit versus helderheid, beheersing versus passie. Het koor Collegium Vocale Gent nam het prachtig op. En op dat album uit 2014 staat ook het volgende stuk.

2. Mis voor vijf stemmen

Van Byrds jonge jaren weten we weinig. Mogelijk werd hij geboren in Londen. In ieder geval werd zijn leven getekend door godsdiensttwisten. Toen de bloeddorstige vorst Hendrix VIII wilde hertrouwen (eindstand: zes huwelijken, twee van zijn vrouwen liet hij executeren), maar geen toestemming kreeg van de Paus, richtte hij The Church of England op, waarvan hij zelf aan het hoofd zou staan. De katholieke kerk kwam nadien nogal eens in de verdrukking.

Byrd leidde een artistiek dubbelleven: als organist in de kathedraal van Lincoln diende hij muziek te maken voor de nieuwe kerk, hoewel hij zelf een ‘recusant’ was: hij bleef katholiek. Zijn geloof was algemeen bekend. Het was aan zijn goede contacten te danken dat hij gevrijwaard bleef van vervolging en intimidatie. In 1593 verhuisde hij naar Essex, waar hij in relatieve rust een van zijn meest ambitieuze projecten kon verwezenlijken. Drie keer zette hij de mis op muziek (voor drie, vier en vijf stemmen), bedoeld voor gebruik in de schuilkerken. Aangrijpend is de nadruk op de laatste woorden ‘dona nobis pacem’: geef ons vrede.

3. Fantasia in a-klein

Byrd stierf als vermogend man. En als de invloedrijkste klaviercomponist van zijn tijd. Hij zou aan elk genre zijn eigen draai geven. Zijn stukken zijn fantasievol en kleurrijk en zitten vol spontaniteit. Dat geldt al helemaal voor de Fantasia in a-klein, die je in één klap verliefd kan doen maken op het klavecimbel. Op YouTube staat een goede opname door Olga Pasjtsjenko. William Byrd, lieve mensen. Beter gaat het niet worden.