Dit zijn de beste 51 boeken van 2021 (volgens de Volkskrant)

1. Jonathan Franzen: Kruispunt

Fictie

Franzen voert de lezer via vijf, elk op hun eigen manier getroebleerde leden van het gezin Hildebrandt terug naar de vroege jaren zeventig. De karakterisering van het vijftal is fenomenaal, net als de manier waarop hij de vijf verhaallijnen door elkaar weeft. En het is nog maar het begin van een trilogie! (HB)

2. Tobi Lakmaker: De geschiedenis van mijn seksualiteit
Fictie

Ze zijn zeldzaam: écht grappige schrijvers. Maar Tobi Lakmaker is er een: heerlijk brutaal en met een perfect gevoel voor timing. Om zijn debuut De geschiedenis van mijn seksualiteit over een twintiger in Amsterdam moesten we vaak hardop lachen, vooral. Tegelijkertijd is er een serieuze ondertoon. Want hoe moet je leven en liefhebben als je met jezelf en je sekse in de knoop zit? Terecht werd DGVMS een literaire hit en zijn er nu plannen voor een verfilming. (BvH, OB)

3. Cao Xueqin: De droom van de rode kamer
Fictie

Literaire gebeurtenis van het jaar. Ja, deze roman van Cao Xueqin speelt in het China van de 18de eeuw en telt ruim 2.100 pagina’s, bevolkt door 300 personages. Het boek lezen is beslist een project. Zeer op onze tijd van toepassing biedt de roman echter, even onnadrukkelijk als onvergetelijk, inzicht in grote levensvragen, ontmantelt hij de schijn en de illusies en toont ons wat er echt toe doet. Aards en bevlogen tegelijk, een meesterstuk. (HP)

4. Irene Vallejo: Papyrus
Non-fictie

De Spaanse classica Irene Vallejo neemt haar lezers mee de wereld over – van de vergane bibliotheek van Alexandrië tot de universiteit van Oxford – en beschrijft op geweldige wijze hoe het alfabet ontstond, hoe keizerrijken opkwamen en weer verdwenen en vooral: hoe oud, diepgeworteld en universeel onze liefde voor boeken eigenlijk is. (JvdP)

5. Maxim Osipov: De wereld is niet stuk te krijgen
Fictie

Wat een ontdekking, deze scherpe, geestige, aandoenlijke verhalen van de Russische arts en schrijver Maxim Osipov. In De wereld is niet stuk te krijgen, de eerste Nederlandse vertaling van zijn werk, betoont hij zich een meester in zwarte humor en wrange ironie. Steeds weer weet Osipov de lezer te verrassen. Niet alleen met ellende en rampspoed, maar juist ook met onverwacht optimisme. Dat kunnen we wel gebruiken. (EM)

6. Alfred Schaffer: Zo heb ik u lief
Poëzie

Dit jaar ging de P.C. Hooft-prijs naar Alfred Schaffer. Dat moment werd luister bijgezet met een bundeling van al zijn gedichten tot nu toe: een schitterend oeuvre waarin de dichter zijn geschiedenis droomt, hallucineert, bevraagt, stilzet, en vooral heel erg mooi dicht. Zelden was een prijs zo terecht. (GdV)

7. Kazuo Ishiguro: Klara en de zon
Fictie

Een subtiele dystopie die toch snoeihard aankomt, over een wereld waarin kunstmatige intelligentie en andere technologische verworvenheden de werkelijkheid herscheppen. Kazuo Ishiguro slaagt erin de lezer emotioneel betrokken te laten zijn bij een robot – een even krachtige als schrijnende onderbouwing van zijn visie. (HB)

8. Helen Macdonald: Schemervluchten
Non-fictie

Vogels die wolkenkrabbers bewonen, de Brexit, boksende hazen: bij Helen Macdonald is niets wat het lijkt. Ging haar boek De H is van havik over rouw; in Schemervluchten schrijft ze, scherpzinnig observatievermogen parend aan een prachtige pen, via vogels, natuur en herinneringen over uitsterven, eenzaamheid, gemeenschapszin en wat we de wereld aandoen. (MvH)

9. Delphine Lecompte: Beschermvrouwe van de verschoppelingen
Fictie

Met een knal marcheerde Delphine Lecompte de Nederlandse letteren in. Eerst met haar geestverruimende poëzie, en in 2021 met haar prozadebuut Beschermvrouwe van de verschoppelingen. Humanisme, humor, geilheid en filosofische diepgang komen er samen in een even onweerstaanbare als vervreemdende wereld. Het heerlijkste, rijkste Nederlands dat ik in jaren las. (SS)

10. Sandra Langereis: Erasmus – Dwarsdenker
Non-fictie

We leven in tijden van polarisatie, waarin mensen gemakkelijk stelling nemen. Erasmus leerde zijn tijdgenoten om hun woorden te relativeren en de eigen perspectieven om te keren. In deze monumentale biografie maakt Sandra Langereis ons vertrouwd met de denkwereld van deze filosoof. Die laat zien hoe we elkaar beter kunnen begrijpen. (RvR)

11. Auke Hulst: De Mitsukoshi Troostbaby Company
Fictie

Het is 2032 en schrijver Auke van der Hulst voelt zich door een beslissing van zijn geliefde ‘een vader die niet werd’, ‘een vader zonder kind’. Hij verwerkt dit trauma in een logboek en een roman. Met elkaar vormen ze de vuistdikke roman De Mitsukoshi Troostbaby Company, waarin Auke Hulst een kolossale dimensie toevoegt aan de verbeelding van zijn jeugd, liefdesleven en schrijverschap in eerder werk. (MSt)

12. Lieneke Frerichs: Nescio – Leven en werk van J.H.F. Grönloh
Non-fictie

De biografie van Nescio, pseudoniem van kantoorman J.H.F. Grönloh, maakt de hoge verwachtingen meer dan waar. Consciëntieus en nergens opdringerig brengt Lieneke Frerichs deze altijd wat geheimzinnig gebleven figuur tot leven, waarbij ze gul citeert uit diens vele brieven. Wat een schrijver. Nu hopen dat daar een aparte uitgave van komt. (ED)

13. Edmund de Waal: Brieven aan Camondo
Fictie

De Britse keramist Edmund de Waal, bekend van De haas met ogen van barnsteen, schreef een nieuwe familiekroniek. Over een Joodse familie die Franser dan Frans was maar nu is uitgestorven. Over een huis met de perfecte inrichting, over de macht van taal en over een schilderij van Renoir. Een schitterend en indringend verhaal. (LdJ)

14. Charles Baudelaire: Mijn hoofd is een zieke vulkaan

Non-fictie

Een dichter kan tegelijkertijd de mooiste verzen van zijn eeuw schrijven en toch onophoudelijk aan de leiband van zijn moeder lopen. Wie wil weten hoe zoiets kan gebeuren, moet de brieven van Baudelaire lezen. Kiki Coumans heeft een ruime selectie vertaald, vanaf zijn eerste epistel tot aan zijn laatste woorden. Een bundel die doet grommen van plezier. (GdV)

15. Yiyun Li: Waar geen reden is
Fictie

Deze autobiografische roman van de Amerikaans-Chinese auteur Yiyun Li is een doorlopende dialoog – over herinneringen, het leven, verdriet en lijden – van een moeder met haar 16-jarige zoon, die net zelfmoord heeft gepleegd. Zo houdt ze hem nog even bij zich en houdt ze de rouw op afstand. Zwenkend tussen luchtig, geestig, zwaarmoedig en verdrietig schreef Li een buitengewoon ontroerend in memoriam. (RH)

16. Heleen Debruyne: De huisvriend
Fictie

De Vlaamse Heleen Debruyne schreef met De huisvriend een gedurfd en aangrijpend literair memoir over haar familie in West-Vlaanderen. Ze wisselt scènes over de wereld van haar grootouders soepel af met essayistische uitweidingen en reflecties op haar eigen leven. Een gewichtig boek, maar met milde spot geschreven. Zeldzaam goed. (CL)

17. Janet Lewis: Het proces van Sören Qvist
Fictie

In een uitgebeende stijl schrijft de Amerikaanse schrijver en dichter Janet Lewis (1899-1998) over de onterechte veroordeling van een dominee in 17de-eeuws Denemarken. Het is alsof de personages buiten de tijd staan in dit bijna allegorische verhaal, gebaseerd op een historisch gegeven. Een boek dat je ademloos uitleest. (WdB)

18. Peter Terrin: Al het blauw
Fictie

Simon, 19 jaar, laat zich in bar Azzurra verleiden door de getrouwde Carla. Wat begint als een vertelling over een jongen die niet weet wat hij met zijn leven moet, ontwikkelt zich tot het portret van een vrouw die alleen nog maar verliezen kan. De taal is prachtig, het verhaal schrijnend. (PS)

19. George Saunders: Een duik in een vijver in de regen
Non-fictie

George Saunders opende mijn ogen voor de diepte, complexiteit en menselijke warmte – zeg maar gerust het wonder – van zeven klassieke Russische verhalen. Saunders fileert die verhalen soms per alinea. Welke beslissing neemt de schrijver hier, en welk effect sorteert dat? Het resultaat: een masterclass in schrijven, maar vooral ook in lezen (MS).

20. Marie Kessels: Levenshonger
Fictie

Ook al verwerkt Elzbieta aan de lopende band varkensvlees in een slachthuis, ze staat monter in het leven. De onverschrokken heldin uit Levenshonger van Marie Kessels sluit vriendschap met de gekste figuren en beziet iedereen met milde compassie. Want: ‘Allemaal zijn we op een dag uit ons knusse warme mandje gesodemieterd.’ Nooit eerder las ik een maatschappijkritische roman die óók zo vrolijk was. (BvH)

21. Kenzaburo Oë: Seventeen & Homo sexualis
Fictie

De Japanse literaire grootheid Kenzaburo Oë (Nobelprijswinnaar van 1994) heeft eindelijk toestemming gegeven voor de volledige herpublicatie van zijn roman Seventeen, die oorspronkelijk in 1961 verscheen. Wie zich wil verdiepen in de geest van een geradicaliseerde, rechtse rukker, zit met dit boek gebakken. Schokkend, duister en onvergetelijk. (CL)

22. Antonio Scurati: M – De man van de voorzienigheid
Fictie

Benito Mussolini heeft grootse plannen voor Italië aan het begin van M – De man van de voorzienigheid, deel twee van Antonio Scurati’s fenomenale romanreeks over de fascistische dictator. (Het derde deel moet najaar 2022 in het Italiaans verschijnen.) Dit boek bestrijkt de jaren van 1925 tot 1932, waarin Il Duce het laatste restje oppositie uit het parlement verjaagt en een bloedbad aanricht in Libië. Hij komt er allemaal mee weg. (EM)

23. Michael Ignatieff: Troost – Als licht in donkere tijden
Non-fictie

Deze verzameling historische portretten voert je mee langs tweeduizend jaar Europese cultuurgeschiedenis. Historicus Michael Ignatieff maakte een persoonlijke keuze uit literatuur, kunst en muziek die hem in zijn leven troost hebben gebracht. En hij vroeg zich af: wat betekent dat eigenlijk, troost vinden? Als je wanhoopt, leert dit boek: je bent niet alleen. (LdJ)

24. Arnon Grunberg: De dood in Taormina
Fictie

Wrang-ironische roman over ouders en kinderen, liefde en eenzaamheid. Zelda probeert de mannen om haar heen te redden. Ze belooft haar vader om niet jong te sterven, maar leeft roekeloos. Ze bekommert zich om de oudere, zwervende acteur Jona en heeft een relatie met de jonge Zweedse Per. De driehoeksverhouding leidt tot een verbluffende plot. Vintage Grunberg. (OB)

25. Sasja Janssen: Virgula
Poëzie

Dag in dag uit komt ze over onze lippen, zonder te klinken: de komma. Het is misschien wel het meest betwiste leesteken. Een om lief te hebben, of te verguizen, om aan te roepen of te vervloeken. Dichter Sasja Janssen jaagt op dit haakvormige wezen in alle gedaanten en schreef misschien wel de beste bundel van het jaar (GdV).

26. Robbert Welagen: Raam, sleutel
Fictie

Raam open laten staan, voordeur dicht gewaaid, sleutel vergeten. Hieruit peurt Robbert Welagen in krap 200 bladzijden een verschrikkelijk drama én een intense liefdesaffaire tussen twee vrouwen. Twee uiterste gemoedstoestanden – rouw en verliefdheid – worden in deze fijnzinnige roman overtuigend bij elkaar gebracht. ‘De lichamelijke reacties komen overeen. Onrust, slapeloosheid, hartkloppingen.’ (BvH)

27. Annet Schaap: De meisjes
Jeugd

Na het terechte succes van haar schrijversdebuut Lampje vestigt Annet Schaap definitief haar naam. De zeven sprookjes beginnen met naamloze meisjes die eigenzinnige versies van de hoofdpersonen uit Repelsteeltje, Roodkapje, Hans en Grietje of Doornroosje blijken te zijn. Verhalen die nooit meer hetzelfde zullen zijn na het lezen van De meisjes. (PvL)

28. R.C. Sherriff: Twee weken weg
Fictie

Herontdekt juweeltje uit 1931 over de jaarlijkse strandvakantie van een Londens burgermansgezin. Een prachtig ingetogen boek over niet-ingeloste beloften, verdampte illusies en teloorgang. Over een gezin dat waarschijnlijk voor het allerlaatst gezamenlijk op vakantie gaat en over carrières en relaties die niet zijn geworden wat je ervan had gehoopt. (HB)

29. Dolores Prato: Daar op het plein is niemand
Fictie

Het is even wennen voor de lezer van Daar op het plein is niemand. De ruim 800 pagina’s gefictionaliseerde jeugdherinneringen van de Italiaanse schrijfster Dolores Prato kennen geen hoofdstukken, alleen hier en daar een witregel. De kracht van deze intieme alleenspraak zit hem in het caleidoscopische, de aandacht voor wat onbeduidend lijkt: voorwerpen, geluiden, geuren. Tussen de regels door ontvouwt zich een drama. (EM)

30. Maggie Nelson: Bluets
Non-fictie

Maggie Nelson bracht een fijnzinnige ode aan de kleur blauw in Bluets: 240 korte bespiegelingen over de kleurenleer, Goethe en Gertrude Stein, maar ook over liefdesverdriet, seks en de liedjes van Leonard Cohen. Geen wonder dat dit boekje (uit 2009) een cultstatus heeft. Met dank aan vertaler Nicolette Hoekmeijer nu ook in fonkelend Nederlands te lezen. (EM)

31. Jo Nesbø: Koninkrijk
Thriller

Monumentale thriller over de broers Roy en Carl Opgard van de Noorse auteur Jo Nesbø. Door alle kleurrijke personages laat het verhaal zich nog het best omschrijven als de Noorse Twin Peaks, maar dan zonder de esoterica van David Lynch. Kaïn en Abel in Noorwegen mag je het ook noemen. (RvS)

32. Jan De Meyer: De deugd en de weg
Non-fictie

Een beter begrip van het Chinese denken is in de 21ste eeuw geen luxe. Deze levendige filosofische disputen van de Zeven Wijzen van het Bamboebos, uitstekend vertaald en toegelicht door Jan De Meyer, geven een uniek inkijkje in de eeuwenoude wisselwerking tussen het conformistische confucianisme en het spontane taoïsme. (ML)

33. Katixa Agirre: Moeder zullen nooit
Fictie

Verrassende Baskische roman over een hoogzwangere schrijfster die geïntrigeerd raakt door een vrouw die haar piepjonge tweeling om het leven brengt. Ze gaat op onderzoek uit en neemt intussen haar eigen moederschap onder de loep, dat ze moeilijk te combineren vindt met het schrijverschap. Agirre weet het licht te houden en dat is knap bij zulke zware onderwerpen. (MSt)

34. George Orwell: Tegen totalitarisme
Non-fictie

Deze essays over politiek en literatuur zijn een baken en een troost in een jaar waarin we elkaar steeds schrillere verwijten gingen maken. Orwell zegt helder wat er maatschappelijk op het spel staat en brengt geen enkel ‘begrip’ op voor kromme redeneringen. Maar hij houdt zijn oog altijd gericht op een gezamenlijke toekomst. (MS)

35. Robert-Jan Friele: De Pizarro’s
Non-fictie

Fenomenaal boek van Volkskrant-journalist Robert-Jan Friele, die aan de hand van de levensverhalen van de Pizarro’s – vier broers en een zus uit de Colombiaanse elite – de revolutionaire, gewelddadige recente geschiedenis van Colombia tekent. (Spoiler: twee broers overleven het niet.) De Pizarro’s is new journalism op z’n allerbest. Spannend, informatief, prachtig opgeschreven en, het verbazingwekkendste, alles is waargebeurd. (BW)

36. Karl Ove Knausgård: De morgenster
Fictie

Misschien wel de intrigerendste roman van dit jaar. Op magistrale wijze verbindt Knausgård gewone mensenlevens aan grote filosofische vragen over de zin van het bestaan, het nut van religie en de toekomst van de aarde. Dit onheilspellende boek zindert lang na. (LJ)

37. Raoul Deleo en Noah J. Stern: Terra Ultima
Fictie

Spectaculair: ontdekkingsreizigers Deleo en Stern ontdekten een nieuw continent en werkten tien jaar aan hun verslag. Met fraaie wetenschappelijke tekeningen van de Zeepadkwal, de Foedraalgiraffe en de Blauwe Waaierstaartkikker, vol speelse en intelligente verwijzingen naar historische collega’s als John James Audubon en Charles Darwin. Een ode aan het kijken, de verwondering en de verbeelding. (JPG)

38. Mariken Heitman: Wormmaan
Fictie

In Mariken Heitmans roman Wormmaan worstelt hoofdpersoon Elke met haar identiteit: ze is een vrouw, maar wordt vaak voor man aangezien. Ze vertrekt naar de Wadden om een daad te stellen. Dit is een gelaagd boek, met veel ideeën en meerdere verhaallijnen. Complex, soms uitputtend, maar met rijk en beeldend proza, en volstrekt origineel. (CL)

39. Paul Biegel & Charlotte Dematons: Het Groot Biegel Sprookjesboek
Jeugd

Perfecte postume samenwerking. Dit kloeke voorleesboek bundelt dertig prachtverhalen die ooit in bladen en bundels verschenen. Gul geïllustreerd door Charlotte Dematons, die bijzonder geschikt blijkt voor deze taak: ze kan met potlood en penseel net zo onderhoudend vertellen als de grootmeester met zijn pen. Biegel verovert zo nóg een generatie. (PvL)

40. Christian Oster: Drie mannen en een stoel
Fictie

Een kleinood van de Franse schrijver Christian Oster (1949), die vaak in de experimentele hoek wordt geschaard maar toegankelijke, grappige boeken schrijft over eenzaten. Hier reizen drie van dat soort mannen gezamenlijk naar Corsica. Onderweg ontstaat er een mooie verstandhouding tussen hen. Een prachtig boekje. (WdB)

41. Willem du Gardijn: Het einde van het lied
Fictie

In de originele en ambitieuze roman Het einde van het lied gaat Willem du Gardijn verder waar Marguerite Yourcenar stopte in haar beroemde Mémoirs d’Hadrien: in wijdvertakte volzinnen beschrijft hij de laatste dagen van de Romeinse keizer Hadrianus. En dat niet alleen. Du Gardijn verplaatst zich ook in een suïcidale vrouw in Amsterdam-Zuid, en in haar echtgenoot, de classicus Adriaan. Het geheel vormt een krachtig drieluik over sterven en verlies. (EM)

42. Philippe Girard: Leonard Cohen – On a Wire
Graphic novel

Voorbeeldige biografische graphic novel over de zingende dichter Leonard Cohen (1934-2016) uit Montreal. Fraai getekend met ogenschijnlijk eenvoudige lijntjes en pasteltinten. We volgen de Canadese bard tijdens zijn ups en downs. Vooral van die downs zijn er nogal wat. Zelfspot houdt hem overeind. Ook geschikt voor niet-Cohenfans. (RvS)

43. Richard Wrangham: De goedheidsparadox
Non-fictie

Waarom is de mens enerzijds zo’n vredelievende soort, die in grote aantallen dicht op elkaar kan leven, terwijl dezelfde mens op gezette tijden ook buitengewoon wreed kan zijn? Richard Wrangham grijpt deze ‘goedheidsparadox’ aan voor een revolutionaire kijk op onze evolutie én onze toekomst. Een mustread voor wie de homo sapiens wil begrijpen. (MH)

44. Julian Sancton: Waanzin aan het einde van de aarde
Non-fictie

Een winter lang vastliggen in het ijs bij Antarctica is een nachtmerrie die uitkwam voor de bemanning van de driemaster waarmee de Belgische ontdekkingsreiziger De Gerlache in 1897 de magnetische zuidpool wilde vinden. Drie inktzwarte maanden: daar kun je knettergek van worden. Sancton beschrijft de expeditie zo handenwringend spannend dat je onwillekeurig meevoelt met de alom opkomende psychische ellende. (RH)

45. Jan Swafford: Mozart – The Reign of Love
Non-fictie

Schrijven over Mozart is bijna onmogelijk, want hoe beschrijf je zoiets volmaakts als zijn muziek? Jan Swafford lukt het toch, met diepgaande maar knap toegankelijke analyses van Mozarts wondere werken. Dat zijn korte leven ondertussen ook buitengewoon kleurrijk was, laat Swafford je in 800 bladzijden gretig meebeleven. (FD)

46. Damon Galgut: De belofte
Fictie

Drie decennia Zuid-Afrikaanse geschiedenis aan de hand van het verhaal van de Afrikaner familie Swart. Een gedoemde familie, zo lijkt het. De belofte is een stilistische tour de force: de verteller lijkt een geest die telkens weer van een ander personage bezit neemt. Terechte winnaar van de Booker Prize 2021. (HB)

47. Jean Pierre Rawie: Een luchtbel in een vluchtige rivier
Poëzie

Een goede vertaling behoort een verrijking van de Nederlandse literatuur te zijn, vindt Jean Pierre Rawie. Hij neemt ons mee op een poëtische reis langs Camões, Quevedo, Yeats en vele anderen. Hij beheerst ook het Russisch. Rawie vertaalt melodieus en virtuoos. Een parel aan het firmament der Nederlandse letteren. (LJ)

48. Blake Bailey: Philip Roth – De biografie
Non-fictie

In bedrieglijk achteloos proza brengt biograaf Blake Bailey Philip Roth in al zijn grootsheid en kleinzieligheid zo dichtbij als het maar kan, schreef Connie Palmen – zelf een groot liefhebber van de ‘schunnige, dwangmatig masturberende, wraakzuchtige, overspelige, door en door Amerikaanse schrijver’ – over deze biografie, en daar is nou eens geen woord aan gelogen. (WdR)

49. Henk Schulte Nordholt: Is China nog te stoppen?
Non-fictie

Westerse landen moeten duidelijke grenzen en harde eisen stellen aan het China van Xi Jinping, betoogt sinoloog Henk Schulte Nordholt in deze urgente studie, anders ziet het er slecht uit voor de democratie én de strijd tegen klimaatverandering. Zijn dringende advies: kijk niet naar wat het Xi-regime zegt, maar naar wat het Xi-regime doet. (OT)

50. Colson Whitehead: Harlem Shuffle
Fictie

Ray Carney, zoon van een beroepscrimineel, probeert min of meer op het rechte pad te blijven in het Harlem van de late jaren vijftig en vroege jaren zestig. Maar ‘min of meer’ is niet voldoende en langzaam maar zeker wordt hij het criminele circuit ingezogen. Dr. Jekyll en Mr. Hyde in een verscheurd New York. (HB)

51. Louise Glück: Averno
Poëzie

In dit jaar van gecompliceerde en zinnige vertaaldiscussies vertaalde hier een dichter een dichter. Met grote zorgvuldigheid, terwijl ze zelf heel andere poëzie schrijft. Geen gelijkenis, wel aandacht en de durf om keuzes te maken. Radna Fabias vertaalde dapper én dienstbaar en laat Louise Glück ademen in het Nederlands. (MvH)