Die Wannsee Konferenz geeft een overtuigend beeld van de machinaties van het fascisme ★★★★☆

Speciale behandeling. Evacuatie. Natuurlijke vermindering. De verhullende termen vliegen over tafel in Die Wannsee Konferenz, een op feiten gebaseerde speelfilm over een historische vergadering in Berlijn. Vijftien hoge vertegenwoordigers van de SS, de NSDAP en diverse Duitse ministeries, door nazileider Reinhard Heydrich uitgenodigd voor een ‘bespreking met lunch’, beslisten op 20 januari 1942 over het lot van de 11 miljoen Joden die zich volgens hun telling in het door de nazi’s bezette Europa bevonden.

De door Hitler zo gewilde ‘Endlösung’, een definitieve oplossing, daar draait het om. De Joden moeten verdwijnen. Eerdere plannen om hen te laten emigreren, te verschepen naar Madagaskar of naar de Siberische moerassen te sturen, zijn allang van tafel. De getto’s in Oost-Europa zitten overvol, in Auschwitz is al een concentratiekamp in gebruik. Hoezeer ze er ook omheen praten, voor alle aanwezigen is de opdracht glashelder. Hier wordt een genocide gepland.

Regisseur Matti Geschonneck verfilmde de gruwelvergadering op minimalistische wijze. Zonder filmmuziek, met een onopvallende montage en ingetogen acteerwerk toont Die Wannsee Konferenz hoe het eraan toegegaan kan zijn, die dag. Vijftien mannen verzamelen zich voor een vergadering en stappen zo’n twee uur later hun auto weer in. In de tussentijd maken ze zich druk om regeltjes, hiërarchie en verantwoordelijkheden – zoals dat op zoveel zakelijke bijeenkomsten gaat. Niemand trekt het doel van de bijeenkomst in twijfel.

Geschonnecks aanpak is gewaagd, want wie wil er naar een film die niets anders te bieden heeft dan een stel pratende mannen (en een vrouwelijke notulist) in één ruimte? Waarin geen enkel sympathiek personage voorkomt? Vooral dat laatste is radicaal, merk je als filmkijker al snel. Gewoontegetrouw ga je op zoek naar iemand om empathie voor te voelen, maar de film stuurt je herhaaldelijk het bos in. En juist door die ontoegeeflijke, kale benadering is Die Wannsee Konferenz zo meedogenloos goed.

In het scenario van Magnus Vattrodt (die zich baseerde op een toneelstuk van Paul Mommertz, in 1984 eerder verfilmd voor de Duitse televisie) is iedereen even kil en beleefd, van Heydrich (gladjes gespeeld door Philipp Hochmair) tot de overijverige Adolf Eichmann (Johannes Allmayer). Niemand verheft zijn stem. Men spreekt over ‘het optimaliseren van bestaande processen’, het verdelen van vrijvallend Joods vermogen en het voorkomen van maatschappelijke onrust.

Of het echt zo ging, blijft gissen: van de Wannseeconferentie zijn notulen bewaard gebleven, maar die zijn beknopt. Geschonneck is er in elk geval in geslaagd een beangstigend overtuigend beeld te geven van de machinaties van het fascisme. De propaganda, de afwenteling van schuld (‘Als wij ze niet vernietigen, dan vernietigen zij ons’), de verdraaiingen (‘Het Jodendom heeft ons deze oorlog opgedrongen’) en vooral de alledaagsheid waarmee over massamoord wordt gesproken, zijn schrikbeeld en waarschuwing ineen.