Deze polaroids zouden nu niet meer gemaakt kunnen worden (en niet alleen omdat sommige sterren erop niet meer leven)

Op de terugweg uit Brussel, waar ze onlangs Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, fotografeerde voor de cover van het Amerikaanse Time Magazine, werd Dana Lixenbergs fototas gestolen. Mijn lens!, was het eerste wat ze dacht, en een heel fotografenleven schoot voorbij. Ze was weleens van camera veranderd, maar die lens was altijd bij haar geweest, vanaf het begin van de jaren negentig toen ze die eerste foto’s in de wijk Imperial Courts in Watts, Los Angeles maakte. Nu bijna dertig jaar geleden, in een buurt waar ze naast Amsterdam en New York het gevoel heeft dat ze er op een bepaalde manier een thuis heeft gevonden, en waar ze de ‘picture lady’ wordt genoemd.

Het was dat werk dat voor haar de deur opende, te beginnen in het blad Vibe, naar een kleine twintig jaar waarin ze van opdracht naar opdracht reisde, langs de grote sterren van Hollywood en de muziekindustrie, van George Clooney naar Tupac, van Whitney Houston tot Heath Ledger, die ze nog fotografeerde op haar eigen balkon, toen ze in downtown Broadway woonde. Die lens dus. Mogelijk te vervangen, maar een zekere mate van magisch denken is haar niet vreemd.

We lopen door de grote zaal in het Amsterdamse fotomuseum Huis Marseille waar de tentoonstelling Polaroid 54/59/79 een vooruitblik biedt op het gelijknamige fotoboek dat een dezer dagen verschijnt. Met alle respect, de polaroids die hier liggen zijn in principe een restproduct van de manier waarop Lixenberg fotografeert. Ze werkt met een 4-x-5-camera op statief, een manier van werken waar een statige concentratie van uitgaat. ‘Iedereen wil gezien worden’, weet Dana Lixenberg inmiddels, of het nu kinderen op straat in South L.A. zijn of George Clooney. Ze verdwijnt onder een doek en wacht op het moment dat erom vraagt te worden vastgelegd. Maar van tevoren heeft ze een polaroidcassette op de camera geschoven en maakt ze proefopnamen. Ze werkte tot 2008 met 4-x-5 peel apart polaroids, zoals de Polaroid Corporation ze maakte tot het faillissement van de fabriek. Peel apart, niet te verwarren met de bekende polaroid-SX-70-film, die uit een polaroidcamera schuift en zichzelf ontwikkelt. Bij peel apart moet je 30 seconden (bij zwart-wit) of twee minuten (voor kleur) wachten voordat je twee vellen uit elkaar trekt. Het luistert nauw, laat ze zien, vooral op een hectische fotoset, waar de kans op over- (bubbels) of onderontwikkeling (vlekken) vrij groot is.

Met de polaroids checkte ze of het lichtplan (vaak een combinatie van natuurlijk licht en kunstlicht) wel klopte, en of de compositie die ze in haar hoofd had op beeld ook werkte. Ze heeft eindeloos veel polaroids weggegeven, niet alleen bij haar grote reportages in Los Angeles en Jeffersonville, Indiana, ook van rapper Biggie Smalls heeft ze er geen een overgehouden. Die wilde ze heel graag zelf hebben.

En als de stemming ernaar was en er tijd over was, dan liet ze de sterren met een kabelschakelaar ook nog weleens een polaroid maken, zodat zij en haar assistenten ook in beeld waren. ‘Dat had ik natuurlijk veel systematischer moeten doen’, zegt ze. Vooral omdat ze dan misschien een foto van Prince met zichzelf had gehad. Maar die van George Clooney, die kennelijk heel tevreden is dat hij ook eens mag afdrukken, met fotograaf en assistent in zijn rug, is ook niet gek.

De polaroids (ze beslaan vooral het Amerikaanse deel van haar carrière, totdat de peel aparts van de markt verdwenen) lagen al die tijd in een doos. Ze houdt van dat onaffe van het beeld, de kwaliteit van die polaroidfilms en van het feit dat deze unieke afdrukken, nog meer dan de uiteindelijke foto’s, voor haar een echte herinnering zijn aan die dag op de set. Ze vond in die doos ook het dagboek van een fotografenleven terug. De onzekere Lisa Kudrow, die de hele tijd werd omringd door een dominante agent. Een lange dag bij Whitney Houston, vlak nadat Bobby Brown uit de gevangenis was vrijgelaten, die vele pruiken en outfits later zou leiden tot een zeldzame glimlach, vereeuwigd op de cover van het album My Love is Your Love. De omstandigheden van de shoot met Tupac (die zou leiden tot een van haar bekendste foto’s, opgenomen in de Eregalerij van de Nederlandse fotografie in Rotterdam). Ze waren in Atlanta en Tupac kwam net van de tandarts terug, vermoedelijk onder de pijnstillers. Ze had een interessante plek langs het spoor gevonden en herinnert zich dat het begon te regenen. Het was een van die shoots waarbij ze moest proberen de artiest van zijn entourage los te weken. ‘Je moet de noise uitbannen’, zegt ze.

‘Je hebt altijd een gezamenlijk belang’, gaat ze verder. ‘Je wilt alle twee een goede foto.’ Ze merkte dat het noemen van haar geboorteplaats Amsterdam altijd goed viel bij muzikanten. En verder was er respect voor de serieuze, geconcentreerde manier waarop ze haar werk deed. Haar analoge manier van werken, waarbij je een handjevol foto’s maakt, helpt voor de focus, die je bij digitale fotografie, waarbij je eindeloos door kunt blijven schieten, zelden vindt. ‘Het dwingt tot keuzes.’ Ze kent de spanningsboog op elke set. ‘Ik weet precies wanneer de rek eruit is, en dan moet je nog net even doorgaan. En dan vlak voordat ze het zelf gaan zeggen, kom je met de mededeling dat het klaar is.’

Maar de 4-x-5 peel apart polaroids worden dus niet meer gemaakt. Ze heeft zich een andere manier van werken aangeleerd. Het maakt de polaroids nog dierbaarder.