De zeven plagen van De Telegraaf

Huilende collega's, hoogoplopende ruzies. De reorganisatie van de afgelopen maanden heeft er flink ingehakt bij De Telegraaf. Vorige week vertrokken vijftig redactieleden bij de grootste krant van Nederland, die woensdag nieuwe jaarcijfers bekendmaakt. Hoofdredacteur Paul Jansen (48), die in augustus 2015 Sjuul Paradijs opvolgde, staat voor een zware taak. Om de krant te redden moet hij zeven hindernissen overwinnen.

1. LEEGLOOP

Het is maandagmiddag 29 februari als Emile Bode voor het laatst het parkeerterrein van De Telegraaf oprijdt. 'Wacht even, ik moet op het knopje bij de slagboom drukken', zegt hij via de carkit van zijn blauwe Audi A4. En dan: 'Goedemiddag! Ik kom mijn lease-auto inleveren.'

Na 38 jaar bij De Telegraaf is Bode een van de vele medewerkers die gebruikmaakt van de riante vertrekregeling van de krant. Hij was er onder meer chef parlement en chef verslaggeverij. 'Ik kan niet te veel zeggen, dat mag niet op grond van de overeenkomst die ik heb ondertekend. Maar ach, ik ben al bijna 62 jaar, voor mij is dit niet zo erg als voor de meeste anderen.'

De Volkskrant sprak de afgelopen weken met vijftien (oud-)medewerkers van De Telegraaf, over de reorganisatie en de restyling van de krant. De meesten waren alleen bereid anoniem hun verhaal te doen. Ze vrezen de toorn van de hoofdredactie en de directie van Telegraaf Media Groep. Jansen en TMG wilden geen commentaar geven.

Maandagmiddag moest iedereen die vertrok zijn laptop en mobiele telefoon inleveren, waarna de vertrekkers werden toegesproken tijdens een afscheidsreceptie. 'Toen ik al die namen en dienstjaren hoorde, was ik wel onder de indruk', zegt een aanwezige. 'Veel mensen hebben hier bijna hun hele leven gewerkt. De Telegraaf is een soort familie, dit doet pijn.'

Bode gaat niet met rancune weg, beklemtoont hijzelf. 'Maar als het aan mij lag, zou ik wel een ander kiezen als hoofdredacteur. Zijn visie is niet de mijne. Of anderen bij de krant dat ook vinden? Daar wil ik niets over zeggen, dat zou ik niet netjes vinden.'

2. DE ERFENIS VAN SJUUL PARADIJS

'Sjuul was de vader van de redactie', zegt een verslaggever. 'Hij wist precies wat er speelde bij je thuis. Als je problemen had, zei hij: neem maar een weekje vrij.'

Jarenlang leidde Paradijs het verzet tegen de bezuinigingsplannen van TMG. Veel andere dagbladen namen al eerder harde maatregelen, onder druk van de economische crisis. De redactie van De Telegraaf slaagde er lang in om dat te voorkomen, terwijl de krant aan de lopende band abonnees kwijtraakte.

In mei 2015 barstte de bom: Paradijs moest vertrekken, een conflict met de directie maakte zijn positie onhoudbaar. Dat nieuws kwam als een schok voor het personeel, dat hem beloonde met een luid applaus en een afscheidskrant die zijn weerga niet kende ('Sjuul, deze krant is voor jou').

De redactie vreesde voor een opvolger van buiten het bedrijf, iemand zonder dat typische 'warme Telegraafgevoel' die de bezuinigingsplannen braaf zou uitvoeren. Groot was de opluchting toen bleek dat Jansen een van de zes sollicitanten was. Hij werkt immers al sinds 1996 bij de krant, onder meer als correspondent in Indonesië en politiek columnist. De redactieraad was enthousiast en gaf hem de opdracht een kwaliteits- en vernieuwingsslag te maken.

'People skills'

Er was één punt van zorg: Jansens 'people skills'. Zijn chefschap in Den Haag was geen onverdeeld succes, mede door zijn veeleisendheid, ongeduld en opvliegerigheid. Werk daaraan, drukte de redactieraad hem op het hart. Achteraf was dat naïef, vindt een verslaggever. 'Aan iemands karakter kun je weinig veranderen, zeker als hij de veertig is gepasseerd.'

Jansen stemde in met de eis 3 miljoen per jaar te bezuinigen op de redactie en 36 van de 255 arbeidsplaatsen te schrappen. 'We hebben het paard van Troje binnengehaald', klaagt een betrokkene. 'Paul is een voetknecht van de directie.' Er is ook onenigheid over de nieuwe koers van de krant, die degelijker is dan onder Paradijs. Critici, onder wie Emile Bode, verlangen terug naar de 'gezelligheid' op de pagina's.

Sommige medewerkers missen hun oude hoofdredacteur. 'De sfeer is slechter', verzucht een van hen. 'Sjuul kon ook behoorlijk tekeergaan. Maar als hij tegen je had staan schreeuwen, stond hij even later weer voor je neus met koekjes of tompoucen. Dat basisgevoel van veiligheid is nu weg.'

3. BARSTEN IN HET BASTION

De Telegraaf is van oudsher een gesloten bolwerk. Dat medewerkers nu uit de school klappen is opmerkelijk, en tekenend voor de onrust. De Volkskrant kreeg de laatste tijd vertrouwelijke documenten toegespeeld, zoals een boze brief die de prominente oud-misdaadverslaggever Cees Koring op 4 februari schreef aan Jansen.

Daarin noemt hij de nieuwe hoofdredacteur de gedroomde kille saneerder: 'Er is op de redactie eerder gesneden en dat ging met de grootste omzichtigheid gepaard, met empathie vooral.' Nu is dat anders. 'Mensen die hun leven gaven voor de krant vliegen er zonder pardon uit.

Dat staat ver van de sfeer zoals die hier altijd is geweest. Dit was een warm nest, dat was het grootste geheim van De Telegraaf. Sinds deze week bestaat dat warme nest voor mij niet meer.'

4. GEBREK AAN LEIDINGGEVENDE ERVARING

Jansen wilde de beste redacteuren behouden. Daarom bedacht hij, in nauw overleg met de redactieraad, een bijzondere aanpak: vrijwel iedereen moest opnieuw solliciteren, intern. Wie in de eerste ronde zijn droombaan misliep, kon nog een kans wagen op een andere functie.

'Op papier was het geen slecht plan, in de praktijk verliep het chaotisch. Sommige redacteuren saboteerden de procedure; ze solliciteerden op een functie waarvoor ze ongeschikt waren om in aanmerking te komen voor de vertrekregeling. Anderen waren verbijsterd over hun afwijzing, merkte Annabel de Winter van journalistenvakbond NVJ. 'Veel mensen waren ontredderd of verdrietig. Er leek sprake van willekeur en onzorgvuldigheid, de hoofdredactie lag onder vuur.'

'De hele reorganisatie is amateuristisch verlopen', vindt een verslaggever. 'Jansen heeft geen managementervaring, dat is in alles te merken. Hij heeft zich ook vergist in hoe slim de directie van TMG is.'

5. DRAMATISCHE CIJFERS

Vijftien jaar geleden had De Telegraaf een betaalde oplage van een kleine 800 duizend, nu is die bijna gehalveerd tot 430 duizend. Dat scheelt jaarlijks alleen al 100 miljoen euro aan abonnementsgeld, terwijl de advertentie-inkomsten ook nog eens zijn gekelderd.

'Vrijwel iedereen zegt: het is heel pijnlijk wat er nu gebeurt, maar wel begrijpelijk. We moeten de realiteit onder ogen zien', zegt Johan van den Dongen, chef verslaggeverij en oud-voorzitter van de redactieraad. Hij gaat er na lang nadenken mee akkoord dat zijn naam in dit stuk wordt genoemd. 'Dit is de eerste keer dat we zo'n grote reorganisatie meemaken. Mensen vertrekken tegen hun wil, dan krijg je scheve gezichten. Meer is hier niet aan de hand.'

Jaap de Groot, hoofdredacteur Telesport, beaamt dat. 'De afgelopen weken waren zwaar. De emoties gierden over de redacties, er is heel veel gediscussieerd. We verliezen mensen die iedereen na aan het hart liggen. Daar is ook Jansen enorm door geraakt, dat kun je niet kil noemen. Er was een scenario dat veel erger was, waarin nog meer redacteuren zouden vertrekken. Daar is Paul voor gaan liggen.'

Nieuwe ontslagen

Natuurlijk leidt elke reorganisatie tot onrust, maar bij De Telegraaf is meer aan de hand, zegt een medewerker. 'Er gaan vijftig mensen weg, zeg maar twintig meer dan ze nog zochten. Veel mensen stopten omdat ze zich niet meer thuis voelden hier. Dan kun je maar beter nu opstappen, want de kans is groot dat er op termijn nieuwe ontslagen volgen. En dan krijg je maar een derde van de vertrekpremie die nu beschikbaar is.'

Insiders bevestigen dat het aantal vertrekkers de verwachtingen overtreft, maar ze beklemtonen dat het verschil niet bijzonder groot is. En het was sowieso de bedoeling om ruimte te maken voor 'vers bloed', in het kader van de noodzakelijke 'kwaliteitsslag'.

Om de schade te beperken heeft Jansen op de valreep medewerkers gevraagd of ze alsnog wilden blijven, in sommige gevallen met succes. Toch vinden critici dat er zo veel kennis en ervaring verdwijnt dat het ten koste gaat van de krant. De ontslagvergoedingen zijn naar verluidt opgelopen tot ruim 11 miljoen euro, een hoger bedrag dan hiervoor was gereserveerd.

6. VERDEELDHEID

Paul Jansen heeft een nieuwe rubriek geïntroduceerd op de voorpagina, een grappig bedoeld stukje tegen een gele achtergrond. De redactie noemt het 'de pisvlek', bijna niemand ziet er iets in.

De meest gebruikte bijnaam van de hoofdredacteur is Paul Pot, vrij naar de Cambodjaanse massamoordenaar Pol Pot. Niet dat de hoofdredacteur écht met hem te vergelijken is, maar er heerst wel een 'angstcultuur', zegt een medewerker. 'Toen Jansen net was begonnen in zijn nieuwe functie, had hij een flinke ruzie met een vormgever. Dat liep zo hoog op dat personeelszaken erbij betrokken raakte en ontslag in de lucht hing. Anderen dachten toen: je kunt je beter gedeisd houden, anders word je eruit gegooid.'

Allemaal kwaadsprekerij, vindt een collega. 'Paul is niet de boeman die sommige mensen van hem maken. Je moet alleen je huiswerk op orde hebben als je hem spreekt. Als hij je op een fout wijst, dan doet hij dat op een directe manier. Maar daarna is de kou uit de lucht, als blijkt dat je er iets van hebt geleerd. Ik vind dat prima, zo maak je een betere krant.'

Een verslaggever: 'Als ik bij Sjuul ergens over kwam klagen, begon hij te lachen. Zo creëerde hij een gezellige sfeer. Maar als je zijn kantoor uitliep, had je net zo weinig bereikt als nu bij Paul. Het verschil is dat fouten niet langer met de mantel der liefde worden bedekt. Anderen moeten daar aan wennen, ik vind het een grote vooruitgang.'

Vader

'Sommige collega's zagen Sjuul als de vader van de redactie', zegt een ander. 'Maar als zo'n vader lievelingskinderen heeft, dan krijg je scheve gezichten. Zeker als die liefde meer is gebaseerd op goede persoonlijke banden dan op kwaliteiten. Het is goed dat Paul meer stuurt op inhoud.'

Volgens een insider probeert een groepje oude getrouwen van Paradijs Jansens positie te ondermijnen. Zij voelen zich miskend en zijn in enkele gevallen privileges kwijtgeraakt. Deze groep zou nu de publiciteit zoeken, terwijl de zwijgende meerderheid achter Jansen staat.

Anderen bestrijden dat. Het merendeel van de redactie is het volgens hen eens met de brief van Koring over de 'kille saneerder'. Jansen heeft tijdens de reorganisatie bewust het 'Kamp-Sjuul' aangepakt, meent een betrokkene. Koring lijkt dat gevoel te delen in zijn brief, die hij niet wil toelichten: 'Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat ook oude rekeningen werden vereffend.'

'Een ding staat als een paal boven water', zegt een medewerker. 'Paul is geen man die de rijen weet te sluiten. Terwijl je dat juist nodig hebt in zware tijden.'

7. TWIJFEL OVER DE NIEUWE KOERS

'Bedankt, Emile!' Die woorden prijken groot boven twee pagina's in de krant van 28 februari, waarin De Telegraaf afscheid neemt van Emile Bode. Hij was chef verslaggeverij en auteur van de populaire rubriek 'Huishoudtips'. In de 758ste en laatste actuele aflevering raadt Bode de lezers onder meer Rembrandt korenwijn van De Ooievaar aan: 'Elke dag een of twee glaasjes voor het eten en u wordt stokoud.'

Het einde van de rubriek is symbolisch voor de verkeerde koers van Jansen, vindt een deel van de redactie. Intern wordt de gerestylde krant spottend 'een Volkskrant light' genoemd. 'Paul vergeet voor wie hij De Telegraaf maakt. Hij wil graag laten zien dat hij een kwaliteitsjournalist is, terwijl het maar om één ding gaat: onze lezers. Die raken we op deze manier kwijt.'

Jaap de Groot, hoofdredacteur Telesport, ergert zich aan die kritiek. 'Kijk naar de cijfers, het gaat al jarenlang niet goed. De hoop was dat de overgang naar tabloid, eind 2014, een impuls zou geven aan de oplage. Dat is helaas onvoldoende gebeurd, dus er is meer nodig.'

Bittere noodzaak

Een insider: 'Het is bittere noodzaak de krant te verbeteren.' Alleen als je iets toevoegt aan nieuws dat al op internet staat is het nog de moeite waard om abonnee te worden, is het idee.

Jansen streeft naar verdieping, goed geschreven stukken die 'hét verhaal van de dag' zijn. Daarom wordt er ook meer gediscussieerd over de inhoud van de krant, met succes. Sinds dinsdag geeft hij leiding aan een team met vier fulltime onderzoeksverslaggevers.

Zit de Telegraaflezer daar wel op te wachten? De jaarcijfers van 2015, die woensdag bekend worden, zijn een eerste indicatie. De reacties op Bodes vertrek doen het ergste vrezen. Na de slotaflevering van Huishoudtips regende het reacties op zijn Facebookpagina, zoals: 'Nu u ermee stopt, is De Telegraaf een zaterdagabonnee kwijt' en 'jouw vertrek was voor mij de druppel'.

Bode gaat freelancen. 'Een huishoudrubriek in de Volkskrant lijkt me wel kek', grapt hij. 'Of ik daarvoor een lease-auto nodig heb? Nee hoor, ik red me wel met mijn veertien jaar oude Toyota Yaris.'