De wereld van straks met beelden van toen

Hoe zou het zijn als we 's ochtends onze kinderen niet naar school brachten, maar naar een naaiatelier? Fotograaf des Vaderlands Koen Hauser vroeg het zich af toen hij historisch beeldmateriaal bekeek uit Nederlands-Indië. Hij bewerkte een foto van een modern naaiatelier in Bangladesh door er Nederlandse meisjes in te plakken. Tegen een muur fotoshopte hij een poster van K3.

Hauser maakte acht foto's bij de acht thema's van de expositie Blikvangers in Den Haag. Het Nationaal Archief laat in de eigen tentoonstellingsruimte van ruim 800 vierkante meter een selectie zien uit de circa 15 miljoen foto's tellende beeldcollectie die in Den Haag wordt beheerd. Deels zijn de 450 originele vintage afdrukken thematisch gerangschikt, voor een deel ook niet.

undefined

Thematisch aan bod komen onder meer de Spaanse burgeroorlog (met foto's van Robert Capa en Gerda Taro), de Watersnoodramp van 1953 en een expeditie in 1909 door Nieuw-Guinea. Koen Hauser voegde daar zijn interpretatie aan toe. 'Ik heb de historische beelden bekeken en geprobeerd ze naar nu te vertalen. Ik geef geen ordeel over wat er vroeger goed of slecht was. Mijn foto's zijn bedoeld als conversation piece, al dan niet met een knipoog.'

Het Nationaal Archief toont een serie foto's met nieuw opgeleverde bruggen, sluizen, zeeweringen en kanalen. Fotograaf Pieter Oosterhuis (1816-1885) documenteerde in opdracht van onder meer Rijkswaterstaat en de Dienst tot aanleg van de Staatsspoorwegen de modernisering van Nederland. Geen sinecure met de logge camera's van die tijd. De poserende arbeiders moesten muisstil blijven staan.

undefined

Koen Hauser bedacht bij dit thema van de 'grote werken' een futuristisch beeld van Rotterdam. Over de Nieuwe Maas ligt niet alleen de Erasmusbrug, maar ook een wirwar van viaducten - automobilisten herkennen het Prins Clausplein bij Den Haag. 'Voor ons komt het bevreemdend over', zegt Hauser, 'maar wie weet hoe het er over vijftig jaar uitziet? Die bruggen waren destijds een inbreuk op het 19de-eeuwse landschap, het was pure sciencefiction.'

undefined

Geënsceneerde razzia

Heftiger is het beeld dat de Fotograaf des Vaderlands maakte rond het thema Tweede Wereldoorlog. Hij ensceneerde een razzia. 'Toen ik op straat met vrienden bezig was met het maken van de foto, had het nog iets luchtigs. Maar toen ik in mijn atelier het stilstaande beeld zag, vond ik het wel confronterend. Je ziet iets van de angst die ook op de historische foto's zo tastbaar is. De waterpistolen die we hadden gebruikt bij de opnamen, heb ik maar buiten beeld gehouden.'

Het Nationaal Archief toont op de expositie ruim 450 foto's. Een groot deel is niet in een categorie ondergebracht, maar moet de rijkdom en veelzijdigheid van de totale collectie laten zien. Een winterochtend op de Geldersekade (Amsterdam, 1933). De pantersprong van doelman Frans de Munch, alias de Zwarte Panter, in Stadion Galgewaard (Utrecht, 1957). De aanleg van tramrails op de Alexanderplatz te Berlijn, in 1931 vastgelegd door Eva Besnyö. Een pagode in het Japanse Kyoto (1875). Enzovoorts, enzovoorts.

undefined

'Het zijn allemaal originele prints, afgedrukt in de tijd dat de foto is gemaakt, vaak door de fotograaf zelf', zegt Eva Whyte van het Nationaal Archief. 'We tonen foto's van onder meer Paul Huf, Ed van der Elsken, Cas Oorthuys en Helmut Newton.'

De oudste foto, ook te zien op de expositie, is een daguerreotypie uit 1847, fotograaf onbekend. De man is wijnhandelaar Jacobus Theodorus Boelen (1799-1853), zijn vrouw Everdina Waller (1808-1886) is vervaagd. 'We weten niet waarom ze is weggepoetst', zegt Whyte. 'Alleen haar handen zijn nog goed te zien.'

Het Nationaal Archief beheert onder meer foto's uit collecties van particulieren, de Rijksvoorlichtingsdienst en kranten en tijdschriften. Tussen 2008 en 2011 werden de verschillende collecties van de stichting Spaarnestad Photo overgedragen. Zo vervijfvoudigde de fotocollectie van het Nationaal Archief in één keer tot 15 miljoen beelden. Wie aan de tentoonstelling niet genoeg heeft, kan in de tentoonstellingsruimte een virtuele tour maken met een 3D-bril.

undefined

Fotograaf des Vaderlands Koen Hauser spitte voor zijn eigen werk al eerder door de archieven van Spaarnestad. 'Toen lette ik vooral op de de beeldtaal. Dankzij deze opdracht voor het Nationaal Archief ben ik veel bewuster naar de historische inhoud gaan kijken. Dat heeft me nieuwe inspiratie gegeven.'

_{Blikvangers - de grootste fotocollectie van Nederland. T/m 12/7 in het Nationaal Archief (naast Den Haag CS). www.gahetna.nl/blikvangers. Zondag geeft Koen Hauser om 13 uur een lezing.}