De lokale talkshow waar niemand over praat, maar waar iedereen komt

Spraakvermaak haalt door geduldig te blijven mailen grote namen binnen, zoals Matthijs van Nieuwkerk en Klaas Dijkhoff. En Mart Smeets, maar dat werd geen succes.

Matthijs van Nieuwkerk klinkt nog steeds verrast als hij vertelt hoe hij op een zondagmiddag in oktober in het Brabantse dorpje Terheijden in café Ons Thuis belandde.

Van Nieuwkerk krijgt veel verzoeken voor gastoptredens in het land en die wimpelt zijn agent Julia bijna allemaal af: door de week heeft de presentator van De wereld draait door het te druk en de weekends houdt hij graag vrij, dan is hij in zijn huis in de Achterhoek.

Maar nu was er een meneer met de naam Dik van Beest, die wel heel langdurig en geduldig aanhield. De man stelde zich per e-mail voor als presentator en eindredacteur van de talkshow SPRAAKVERMAAK, in kapitalen, voor de duidelijkheid. Dik van Beest somde tientallen bekende Nederlanders op die al bij hem te gast waren geweest: Frits Barend, Marts Smeets, Ronald Plasterk, Arnold Heertje, Sybrand Buma, John Lanting, Frans Timmermans, Herman Pleij, Annemarie Jorritsma, Adelheid Roosen, Michael van Praag, Klaas Dijkhoff, Jan Terlouw, Dries van Agt, Anne Wil Blankers, Diederik Samsom, Michael van Praag, Bettine Vriesekoop, Jan Slagter, Lilianne Ploumen, Gerdi Verbeet. ‘En vele anderen!’

Die zondag in oktober had Van Nieuwkerk tegen zijn gewoonte in toevallig al een werkafspraak in de buurt van Terheijden. Dat Spraakvermaak kon er net bij, zei Julia, doe het nou maar.

Zo belandde hij in een afgeladen zaal met honderden wat oudere Brabanders aan publiek, waar bladen met bier en wijn rondgingen en forse schalen bitterballen: ‘En dan dat warme licht, de muziek, die gordijnen van rood velours achter dat podium, een geweldige sfeer: alsof je opeens in een film belandde.’ Lee Towers zat ook als gast onder de kroonluchters, alsof het niets was.

Zonder het te weten had Van Nieuwkerk ja gezegd tegen een van de populairste regionale talkshows buiten de Randstad, die net de 75ste aflevering in twaalf jaar vierde. En nota bene de man die zoveel doe-het-zelf-praatprogramma’s inspireert, had geen idee dat dit bestond. ‘Of misschien wel een vaag besef, maar niet dít. Niet dat het zó leuk kon zijn. Ik kreeg daar een enorm goed humeur.’

Kloof?

Je kunt blijven mopperen over het teveel aan bekende gezichten bij DWDD, Jinek, of Op1 en over de kloof die zou bestaan tussen Randstad en achterland. Feit is dat tot ver in de regio zeer populaire talkshows te vinden zijn die merendeels door goedwillende amateurs in elkaar worden gezet, vaak al jaren, en dat die bekende gezichten daar óók komen, ook al worden de bijeenkomsten niet uitgezonden op tv.

Spraakvermaak begint iedere tweede zondag van de maand om half 3 ’s middags. De zaal gaat om half 2 open, maar al ruim voor 1 uur staat een lange rij voor de deur. Binnen zijn een kleine tweehonderd stoelen; de rest moet staan.

De leeftijd van de belangstellenden, merendeels 50-plussers, baart de twaalfkoppige redactie (Dik, Wim, Ankie, Dik, Petra, Theo, Ad, Mirjam, Maria, Jeanne, Lieke en Anouk), grotendeels van dezelfde leeftijd, wel enige zorgen. Na vergeefse pogingen ook jongere mensen te trekken hebben ze zich er maar bij neergelegd dat de meesten van hen met jonge kinderen zitten en in het weekend geen tijd hebben voor een ruim twee uur durende talkshow. In de redactievergadering van november bespreken ze of iedereen weet waar in Ons Thuis de AED hangt, het apparaat waarmee je een hartstilstand kunt resetten.

Een los kaartje voor Spraakvermaak kost 3,50 euro. Ieder jaar gaan in dit dorp met ruim zesduizend inwoners driehonderd seizoenskaarten à 17,50 euro in de verkoop voor de hele reeks van zes talkshows, van oktober tot maart. Die zijn heel snel uitverkocht, tot uit Breda komen ze. De rest van de inkomsten dankt Spraakvermaak aan zo’n 45 sponsors, lokale ondernemers die 150 euro per seizoen betalen in ruil voor vermelding op een powerpointscherm in de zaal. Als de bitterballen rondgaan, vaste prik, roept presentator Dik van Beest even om (‘Daar zijn de ballen! Betaald door Van Piet Fens Hoveniers uit Made!’)

En dan had je nog Jan Slagter, directeur van omroep Max en al twee keer te gast. De eerste keer bij Spraakvermaak riep hij opeens vanaf het podium: ‘Ik maak 1.000 euro over, geef iedereen maar een consumptie!’ De tweede keer schreef hij na afloop in het gastenboek dat de 1.000 euro er weer aan zou komen. ‘Hij zag zijn doelgroep in de zaal denk ik’, grijnst Dik van Beest.

Een regionale talkshow heeft als publiekstrekker minstens één landelijk bekend persoon uit politiek, cultuur, sport, media of openbaar bestuur. Er is geen geld voor een honorarium voor de gasten. En toch komen ze. Daarnaast zijn er gasten uit de buurt, de gemeentesecretaris of de hoofdredacteur van een lokale krant. Juist die combinatie maakt het speciaal.

Neem Spraakvermaak-editie november. Daar zit voormalig president van De Nederlandsche Bank en huidig toezichthouder van de Bank of China Nout Wellink voor zijn doen toch even aandoenlijk onzeker op het podium. Vlak voor zijn opkomst schaterde de zaal (en Nout Wellink) nog hard om een lokale komiek die grappen maakte over aseksuele vrouwen.

‘Daarna zat ik daar echt een beetje te worstelen’, bevestigt Wellink, naderhand aan de telefoon. ‘Ik wist totaal niet wat ik hier kon verwachten. En dan zitten ze na zulke grappen opeens met míj, een econóóm, iets waarin misschien wel níémand is geïnteresseerd.’

Wat pijnlijke minuten probeert Wellink het op het Spraakvermaak-podium ook grappig en licht te houden. Dit gaat hem slecht af. Tot hij, aangespoord door presentator Dik van Beest, toch maar gewoon begint te praten over zaken waar hij verstand van heeft. Dat de lage rentestand uiteindelijk tot minder consumptie zal leiden. Waarom we ‘niet spastisch de grenzen moeten sluiten’. Dan hangt het publiek aan zijn lippen, met nu en dan een spontaan applaus.

Net als van Nieuwkerk had Nout Wellink de boot trouwens lang afgehouden (‘Waaróm eigenlijk, denk ik nu, ik heb nog heel genoeglijk bier met ze staan drinken na afloop’.) Wellink heeft voor dat afhouden een vaste strategie. ‘Eerst heb ik geen tijd. Dan heb ik nóg geen tijd. En bij het derde verzoek zeg ik: komt u over een half jaar nog eens terug. Op een gegeven moment krijg je vanzelf respect voor de aanhouder. Tot mijn vrouw vraagt: ‘Wat heb je nú weer toegezegd?’’

Het komt nogal eens voor dat woordvoerders hun topdogs afraden het land in te gaan: te tijdrovend, een talkshow op tv zou meer ‘impact’ hebben. ‘Terwijl er misschien juist meer aandacht voor zou kunnen zijn’, zegt Wellink nu. ‘Je ziet op lokaal niveau juist opvallend veel oprechte belangstelling.’

Onbezoldigd presentator

Presentator Dik van Beest is gepensioneerd wiskundedocent. Hij dankt zijn rol van onbezoldigd talkshowpresentator aan een interview met Mark Rutte in 2007, dat was geregeld door de plaatselijke VVD. Ze hadden Dik ervoor gevraagd omdat hij al enige bekendheid had van de lokale radio. En het ging goed – Dik voert zijn gesprekken met wat vaderlijke strengheid en laat zich geenszins van de wijs brengen door de bekendheid van zijn gasten.

De gasten van Spraakvermaak regelt hij helemaal alleen, met veel discipline en oneindig geduld. Bij hem thuis in Hooge Zwaluwe, een dorpje verderop, laat Dik zijn systeem zien. Iedere persoon die hij interessant vindt krijgt in Diks computer een eigen mapje. Hele rijen staan er op zijn scherm. ‘Daarin zitten alle mails die ik in de loop der jaren aan iemand verstuur en terugkrijg.’

In de loop der jaren?

‘Vaak wel.’

Stel, iemand kan niet, maar houdt á la Nout Wellink toch een mogelijkheid open: dat mapje gaat naar een grotere map ‘potentiële gasten’. Deze persoon krijgt over een tijdje weer een e-mail. En weer. En nog een.

Wie uit eindelijk toch echt bedankt, verhuist naar de map ‘Niet Gelukt’. Dik van Beest, opgewekt: ‘Daar zitten nu 237 mensen in, onder wie Johan Cruijff en opnieuw Mark Rutte. Johan Cruijff is nu te laat. Maar Mark Rutte probeer ik over een tijdje gewoon weer.’ Vele uren mailen steekt Dik van Beest hier per week in. Ook in de zomer gaat dat door, als hij met zijn vrouw Maria op vakantie is, vanuit de caravan.

Kijk, zegt Dik van Beest: tv-priester Antoine Bodar zat ook in ‘Niet Gelukt’. Vijf jaar lang is Dik hem niettemin blijven bestoken met verzoeken en vriendelijke herinneringen. En in februari is Bodar dan eindelijk in Spraakvermaak: ‘Een overwinning’.

Bij dit systeem heeft de redactie over gasten niet zo veel meer in te brengen en dat vindt iedereen prima. Op een redactievergadering in november gaat dat zo, bij het agendapunt ‘gasten’:

De voorzitter en vriend van Dik, Wim Smetsers:

‘Kees Jansma komt in februari.’

Dik: ‘En verder zit het seizoen al vol.’

Iedereen: ‘Mooi.’

Dan kunnen vrouwelijke redactieleden nu bier, wijn, nootjes, kaasblokjes en toastjes met kerriesalade op de vergadertafel zetten. En door naar het volgende agendapunt, ‘Spraakvermaak a Gogo’: een spin-off met oudjaar, een pubquiz net als op tv, maar hier wordt de Top 2000 live gespeeld door een lokale band. Regelen de dames ook.

De talkshow Spraakvermaak verloopt volgens een strakke opbouw. Twee langere interviews van twintig minuten. Er zit dan een gastpresentator naast Dik, die hem mag onderbreken met vragen (sommige gastpresentatoren zijn daar wat te verlegen voor). Tussendoor is er muziek van een lokale artiest, zoals in november Victor Boden uit Terheijden, met omgekeerd baseballpetje, die zingt en uitbarst in een breakdance, terwijl de zaal gezellig mee klapt. Dan nog een quiz. Een wisselende gast leest een column voor. En er is een luchtig filmpje over iets uit de buurt. Iedere talkshow eindigt met het Spraakvermaak-slotlied, het refrein voluit meegezongen door het publiek: ‘Biedóewah, biedoewah, biedoewah.’

Voor seizoenskaarthouders Clemens en Mieke de Witte uit het nabijgelegen Made is dat het hoogtepunt. ‘De hele zaal uit volle borst’, zegt Clemens, ‘dan sluiten we het samen emotioneel af.’

Ze zijn 73 en 75 jaar oud. Op zondagochtenden wandelen ze rond hun dorp en dan gaat het er met bekenden die ze onderweg tegenkomen al vroeg over: ‘Ga je ook weer vanmiddag? Weet je wie er komen? Dat werk.’

Kijken bij de SP

Spraakvermaak bestaat nu twaalf jaar. Redactielid en jarenlang voorzitter Petra Kimmel was een van de bedenkers van de talkshow. Zij is VVD-raadslid in de gemeente Drimmelen, waar Terheijden deel van uitmaakt. Het interview met Mark Rutte door Dik van Beest was een eerste poging van de lokale VVD-fractie om mensen te interesseren voor politiek en dat smaakte naar meer. ‘Wat Dik zo goed maakt is zijn heel precieze voorbereiding.’

Verderop in Brabant, in Oss, bestond toen al het populaire politiek café Zout, bedacht door de plaatselijke SP. Daar zijn ze met een paar mensen gaan kijken.

Voormalig SP-leider Jan Marijnissen schreef na een bezoek aan Spraakvermaak: ‘Veel mensen hebben geprobeerd om Zout na te maken, maar jullie is het gelukt.’ Petra Kimmel lacht: ‘Maar bij ons moest het wel wat luchtiger.’ Ook niet-politieke onderwerpen, meer vrolijkheid, ze waren tenslotte van de VVD. Inmiddels is de redactie van alle gezindten. De lokale partij Groen Drimmelen is ook vertegenwoordigd, onder anderen door presentator Dik van Beest. ‘Respect voor elkaars standpunten’ is het motto.

Die standpunten, het kan niet onopgemerkt blijven, worden in Spraakvermaak in meerderheid verwoord door mannelijke gasten van zekere leeftijd. Als je Dik van Beest daar voorzichtig op wijst, moppert hij ongedwongen over ‘de flauwekul’ van vrouwenquota. Een redactielid helpt hem vrouwen op te sommen (‘Anne-Wil Blankers, Dik!) en Petra Kimmel zegt loyaal: ‘Misschien hebben vrouwen gewoon geen zin.’

Gasten van allochtone afkomst zijn soms ook nog enigszins een leerproces. ‘De imam’, zegt Petra Kimmel. ‘Vraag Dik daar maar eens naar’.

De imam ging niet helemaal zoals ze hoopten.

‘Mohammed Bouyaouzan’, zegt Dik van Beest. ‘De imam uit Breda. Klopt. Ik was misschien een beetje vooringenomen in dat interview.’

Dik ging er weer eens met gestrekt been in, wat normaal ook zijn sterke kant is. Maar nu leverde wel het ‘een wat hard gesprek’ op, aldus het verslag op de eigen Spraakvermaak-website achteraf. Vond Bouyaouzan ook niet dat de integratie totaal mislukt was? En waarom waren jongeren van Turkse en Marokkaanse afkomst zo sterk vertegenwoordigd in misdaadcijfers?

Bouyaouzan bleef geduldig en beleefd antwoorden. Petra Kimmel: ‘Maar het publiek vond het niet leuk. Mensen stuurden ons na afloop mailtjes: ‘Moest dat nou zo, die man krijgt geen kans.’

Dus toen is Dik met nog wat mensen uit de redactie bij de imam op bezoek geweest om het goed te maken: ‘We werden als koningen en koninginnen ontvangen met allerlei hapjes en drankjes. En we hebben het uitgesproken.’

Neem met redactieleden van Spraakvermaak de gasten door en ze zijn over iedereen enthousiast. Met uitzondering van Mart Smeets dan. Die begreep niet zo goed (en dit is misschien ook best verwarrend als je tegelijkertijd publiekstrekker bent), dat een regionale talkshow bij uitstek niet is bedoeld om de bekende Nederlander uit te hangen. Bij Spraakvermaak wordt het juist hogelijk gewaardeerd als bekende mensen een beetje aanraakbaar en toegankelijk zijn. Dus hoor je onder makers en publiek veelvuldig dit soort uitlatingen:

‘Gerdie Verbeet, dat was een geweldige gast. Heel anders dan Mart Smeets.’

Of: ‘Splinter Chabot, zo’n lieve jongen. Daar kan Mart Smeets nog wat van leren.’

Mart Smeets was binnengelopen en aan een van de tafeltjes rechts in de zaal gaan zitten, die gereserveerd zijn voor de gasten. Daar had Mart Smeets een laptop opengeklapt, waarop hij tijdens het programma in het volle zicht van de zaal ging ging zitten werken, totdat hij aan de beurt was.

En toen ging de openingsvraag ook nog over doping, en waarom sportjournalisten dat nou zo hadden laten lopen.

Toen kwam het niet meer goed.

Nooit ziek

Op zondagmiddag 8 december is het weer drommen bij Ons Thuis voor een Spraakvermaak met Quote 500-zakenman Dirk Lips, gemeentesecretaris Esther Delissen van Drimmelen en de burgemeester van Breda, Paul Depla.

Dik van Beest zit vandaag voor de 77ste keer op het podium. Hij is in twaalf jaar nog nooit ziek geweest. Bij de laatste redactievergadering is toch maar eens een ‘calamiteitenplan’ opgesteld, daar staat in wie voor Dik kan invallen. In het geval dát dan, hè.

Zakenman Dirk Lips, die rijk werd met pretparken zoals de Beekse Bergen, zegt dat hij geen computer gebruikt, geen telefoon ‘en ik wil ook geen e-mails zien’.

De zaal: ‘Móóóói!’

Paul Depla vertelt over een intimiderende anonieme lastercampagne die ‘lafbekken’ in de stad tegen hem voeren, met een speciale website, wild geplakte posters en zelfs twee reclamevliegtuigjes die rondcirkelden met de tekst ‘Paul Depla moet weg’.

De zaal, boos: ‘Oóóóóh!’

Depla praat door over drugsbazen en ondermijning rond Breda. En dat hij daarom dus xtc wil legaliseren. Luid applaus van een best ruimdenkend publiek voor de legale xtc, en de burgemeester.

Veel mensen lezen hier niet veel meer kranten dan het plaatselijke ’t Carillon, had oprichter Petra Kimmel gezegd. De rest lezen ze wel op Facebook, waar algoritmen heersen. Bij Spraakvermaak horen mensen nog dingen waarmee ze anders niet zo snel meer in contact zouden komen. ‘En een beetje gezelligheid erbij doet wonderen. Dan staat iedereen zo weer open voor van alles.’

Komen toevallig net de bitterballen langs: ‘Daar zijn de ballen! Betaald door Van Piet Fens Hoveniers uit Made!’