De koning proost met Poetin naast de kist van Anna Politkovskaja: het werk van Peter Koole is pijnlijk actueel

Twee mannen drinken bier. De man links in beeld in het rode jasje herken je direct als de Russische president Vladimir Poetin. Van de man rechts zie je net iets minder dan de helft van zijn gezicht. Toch zullen velen hem direct herkennen als onze koning, Willem-Alexander.

Er zijn veel verschillende beginpunten om het schilderij Birthday te ontleden. Laten we beginnen bij een datum: 7 oktober. Dat is de verjaardag van Poetin, waar de titel naar verwijst. Op 7 oktober 2006 werd de Russische journalist Anna Politkovskaja vermoord. Zij is de vrouw in de doodskist naast de proostende mannen.

Sommige mensen beweren dat de moord een cadeau was voor de Russische president. Het is in ieder geval aannemelijk dat Poetin er blij mee was. Politkovskaja was een vooraanstaand journalist van de kritische krant Novaja Gazeta, waar ze onder meer schreef over Russische oorlogsmisdaden in de Russische Kaukasusrepubliek Tsjetsjenië. Politkovskaja’s dood staat bovendien niet op zichzelf: vanaf 2000 werden zes journalisten van Novaja Gazeta vermoord. De overlevende journalisten schreven moedig verder, tot voor kort. Onder staatsdruk legt de krant zichzelf voorlopig, in ieder geval tot de oorlog in Oekraïne voorbij is, het zwijgen op.

De Rotterdamse schilder Peter Koole besloot in 2009 om zich in het leven van Politkovskaja te verdiepen. In de jaren daarna maakte hij een reeks schilderijen als eerbetoon aan haar onverschrokken verslaggeving. Ze zijn nu bij Brutus (voorheen AVL Mundo) in Rotterdam te zien, en voelen deze weken weer pijnlijk actueel aan.

Van de zes schilderijen komt vooral Birthday akelig dichtbij. Wat de moord op Politkovskaja te maken heeft met onze koning, zoals het schilderij lijkt te suggereren? Feitelijk genomen niets. Wel heeft het proostmoment daadwerkelijk plaatsgevonden. Niet op Poetins verjaardag, maar in februari 2014, in het Heineken House tijdens de Winterspelen in Sotsji. Veel regeringsleiders hadden, vanwege de anti-lhbti-wetten van Poetin bedankt voor de feestelijkheden. Zo niet Nederland. De ‘pilsfoto’ schoot bij velen in het verkeerde keelgat, maar werd ook verdedigd. Premier Rutte vond het biertje ‘prima’.

Als in een collage bracht Koole twee momenten samen: de dood van Politkovskaja en het proosten. Waardoor het nu lijkt alsof de mannen naast de dode bier zitten te drinken, als op een macaber feest. De tijd tussen beide momenten is gedicht.

Dat dichten van de tijd deed hij al eens eerder. Namelijk in United in Loss, een schilderij uit zijn serie over de gevallen moslimenclave Srebrenica, een ander onderwerp waar hij zich langere tijd in heeft verdiept. Op 11 juli 1995 werden daar achtduizend moslimmannen vermoord door Bosnische Serviërs. Tien jaar later, op 11 juli 2010, verloor het Nederlands elftal de finale op het WK voetbal. Koole schilderde de Oranjesupporters tussen mensen die groene kisten dragen met overblijfselen van vermoorde Bosniërs. Twee foto’s zijn over elkaar geschoven, met 11 juli als verbinding tussen het verlies van een potje voetbal en een genocide.

Het is bijna flauw, dit trucje. Toch werkt het bij Birthday heel goed, mede door het onheilspellende beeld dat de twee foto’s hier samen opleveren. Het heeft ook te maken met de manier waarop Koole schildert: extreem precies en gedetailleerd. Het absurdistische van de collage schuurt met de fotorealistische manier waarop het schilderij in fijne streken is neergezet.

Je moet lang naar beelden kijken, wil je ze zo kunnen schilderen. Koole heeft zo lang gekeken en herinnert op zijn wrange manier aan beelden die we misschien liever vergeten.