De kleinkunst van het lesgeven

STALIN steunde tijdens de Spaanse Burgeroorlog de democratisch gekozen Volksfrontregering. Dat gematigd linkse bewind lag onder vuur van Franco en zijn Nationalisten. Daarin waren adel, kerk en leger, kortom de reactionaire Spaanse krachten samengebald.

Ofschoon de Sovjet-leider niet direct bekend stond om zijn liefde voor de macht van de stembus, steunde hij de democratie, terwijl Engeland, het Europese symbool van de moderne democratie met de Non-Interventiepolitiek net deed of zijn neus bloedde. Zo kon Franco, materieel en psychologisch gesteund door Hitler en Mussolini, uiteindelijk in 1939 de overwinning behalen.

In mijn hoogste HAVO-klas legde meneer Van Slingerlandt deze uiterst ingewikkelde generale repetitie van de Tweede Wereldoorlog in Spanje uit. Hij was zelf student geweest van Jacques Presser, en had van hem de boeiende, literaire verteltrant overgenomen. Hij vertelde over het eigenbelang van Stalin, die de vervloekte anarchisten in Spanje uitschakelde, de Spaanse bank plunderde en ook nog eens Engeland en Frankrijk aan zijn zijde probeerde te krijgen tegen Hitler. Van Slingerlandt vertelde hoe Stalin het vertwijfelde Volksfront genadeloos liet vallen toen in 1938 in München nog eens nadrukkelijk bleek dat Chamberlain de rode Stalin gevaarlijker vond dan de bruine Hitler.

De leraar besteedde vele lessen aan de Spaanse Burgeroorlog, terwijl in het schoolboek het conflict in een kleine alinea werd afgedaan. En ik snapte het. Ik snapte hoe een volkomen onbegrijpelijke buitenkant, vol tegenstrijdigheden, logisch kon worden ontleed. En het was voor mij vanaf dat moment volslagen duidelijk dat ik ook voor de klas wilde staan.

Na een tot het uiterste opgerekte geschiedenisstudie aan het Nutsseminarium voor pedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam kwam ik in het onderwijs. Waar het maar enigszins kan schuif ik de Spaanse Burgeroorlog in het programma van de bovenbouw HAVO/VWO. Het is voor mij ook een mooi excuus om bijna elk jaar in de tijd van de baas naar Land and Freedom te kijken, een schitterende film van Ken Loach, waarin de dubbele bodem van Stalins politiek in Spanje genadeloos wordt blootgelegd. Want ook ik erken dat een leraar of journalist niet tegen een goede speelfilm op kan. Paths of Glory, Una giornata particolara, Animal Farm, Mississippi burning en Gandhi komen dan ook regelmatig uit de rijkelijk gevulde videokast. Als Saving Private Ryan op video uitkomt, ben ik de eerste die hem aanschaft. Het zijn allemaal films waarin het onlogische en zelfs onbegrijpelijke wordt verklaard. Kinderen zijn tegenwoordig veel meer visueel ingesteld dan vroeger. Het zou stom wanneer het onderwijs daar niet dankbaar gebruik van zou maken.

Het vak geschiedenis heeft behalve een inhoudelijke ook nog een praktische kant. Leerlingen die de hoofdwegen in de historische doolhof niet uit het oog verliezen, zijn meestal goed in wiskunde. Voor de decaan op mijn school is het geschiedeniscijfer in de derde klas een belangrijk middel om iemands wiskunde-mogelijkheden in de bovenbouw te bepalen.

Natuurlijk wordt vaak meewarig gevraagd waarom ik nog in het onderwijs zit. Ook mijn oude docent Van Slingerlandt is er dit jaar vervroegd uitgestapt. Hij had geen zin meer in de gigantische onderwijsvernieuwingen van studiehuis en de tweede fase, die hij cynisch 'de terminale fase, voorafgaand aan de officiële terugkeer naar het klassikaal-frontale onderwijs' noemt.

Ik blijf, en wijs op de ideale combinatie met mijn Volkskrantwerk. Cabaret en geschiedenisonderwijs lopen vaak naadloos in elkaar over: Wim Kan schreef een prachtig lied over Keizer Hirohito en de Birma-spoorlijn, Guus Vleugel heeft de Nederlandse mentaliteitsgeschiedenis van de jaren zestig en zeventig op rijm gezet, en Jacques van Tol, de briljante tekstdichter van Louis Davids bracht de jaren dertig in beeld. En ook de musicals zijn al lang niet meer alleen suikerzoete liefdesverhaaltje: aan de hand van West Side Story, Anatevka, Foxtrot, Miss Saigon en Les Misérables zijn aantrekkelijke geschiedenislessen in elkaar te draaien.

Maar een nog belangrijker reden om in het onderwijs te blijven is dat het heel erg leuk is. Zeker, het aantal mensen dat een cabaretrecensie leest is vele malen groter dan zelfs een overvolle klas. En, het is al eerder op deze pagina opgemerkt, met een krantenlezer heb je geen ordeprobleem. Maar als een leerling, die een paar maanden eerder nog kermde dat ze het liefst 24 uur per dag naar Goede Tijden Slechte Tijden kijkt, naar je toe komt met de vraag of ze Homage to Catalonia van George Orwell van je mag lenen, is dat een overwinning waar je lang op kunt teren.

Patrick van den Hanenberg studeerde van 1973 tot 1984 MO (A + B) geschiedenis aan het Nutsseminarium van de Universiteit van Amsterdam.