De indiaan is geen natuurmens

De indianen in het Amazonegebied dragen schilderachtige namen alsYanamamö of Sirionó. Vaak worden ze gezien als mensen zonder historie diein de 21ste eeuw vasthouden aan de levensstijl van het stenen tijdperk.

Dat is een totaal misplaatst beeld, betoogt de Amerikaansewetenschapsjournalist Charles C. Mann in zijn nieuwe boek 1491. Deontdekking van precolumbiaans Amerika. Toen de Europeanen in Amerikaarriveerden, troffen zij er indianen die mooier, langer en gezonder warendan zijzelf. In technologisch opzicht waren zij minstens evenwaardig: eengeoefende indiaanse boogschutter was zeker zo effectief als een blankekolonist met een primitief geweer.

Het rijk van de Peruviaanse Inca`s was rond 1500 het grootste terwereld, zo groot als het gebied tussen Sint Petersburg en Caïro. Nogopmerkelijker is dat de Inca`s een Sovjetrijk avant la lettre hadden. Netals Stalin vijf eeuwen later verplaatsten zij complete volken naar anderegebieden, waar ze gedwongen werden samen te werken met de oorspronkelijkebewoners.

De Inca`s probeerden de religie, kunst en economie van tientallenvolken samen te smelten tot één totalitaire Incacultuur. Op enormestaatsboerderijen en staatswerkplaatsen mocht slechts de officiëleIncataal gesproken worden. Als in een communistische droom draaide deInca-economie zonder geld en zelfs zonder markten.

De indianen waren helemaal geen natuurmensen, zegt Mann. Ze zetten denatuur naar hun hand, net als de Europeanen. Begin 16de eeuw was deMexicaanse stad Tenochtitlán groter dan Parijs. In Cahokia, bij hettegenwoordige St. Louis in de Verenigde Staten, bouwden indianen een aardenheuvel van vier verdiepingen die hoger was dan de piramide van Gizeh. Toenblanke kolonisten in de 19de eeuw de resten hiervan aantroffen, geloofdenzij niet dat indianen hiertoe in staat waren geweest. Cahokia werdtoegeschreven aan de Feniciërs, de Egyptenaren en zelfs aan de Welshmen.

Deze rijke geschiedenis werd later vergeten of weggepoetst, zegt Mann.Tot ver in de jaren zestig van de 20ste eeuw overheerste de `mythe van deongereptheid`. In de 16de eeuw zou Amerika, van Alaska tot Vuurland,grotendeels leeg zijn geweest, slechts bewoond door een handjevol stammendie in volmaakte harmonie met de natuur zouden hebben geleefd.

De mythe kwam diverse partijen goed uit. Aanvankelijk rechtvaardigde zijde blanke overheersing. Zonder Europese interventie zouden de indianen nogop bisons jagen. Later bliezen milieu-activisten het beeld van de EdeleWilde nieuw leven in.

Begin jaren zestig ontdekte Henry Dobyns, een jonge antropoloog van deAmerikaanse Cornell University, in een Peruviaans kerkarchief dat desterftecijfers in de 16de eeuw schrikbarend hoog waren. De meeste mensenoverleden aan ziekten die de Europeanen meebrachten. Op basis hiervanschreef hij in 1966 een artikel voor Current Anthropology, waarin hij hetaantal oorspronkelijke bewoners van Amerika raamde tussen de 90 en 112miljoen mensen. Dat was ongeveer tien keer zo hoog als de gebruikelijkeschattingen uit die tijd. Als Dobyns gelijk had, woonden er in 1492 meermensen in Amerika dan in Europa.

Zijn bevindingen leidden tot een heftige strijd tussen de `veeltellers`en de `weinigtellers`, waarbij de verwijten - van politieke correctheid totracisme en kolonialisme - heen en weer vlogen. Hoewel het debat nog loopt,zijn de veeltellers inmiddels in de meerderheid. Volgens de meestconservatieve schattingen woonden er in de 15de eeuw 40 tot 60 miljoenmensen op het Amerikaanse continent.

Waarom heeft u dit boek nú geschreven? Het debat loopt al sinds 1966.

`Ik had ook verwacht dat het boek allang geschreven zou zijn, maarniemand deed het. Wat voor mij de directe aanleiding was: in de jarennegentig ging mijn zoon naar de middelbare school. Hij kreeg precieshetzelfde verhaal over indianen te horen als ikzelf in de jaren zestig.Niemand leek te luisteren naar de archeologen. Stel je voor dat dehandboeken over kankeronderzoek waren gebaseerd op kennis van veertig jaargeleden!`

Maar hoe kan een heel continent ontvolkt raken?

`De ergste besmettelijke ziekten worden van dier op mens overgedragen.Door een merkwaardige speling van de natuur zijn 15 duizend jaar geledenin Amerika alle dieren die je als huisdier of vee kunt houden,uitgestorven. Vreemd genoeg is daar nooit een bevredigende verklaring voorgevonden. Maar voor die tijd bestonden in Amerika ook paarden, koeien,kamelen of beesten die daarop leken. Daarna bleven alleen dieren over alsbisons of elanden, die je onmogelijk kunt temmen.

`De Europeanen waren gewend tussen hun vee te leven. Daardoor waren zebeter bestand tegen besmettelijke ziekten. Maar de indianen waren weerloostegen de Europese ziektekiemen. Volgens schattingen is van 1500 tot 165090 tot 95 procent van de indiaanse bevolking uitgestorven.`

Toch is het vreemd dat archeologen zo van mening kunnen verschillen. Dieschattingen moeten toch ondersteund worden door materiële vondsten?

`Volgens de eerste koloniale verslagen was Amerika dicht bevolkt. DeSpaanse conquistador Bartolomé de las Casas spreekt zelfs van een`bijenkorf`. Later zijn die verslagen in twijfel getrokken, hoewel 16deeeuwse Spanjaarden best konden tellen.

`De hogere schattingen worden ook bevestigd door het nieuwste onderzoek.In het Amazonegebied blijft weinig bewaard. Maar aan de bodemsoort, terrapreta, kun je zien of een gebied bewoond was. Dat kun je bekijken opsatellietfoto`s: de bomen op terra preta hebben een speciale kleur groen.Ook hieruit blijkt dat het Amazonegebied dichter bevolkt was dan vaak wordtaangenomen.`

De grote indiaanse beschavingen zijn eeuwen geleden teloorgegaan. Is hetbeeld van de natuurmensen zonder geschiedenis niet van toepassingen op deindianen die overgebleven zijn, bijvoorbeeld in het Amazonegebied?

`Absoluut niet. Neem de Yanomamö, een bekende stam uit hetAmazonegebied. In de 17de en 18de eeuw werden ze opgejaagd door Portugeseen Nederlandse slavenhandelaren. Ze trokken naar het Orinocogebied inVenezuela, waar ze oorlog voerden met de bewoners. De brandrooimethode,waarbij stukjes oerwoud worden gekapt, platgebrand en bewerkt, wordt vaakgezien als eeuwenoud. In werkelijkheid is deze methode weinig meer danhonderd jaar oud. Zij werd pas mogelijk toen de Yanomamö stalen bijlenkregen. Het is onzin om te zeggen dat de tijd heeft stilgestaan voor dezemensen. `

U gelooft dat het beeld van de natuurmens de indianen veroordeelt toteen primitief en armoedig bestaan.

`We kunnen het regenwoud niet beschermen door te zeggen dat er nooitiets mag veranderen. Dan zeggen we in feite: wij westerlingen hebben onzebossen gekapt, maar jullie mogen dat niet doen. Dat wordt logischerwijzeook niet geaccepteerd. We moeten nadenken over duurzame manieren om hetregenwoud te exploiteren. Wat er nu vaak gebeurt, is in elk geval verkeerd.Er worden grote delen van het woud gekapt, waar enorme sojaplantages wordenaangelegd. De soja gaat naar China waar er tofu van wordt gemaakt.`

Maar romantiseert u zelf de indianen ook niet? Ze zijn mooi, slim enbeschaafd. Aan het einde van uw boek beschrijft u de Haudenosaunee uit NewEngland, wier `Grote Wet van de Vrede` allerlei democratische en zelfsfeministische ideeën zou bevatten. Is dat niet te mooi om waar te zijn?

`Er is zo`n persistent vooroordeel tegen indianen, als zouden hetinferieure en onbeschaafde mensen zijn. Dat wilde ik op een polemischemanier tegenspreken. Ik schrijf natuurlijk over een lange periode en eengroot gebied. Daarom kun je nooit generaliseren.

`Ik zou niet durven beweren dat alle indianen menslievend waren. DeAzteken waren extreem militaristisch, Stalin zou onder de indruk zijngeweest van de Inca`s. Maar er waren ook stammen in New England metdemocratische ideeën die de blanke kolonisten en zelfs Europa hebbenbeïnvloed.`