De helse cirkel komt mooi rond in Del Toro’s versie van kermisfilm Nightmare Alley ★★★★☆

Geen woord zegt hij tegen de kermisexploitant die hem aanneemt, ergens in het grauwe Amerikaanse niemandsland van 1939. Hij zegt ook niets tegen de freakshow-uitbater die hem een slaapplek aanbiedt, tussen de foetussen op sterk water. De eerste woorden die schooier Stanton Carlisle uitspreekt in Guillermo Del Toro’s Nightmare Alley, als de film al zeven minuten bezig is, bewaart hij voor het barbaarse sujet dat hij op het blubberige kermisterrein aantreft in een kooi: een geek, een volkomen verwilderde man, die het publiek moet vermaken door levende kippen de keel door te bijten.

Het is veelbetekenend dat Stanton nou net dit menselijke monster als eerste gesprekspartner kiest in Nightmare Alley. Als er één roofdier door de film sluipt, dan is het Stanton, die zelf het lot van de geek steeds dichter zal naderen. Zo ging dat ook in William Lindsay Greshams gelijknamige roman (1946) en in de eerste, voortreffelijke verfilming uit 1947, maar nergens komt de helse cirkel zo mooi rond als bij Del Toro. Alleen al de (niet in het boek voorkomende) slotzin, verpletterend opgediend door hoofdrolspeler Bradley Cooper, maakt de film de moeite waard.

Het met regen en modder volgezogen Nightmare Alley, dat Del Toro samen filmjournalist Kim Jordan schreef, voelt haast net zo nat als zijn vorige film, The Shape of Water (2017). De films hadden evenwel niet sterker kunnen verschillen: dit keer geen bitterzoet fantasiesprookje, maar een cynische film noir over de macht van leugens. Een film die de ondergang van zijn personages even stijlvol als kil gadeslaat.

Bradley Cooper weet precies hoe hij op dit terrein moet manoeuvreren. Zijn Stanton Carlisle is een prikkelend mysterieuze homme fatal die iedereen inpalmt met zijn charmes: niet alleen kermismeisje Molly (Rooney Mara), maar ook waarzegster Zeena (Toni Colette) en haar drankverslaafde partner Pete (David Strathairn). Van dit groepje leert Stanton een ingenieus codesysteem waarmee je helderziendheid kunt veinzen.

Terwijl in Europa de Tweede Wereldoorlog woedt, ruilen Stanton en Molly de kermis in voor de nachtclub, waar hij iedereen als gedachtelezer bedriegt en zij de lieftallige assistente speelt. De enige die er niet intrapt is psycholoog Lilith Ritter, een heerlijk slangachtige Cate Blanchett. Zie dat ijzig expressieve licht op haar gelaat: Stanton heeft zijn gelijke gevonden.

Wanneer de twee gaan samenwerken – haar patiëntendossier is een informatieschat voor zijn zwendelpraktijken – komt het sadistische eindspel van de film op gang. Vooral in die laatste akte ontpopt Nightmare Alley zich tot een onverholen hommage aan de klassieke Amerikaanse film noir, zonder oppervlakkige imitatie te worden. Het siert Del Toro dat hij de scheve kaders en dreigende schaduwen tot het laatst bewaart, wanneer alle remmen losgaan en het bloed rijkelijk op de sneeuw mag kletteren.