De foto van het jaar luidde een tijdperk in van 'alternatieve feiten'

Begin november werd een klassieke samenzweringstheorie nieuw leven ingeblazen. Nou ja, nieuw leven. Een zekere Streetcap1 zette een filmpje op YouTube met de titel 'Reflections in a Visor' (Weerspiegeling in een helmvizier). De foto is in december 1972 op de maan gemaakt door een astronaut die deelnam aan de Apollo 17-missie. In beeld: een collega-astronaut. En even voor de volledigheid: de eerste mannen liepen op 20 juli 1969 op de maan, het triomfantelijke hoogtepunt van de Apollo 11-missie.

Streetcap1 vergrootte een deel van de reflectie in de helm van de astronaut, totdat er een figuur opdook 'met lang haar en een overjas aan'. 'Waar is zijn ruimtepak?', vroeg de onderzoeker zich af. Zijn vondst sloot aan bij een samenzweringstheorie, die nooit helemaal van het toneel is verdwenen: dat de maanlandingen nep waren, een gigantisch complex complot, waarbij duizenden en duizenden mensen betrokken moeten zijn geweest, die al decennia hun mond houden. Om de Russen om de tuin te leiden of iets dergelijks. De bevindingen van Streetcap1 galmden een paar dagen na in, wat we sinds dit jaar, de msm (mainstreammedia) mogen noemen.

Het fotografisch bewijsmateriaal werd bijgeleverd, inclusief uitvergroting van de figuur die door de ontdekker een 'toneelknecht' wordt genoemd. Het kan zijn dat u niet overtuigd bent (zie foto), omdat u bijvoorbeeld bij de groep hoort die denkt dat de maanlandingen ook echt hebben plaatsgevonden. In dat geval ziet u vermoedelijk een figuur in een ruimtepak en geen toneelknecht. Believing Is Seeing is de titel van het boek over fotografie dat documentairemaker Errol Morris (zie nu ook zijn briljante nieuwe serie Wormwood op Netflix) in 2011 heeft gepubliceerd. Je ziet wat je gelooft, en zelden andersom.

En dat geldt meer dan ooit voor fotografie in 2017, het jaar van het 'fake news', het nepnieuws.

Dat jaar begon pas goed op vrijdag 20 januari met de inauguratie van Donald Trump, waarbij hij, op voorhand, op een 'ongelofelijke, misschien recordbrekende menigte' rekende. Op televisiebeelden van de dag leek de opkomst tegen te vallen en het in elk geval niet te halen bij de 1,8 miljoen mensen die zich in 2009, bij de eerste inauguratie van Barack Obama, verzamelden op The National Mall, de open ruimte tussen het Capitool en het Washington Monument.

Op 21 januari vond de eerste persconferentie van het Trump-tijdperk plaats. De confrontatie tussen de nieuwe perschef Sean Spicer en de verzamelde pers leverde een blauwdruk voor de rest van het jaar op. De omvang van de menigte bleek geen feit te zijn, maar een geloofskwestie. Spicer meldde dat er sprake was van 'het grootste publiek dat ooit getuige was van een inauguratie. Punt.' Elke tegenspraak zou wijzen op het ondermijnen van het enthousiasme van het Amerikaanse volk. De cijfers die Spicer leverde bij zijn stelling werden alom aangevochten, onder meer door een aantal onafhankelijke experts op het gebied van omvang van menigtes, geraadpleegd door The New York Times. Kellyanne Conway, adviseur van Trump, verdedigde het optreden van Spicer in een televisie-interview met NBC met de mededeling dat hier niet sprake was van onwaarheden, maar van 'alternatieve feiten'. Een nieuw tijdperk was aangebroken.

De National Mall, in wezen een reusachtig park, wordt beheerd door de National Park Service. Die vermeldt geen bezoekcijfers van manifestaties in Washington, omdat elk cijfer politiek geduid kan worden. In het weekend na de inauguratie begonnen beelden te circuleren die in 2009 en 2017 vanaf het National Monument (170 meter hoog) waren gemaakt. Grote delen van het park waren leeg op 20 januari, geaccentueerd door de hagelwitte vloer die er lag om het gras te beschermen. Het was kristalhelder, maar ook weer niet. Geloven is zien.