De cultuurtips voor 2021: wat valt er te zien, te horen en te ruiken de komende maanden?

Beeldende kunst (hedendaags)

Berlinde De Bruyckere: Engelenkeel

Bonnefantenmuseum, Maastricht, 9/2 t/m 27/6.

Miss Rona heeft het er nog maar eens lekker ingewreven: het menselijk lichaam is kwetsbaar en vergankelijk. Wat dat betreft is het perfect getimed dat het Bonnefantenmuseum dit voorjaar met een solotentoonstelling van Berlinde De Bruyckere (57) komt. Een groot deel van het werk van de internationaal gevierde Belgische kunstenaar gaat namelijk over dat kwetsbare lichaam, lijden, leven en dood. Haar sculpturen bestaan uit afgietsels van lichaamsdelen in was, dierenhuiden, mensenhaar en hout. Ze zijn fragiel, een tikje griezelig en vooral ontzettend vleselijk - iets wat volgens de kunstenaar komt door haar achtergrond als slagersdochter. In het Bonnefantenmuseum ligt de nadruk op nieuw werk uit de periode vanaf 2014 tot nu, met ook nog niet eerder getoond werk. SvB

Bruce Nauman

Stedelijk Museum Amsterdam, 27/3 t/m 15/8.

De verwachtingen zijn hooggespannen voor de eerste grote overzichtstentoonstelling in Nederland van Amerikaans zwaargewicht Bruce Nauman (79). Nauman staat bekend als grote vernieuwer: weinig kunstenaars hebben zo’n grote invloed op de naoorlogse beeldende kunst gehad als hij. Zijn oeuvre is wild, confronterend en extreem veelzijdig. Van een video waarin een clown wordt gemarteld tot een zelfportret als een fontein en zijn beroemde neonkleurige tekstsculpturen: keer op keer rekt Nauman de definities van wat een kunstwerk kan zijn op. In samenwerking met Tate Modern in Londen brengt het Stedelijk Museum Amsterdam dit voorjaar een overzicht van de afgelopen vijftig jaar, met sculpturen, video, neonwerken, geluidsopnamen, tekst en werk op papier. SvB

All Inn

Het Hem, Zaandam, 4/3 t/m 7/3.

Als kunstenaar afstuderen in 2020 viel niet mee. Werk maken in je kleine studentenkamer, examen afleggen via Zoom en uitgestelde afstudeertentoonstellingen. Dit voorjaar komt er daarom een spectaculaire herkansing: All Inn. Voor het eerst in de geschiedenis zijn hier alle recente afstudeerders van Nederlandse beeldende kunstopleidingen samen in een tentoonstelling te zien. In de gigantische, sfeervolle ruimte van voormalige kogelfabriek Het Hem in Zaandam laten zij vier dagen lang hun werk zien. 175 afstudeerders, 9 academiën, samen onder één kap. Fijn voor de kunstenaars, die nog even extra in de spotlight worden gezet, en fijn voor kunstliefhebbers die (een deel van) de afstudeertentoonstellingen van 2020 hebben gemist. SvB

Beeldende kunst (oud)

Maria Magdalena, de tentoonstelling

Museum Catharijneconvent, Utrecht, 19/2 t/m 29/8.

Een ‘mysterieuze en inspirerende vrouw van uitersten’, dan bedoelen we natuurlijk... Eh, Beyoncé? Nee, dit keer gaat het om Maria Magdalena, de eeuwenlang verkeerd begrepen geliefde van Jezus. Pas in 1969 heeft de rooms-katholieke kerk haar standpunt inzage Maria Magdalena herzien: kennelijk had een paus uit de 6de eeuw zich vergist en was ze toch geen zondige vrouw, misverstand. Hoogste tijd voor een nadere kennismaking dus. In een grote tentoonstelling in Museum Catharijneconvent in Utrecht laat Maria Magdalena haar vele gezichten zien: van kroongetuige en zondaar tot feminist, aan de hand van topstukken uit de eigen collectie en bijzondere bruiklenen. De tentoonstelling omvat duizend jaar kunstgeschiedenis, recente werken zijn van onder anderen David LaChapelle (pikante foto: Kim Kardashian West als Maria Magdalena) en Helen Verhoeven. AvL

Vervlogen - geuren in kleuren

Mauritshuis, Den Haag, 11/2 t/m 6/6.

Hoe ruikt de 17de eeuw? Wie door het Mauritshuis loopt wordt getrakteerd op bijvoorbeeld stillevens met een bovenmaats stuk kaas, een volle huiskamer van Jan Steen of het bloemigste boeket ooit. Dit voorjaar doet het museum zijn stinkende (!) best om bezoekers ook daadwerkelijk te laten ruiken hoe die eeuw rook. Te denken valt aan geurende parfums, stinkende grachten, onwelriekende lichaamsluchtjes en nieuwe geuren uit de verre wereld, zoals koffie, specerijen en tabak. De tentoonstelling laat ook zien hoe die geuren werden verbeeld in de schilderkunst. AvL

Breitner, Israëls en tijdgenoten. Amsterdam in aquarel en pastel

Stadsarchief Amsterdam, 2/3 t/m 30/5.

Een goedgevuld terras aan een Amsterdams plein. Zucht. Opgedofte mensen zitten onder een luifel, het schelle zonlicht valt pats op een bolhoed, een tram, een gearmd stelletje. Leo Gestel maakte in 1906 een prachtige gouache die inmiddels midden in de zoveelste lockdown ook een tikkeltje weemoedig stemt. Het is een viering van het volle stadsleven zoals het hopelijk gauw terugkeert. De tentoonstelling Amsterdam in aquarel en pastel in het Amsterdamse Stadsarchief richt zich op de periode rond 1900, toen de hoofdstad een snelle groei doormaakte. Die moderne levendigheid werd uitvoerig vastgelegd door kunstenaars als George Hendrik Breitner, Isaac Israëls, Piet Mondriaan en Leo Gestel. Niet alleen de Amsterdamse terrassen zijn goed vertegenwoordigd in deze expositie, ook het leven in het atelier, de fabriek en aan de randen van de stad zal te zien zijn. AvL

Fotografie

Eregalerij van de Nederlandse fotografie

Nederlands Fotomuseum, Rotterdam, vanaf 21/1.

Het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam presenteert op 21 januari (onder het bekende voorbehoud) de Eregalerij van de Nederlandse fotografie. 99 (nu nog geheime) foto’s uit de Nederlandse fotografiegeschiedenis sinds 1841 vormen tezamen een overzicht van de mooiste, belangrijkste, historisch belangwekkendste of anderszins gedenkwaardige beelden in zwart-wit of kleur. Van de vroege daguerreotypie tot de digitale techniek, van portretfotografen die internationaal school maakten tot de documentaire fotografen: wier werken zullen worden uitverkoren door de curatoren van het fotomuseum en het Rijksmuseum die de selectiecommissie vormen? Hun keuze zal hoe dan ook voer zijn voor discussie. Want wie treedt wél, en vooral, wie níét toe tot het Pantheon op de Kop van Zuid? AH

Borealis - Life in the Woods

Fotografiemuseum Den Haag, 20/1 t/m 13/6.

Het aanplanten en behoud van bossen wordt beschouwd als een belangrijk antwoord op de desastreuze opwarming van de aarde, omdat bomen het vermogen hebben CO2 op te slaan. In dat besef werkten fotograaf Jeroen Toirkens en journalist Jelle Brandt Corstius vier jaar aan hun project Borealis, waarbij ze talrijke omzwervingen door de noordelijke naaldbossen van Europa, Azië en Amerika hebben gemaakt. Het tweetal onderzoekt de mythische aantrekkingskracht van de bossen en de manier waarop de bewoners de natuur waarvan ze afhankelijk zijn behandelen en beschermen. Het Fotomuseum pakt uit met de expositie Borealis: alle acht hoofdstukken van het project worden getoond. AH

Shigeru Onishi – The Possibility of Existence

Foam, Amsterdam, 30/4 t/m 25/8.

De Japanse wiskundige en kunstenaar Shigeru Onishi (1928–1994) wordt vanwege zijn rauwe fotomontages in zwart-wit uit de jaren vijftig wel beschouwd als inspiratiebron voor de naoorlogse Provoke-generatie, met fotografen als Araki en Moriyama, die de vervreemdende, ruige kant van de metropolen en de industrialisatie van Japan verbeelden. Onishi gebruikte voor zijn fotomontages in de donkere kamer behalve meervoudige belichtingen ook technieken die anderen als destructief zouden beschouwen: hij schuurde met borstels, dompelde de afdrukken in hete chemische baden en bijtend azijnzuur. Naakten, stadsgezichten en bomen figureren volop in Onishi’s werk, dat vaak getuigt van duistere emoties. Al enkele jaren na zijn doorbraak keerde Onishi de fotografie de rug toe en ging abstracte inktschilderingen maken. Foam in Amsterdam toont zijn eerste solotentoonstelling in Europa. AH

Theater

Kings of War

Internationaal Theater Amsterdam. 10/1, ITAlive.

Dat livestreamen gaat nog eens heel groot worden. Deze tweede lockdown hoeven we niet meer naar krakkemikkige onlineregistraties te kijken, maar krijgen we heuse, live gespeelde theaterfilms te zien. ITA (Internationaal Theater Amsterdam) gaat daar heel rap in. Aanstaande zondag is op hun kanaal ITAlive rechtstreeks Kings of War te zien van regisseur Ivo van Hove. Na de première op het Holland Festival in 2016 toerde deze mash-up van drie Shakespeare-stukken de hele wereld over. Acteur Hans Kesting won een Louis d’Or voor zijn vertolking van de kwaadaardige Richard III. Nu dus te zien bij u thuis op de bank. Of in bed. VK

De Profundis, uit de diepte roep ik

Toneelgroep Oostpool en Frascati Producties. 27/1, Huis Oostpool, Arnhem. Tournee t/m 20/3.

In de gevangenis, veroordeeld vanwege zijn homoseksualiteit, schreef Oscar Wilde een lange, aangrijpende brief. Over liefde en leven en het lijden dat hij daarvoor moet overhebben. Deze klaagzang inspireerde regietalent Charli Chung tot een theatrale vertaling van dit meesterwerk, gespeeld door Ludwig Bindervoet en met livemuziek van performancekunstenaar Ariah Lester. ‘Een woedeverzamelplaats’, noemt Chung zijn voorstelling. ‘Een biechtstoel waar alles luidop gezegd kan worden. Een plek waar de diepste en donkere gedachten het licht zien.’ VK

Koliek

Theater Utrecht. 18/2, De Paardenkathedraal, Utrecht. Tournee t/m 2/4.

Dit belooft een flinke trip te worden. Regisseur Thibaud Delpeut van Theater Utrecht komt dit voorjaar terug met de (uitgestelde) voorstelling Koliek. Deze monoloog uit 1986 van de Oostenrijkse schrijver Rainald Goetz is in de jaren negentig in Nederland gespeeld door De Trust (van regisseur Theu Boermans) en later zelden nog te zien geweest. Niet verwonderlijk, gezien het onderwerp (‘Alles!’, aldus de promotekst) en de taal: allemaal halve of incomplete zinnen, die de grammatica tarten. Acteur Titus Muizelaar heeft de uitdaging van Delpeut aangenomen. Samen gaan ze voor niets minder dan een zinsbegoochelende theatertrip. VK

Jeugdtheater

Pippi Powerrrrr (8+)

Het Laagland. 6/2, Schouwburg De Domijnen, Sittard. Tournee t/m 30/4.

Ze zijn allebei Zweeds, jong en eigengereid. Pippi Langkous en Gretha Thunberg vinden elkaar in deze originele nieuwe voorstelling van jeugdtheatergroep Het Laagland uit Sittard. In de regie van Inez Derksen gaan vijf actrices op zoek naar hun ‘powerrrrr’, waarbij ze zich laten leiden door jeugdliteratuuricoon Pippi Langkous en klimaatactivist Greta Thunberg. Wie durft echt zichzelf te zijn, ondanks dat de anderen daar van alles van vinden? VK

Het eind van het begin van het einde
Theater Artemis.7/3, Theaters Tilburg. Tournee t/m 5/4.

Wat als er helemaal niets meer is? Laat het maar aan de Europees onderscheiden jeugdregisseur Jetse Batelaan over om een razendleuke en fantasievolle 8+-voorstelling te maken over zo’n zwaar onderwerp. Net als in Het verhaal van het verhaal probeert Batelaan met Het eind van het begin van het einde zijn publiek op vrolijke wijze te ontregelen. Dit keer met een voorstelling die in achteruit wordt gespeeld. Sneeuwvlokjes dwarrelen omhoog. De acteurs nemen je mee van een apocalyptisch landschap naar een verleden tijd waarin er nog wél iets was, namelijk theater. VK

Cabaret

Numero uno

Ronald Goedemondt. Zaterdag 9/1 op SBS 6 om 20:30 uur.

De nieuwste show van cabaretier Ronald Goedemondt zou op 7 april 2020 in première gaan in Naaldwijk. Maar toen gingen de theaters dicht, enfin, u kent de geschiedenis. Wel werd de voorstelling later in augustus, toen er nog 250 man publiek in het Amsterdamse DeLaMar Theater kon plaatsnemen, vastgelegd op camera. Het is een ongebruikelijke gang van zaken binnen cabaretland, maar de show Numero uno gaat nu al op televisie in première, zonder dat daar een lange tournee langs bomvolle theaterzalen aan vooraf is gegaan. In Numero uno doet de 45-jarige Goedemondt zijn best om zichzelf nu eens op nummer 1 te zetten, te midden van de chaos in zijn dagelijks bestaan. JH

Eh…

Brigitte Kaandorp. Zaterdag 16/1 op SBS 6 om 20:30 uur.

Naast de nieuwe Ronald Goedemondt zendt SBS 6 de komende weken shows uit van onder anderen Patrick Laureij (Nederlands hoop), Henry van Loon (Onze Henry) en Brigitte Kaandorp (Eh…). Kaandorp moest afgelopen jaar het staartje van haar tournee annuleren, maar prees zichzelf gelukkig dat ze Eh… al in het najaar van 2019 voor tv had laten registreren. Op haar site beschreef ze onlangs hoe ze zich vrolijk overgeeft aan het kneuterige thuisblijfbestaan, nu het nu eenmaal niet anders kan. ‘Nog even en ik heb voor het eerst in mijn leven mijn eigen huishouden onder controle.’ Eh... is precies zo lekker vintage Kaandorp als die uitspraak. GH

Musical

Lazarus

Livestream van de voorstelling in Londen, te zien t/m 10/1. Kaarten op dice.fm.

Op 10 januari is het vijf jaar geleden dat David Bowie overleed. Een maand eerder was hij nog aanwezig bij de wereldpremière van de musical Lazarus, gebaseerd op een aantal van zijn nummers. Na afloop nam hij stralend, maar toen al doodziek, het applaus in ontvangst, met naast hem regisseur Ivo van Hove. Die première was toen in het kleine New York Theatre Workshop, maar verhuisde later naar Broadway en Londen. Acteur Michael C. Hall (Dexter, Six feet under) speelde in al die producties de hoofdrol en hij is dan ook te zien in de livestream van de Londense productie, die komend weekend online uitkomt en destijds is opgenomen in het King’s Cross Theatre. HJ

Zodiac, de musical

Koepelgevangenis Breda, april t/m juni.

Een aparte locatie voor een musical is het zeker: dit voorjaar wordt in de voormalige koepelgevangenis in Breda de nieuwe Nederlandse musical Zodiac opgevoerd. Een theaterspektakel, gemaakt door een team van doorgewinterde musicalmakers: William Spaaij (regie), Dick van den Heuvel (tekst), Jeroen Sleyfer en Fons Merkies (muziek) en Stanley Burlesson (choreografie). Inhoudelijk zou je Zodiac de eerste ecologische musical kunnen noemen. Volgens Spaaij laat de voorstelling straks zien hoe we met onszelf, met elkaar en met onze aarde en natuur omgaan of zouden moeten omgaan. ‘Niet belerend, maar een verhaal over verbinding.’ HJ

Klassiek

Huelgas Ensemble

5/3, De Doelen, Rotterdam en 6/3, Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam.

Wie nu de site van het Concertgebouw in Amsterdam bezoekt, normaal gesproken goed voor 730 duizend bezoekers per jaar, ziet bij de meeste concerten in de agenda het volgende staan: ‘Het is op dit moment nog onduidelijk of en op welke manier dit concert doorgang zal vinden. De kaartverkoop is daarom gepauzeerd.’ Soms vind je in het overzicht nog een buitenlands symfonieorkest, en dan denk je: ja, Mahler, dat zou mooi zijn... én een wonder. In de agenda van de Rotterdamse Doelen struikel je over de woorden ‘verkoopstop’ of ‘geannuleerd’. Maar hé, wat zien we daar? Het Huelgas Ensemble treedt op, met muziek van Gombert, Ockeghem, Busnois en Josquin. Polyfonie met perspectief: precies wat we nodig hebben. MK

Le Consort

Tournee 15/3 t/m 19/3. Kaarten op oudemuziek.nl.

Het voordeel van de meeste oude muziek: je hebt er niet al te veel musici voor nodig en daarom zal je minder snel het gevoel krijgen dat je bij een ‘afgeschaald’ concert bent. Het barokgezelschap Le Consort van de jonge klavecinist Justin Taylor komt naar Nederland voor een tournee met muziek van Corelli en tijdgenoten. De aftrap is in het kasteel van Ammerzoden, daarna is Le Consort nog te horen in Lelystad, Utrecht, Zwolle en Maastricht. MK

De Johannes-Passion van het Nederlands Kamerkoor

23/3, TivoliVredenburg, Utrecht en 26/3, Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam.

Hoe zal het komende passieseizoen eruitzien? In 2020 bleven er nauwelijks Matthäus-Passions over. Sneu voor de vele muziekliefhebbers die zich elk jaar aan Bachs lijdensmuziek optrekken, een drama voor de vele musici die in deze periode hun halve jaarinkomen bij elkaar moeten spelen. Reken vanaf maart (Goede Vrijdag valt op 2 april) wat minder op de grootschalige en dubbelkorige Matthäus, maar een Johannes-Passion – de kleinere maar oudere broer – moet kunnen. De Nederlandse Bachvereniging hoopt de Johannes uit te voeren, het Nederlands Kamerkoor programmeert er een in samenwerking met Concerto Köln. MK

Pop

Billie Eilish: The World’s a Little Blurry

Apple TV+, vanaf 26/2.

Het levensverhaal van Billie Eilish (19) is natuurlijk een biografendroom. Zij veranderde in een paar jaar tijd van onzekere, liedschrijvende puber in een ongenaakbare wereldster. En maakte alles mee wat je als Amerikaanse beroemdheid kunt meemaken, van jubelende hoogtepunten (vijf Grammy Awards in 2020) tot doffe narigheid (de extreme druk van sociale media en de roddelpers). Documentairemaker R.J. Cutler was er vroeg bij en kon Eilish volgen vanaf het begin van haar opmars. Hij zat bij haar en broer Finneas in de slaapkamer, waar de twee eindeloos schaafden aan hun liedjes. En hij ging mee op tournee, eerst in kleine zaaltjes, later voor massa’s mensen. En in de auto met pa en ma, die vooral in de eerste jaren van Eilish’ carrière waakten over het welzijn van hun belachelijk getalenteerde dochter. The World’s a Little Blurry laat Eilish zien zoals ze eigenlijk altijd is: spontaan en openhartig, maar soms ook kwetsbaar en angstig. RvG

Adele

Nieuw album verwacht in de loop van 2021.

Een aanstaand album van de Engelse zangeres Adele laat zich moeilijk voorspellen. En het blijft een rare, gecompliceerde rekensom. Vijf jaar geleden verscheen haar succesplaat 25, en die ging over haar leven als 25-jarige. Vier jaar daarvoor was het album 21 uitgebracht. In 2015 kondigde Adele aan dat er eerst een lange radiostilte aan zat te komen, en dat het wachten was op een album genaamd 30. En ja, dat had dus eigenlijk afgelopen jaar moeten verschijnen. Maar corona verstoorde de kalme regelmaat van de zangeres. Niet getreurd, want dan hebben we nu iets om naar uit te kijken. Jazeker: dit jaar moet en zal de nieuwe Adele op de streamingplatforms en in de platenzaken landen, en dat laat de meestal in stilte gehulde zangeres nu ook doorschemeren. De geplande titel moet inmiddels wel worden aangepast: Adele wordt dit voorjaar 33. RvG

Eurovisie Songfestival

Van 18/5 t/m 22/5. Ahoy, Rotterdam.

We keken er vorig jaar al naar uit, maar het moet in 2020 helemaal een uitbarsting van vrolijkheid én een tikje chauvinisme worden. Het Songfestival is keurig een jaartje doorgeschoven en vindt gelukkig nog steeds plaats in Nederland, na de klinkende overwinning van Duncan Laurence in 2019. De Ahoy is er straks meer dan klaar voor. Al zal het misschien niet zo vollopen als we allemaal hopen. De coronatijd (en vaccinatiesnelheid) zal het leren. En Jeangu Macrooy, die in 2020 zou meedoen met het liedje Grow, zit nog druk te schrijven aan een opvolger die moet meedingen in het liedjeswedstrijdsgeweld. We gokken op iets uitermate hoopvols. RvG

Dans

Jubileumeditie CaDance Festival 2021

Online en op diverse locaties in Den Haag, 28/1 t/m 7/2.

Opvallend veel vrouwelijke choreografen beleven hun première tijdens de 20ste editie van het tweejaarlijkse CaDance Festival in Den Haag. Hun ervaring verschilt net zo veel als hun achtergrond. Grand dame Krisztina de Châtel stuurt tijdens Feminale vijf danseressen gevaarlijk balancerend de hoogte in langs een onmogelijke wenteltrap (scenografie: Theun Mosk). Het Vlaamse talent Astrid Boons zet hier een trio naast over opgelegde sociale verwachtingen. De jonge Haagse danseres Poernima Gobardhan put uit de klassieke Indiase Bharata natyam voor een solo over voorouders en circulair tijdsbesef, Amira al Rawi gebruikt haar achtergrond in vogue en waacking voor een persoonlijk relaas over verlies en traumaverwerking en Marina Mascarell neemt tijdens een livestream haar dansers mee op reis van Den Haag naar Tokio, New York en Lissabon. Naast dans is er dit jubileumjaar ook circus en fysiek theater te zien. Eens kijken of op de slotdag, tijdens het tafelgesprek Female Perspectives, de tweede Leo Spreksel Award (een aanmoedigingsprijs voor jong talent) ook naar een vrouw gaat. AE

Flamenco Biënnale Part 1

(Semi)livestreams vanuit Amsterdam en Utrecht, 22/1 t/m 7/2.

De achtste editie van de vermaarde Flamenco Biënnale splitst zich op: deel 2 komt live in november, deel 1 streamt nu een smeltkroes aan optredens vanuit Amsterdam en Utrecht. Qua dans eisen sterke vrouwen de aandacht op, zoals Rocío Molina, een van de allerbeste flamencodanseressen ter wereld, die terugkeert naar de pure flamencogitaar, en rijzende ster Patricia Guerrero, die reageert op de cante jondo (de stem uit de diepte), live vertolkt door de Catalaanse componist Mayte Martín. Muzikaal spettert het met een Cubaanse visie op de flamencojazz en een mediterrane mix van strijkers uit Nederland, een gitarist en percussionist uit Spanje, een cellist uit Sicilië en een knievedelbespeler uit Kreta. AE

Film

International Film Festival Rotterdam

Tigercompetitie, 1/2 t/m 7/2.

International Film Festival Rotterdam splitst zich in tweeën voor de jubileumeditie van 2021. In de zomer wordt het vijftigjarige bestaan van het Rotterdamse filmfestival groots gevierd, met speciale programma’s, fysieke vertoningen voor het publiek én in vlees en bloed aanwezige filmmakers. Maar in februari is er óók IFFR, dan vinden de Tigercompetities plaats, voor lange en korte films van nieuwe filmmakers uit de hele wereld, en worden er allerlei titels voorvertoond die later in het jaar in de reguliere bioscopen worden verwacht. Zoals bijvoorbeeld Quo vadis, Aida? van de Bosnische Jasmila Žbanić, het eerder op het festival van Venetië met veel lof ontvangen drama over een Dutchbat-tolk en de genocide in Srebrenica. Het eerste, en goeddeels (of geheel) online geprogrammeerde festivaldeel begint met Riders of Justice, de openingsfilm van de Deen Anders Thomas Jensen. BB