De biografie als historische familieroman

Dit is eerder het begin van een historische roman dan van een biografie.'Zinderende hitte' en 'uitbundig versierde straten' wekken mede die indruk.Het is een stukje beschrijvingskunst waarvoor ik bij historische ofbiografische werken lichtelijk huiver, misschien vooral vanwege deuiterlijkheden en de daaruitvolgende goedkope effecten.

De zin is het begin van een biografie van Lucrezia Borgia; zij was dedochter van Alexander VI en bij diens inhuldiging twaalf jaar.

Wellust en meedogenloze politiek bepaalden het leven van de Borgia-paus,ze zouden ook het leven van zijn dochter gaan beheersen. En natuurlijk vanAlexanders beruchte zoon Caesar, volle broer van Lucrezia. Zij drieën zijnde hoofdfiguren van het eerste deel van de biografie. Maar Lucrezia is tochenigszins een schaduwfiguur of een zetstuk van de andere twee. Waar we eenpersoonlijke geschiedenis verwachten, krijgen we een algemene politiekegeschiedenis, met paus en zoon als sluwe en wrede uitvoerders. De Lucreziaomringende tijd en wereld moeten we natuurlijk kennen, haar gestalte moeter scherper door worden. Maar hier dreigt zij haast erin te verdwijnen.

Het kan historisch zo zijn geweest, maar dat is nog geen excuus voorde uitvoerigheid die een geschiedenis van uiterlijkheden is. De auteur, deEngelse historica Sarah Bradford, mist elk vermogen om de geschiedenis eendiepere of een persoonlijke betekenis te geven of de figuren binnen degeschiedenis te portretteren. Alexander en Caesar blijven in alle opzichtende figuren die ze in de historische grootspraak, in de legendevorming ookzijn, klaar voor een verfilming van hun leven. Lucrezia weet pas tegen heteinde van het boek aan het hijgend verhaal van de ontelbare gebeurtenissente ontkomen.

De eerste zin van het boek heeft niet bedrogen: we lezen een vooralsmakelijke historische vertelling, waarin de auteur zich kan uitleven inbeschrijvingen van processies, optochten, interieurs, kleding vooral. Methaar stijl tracht de auteur de afstand te verkleinen en aan de geschiedenishet gewicht van de geleerdheid te ontnemen. Dat leidt het hele boek doortot zinnen als: 'Alfonso had toenadering tot Venetië gezocht, maar kwamvan een koude kermis thuis; hij kreeg de staart van de leeuw van San Marcotegen het hoofd gezwiept, omdat hij zo onbezonnen was geweest zondertoestemming hun gebieden te verkennen.'

Al die uitvoerige beschrijvingen van oorlogen, politieke gebeurtenissenen uiterlijkheden van hof en feesten - ze zijn te betreuren juist omdat hetvaak prachtige materiaal (voornamelijk uit brieven) waarover de auteurbeschikt, er enigszins tussen bekneld raakt. Lucrezia had enkele jaren,toen ze al voor de derde keer getrouwd was, nu met Alfonso van Ferrara, eengepassioneerde relatie met de grote dichter en humanist Pietro Bembo. Hijschreef haar veel, in liefdesbrieven die net niet te veel overgestyleerdzijn om onecht aan te doen. Fragmenten eruit worden geciteerd - ze behorentot het mooiste van de biografie. Bij wat een afscheid leek maar niet was,schreef Bembo haar aan het einde van zijn brief dat hij altijd 'de trouwezonnewijzer zal zijn voor wie u altijd de zon zal blijven'. Grote dichtershebben altijd nog iets over.

Ook Lucrezia zelf was een heel goede briefschrijver, tot op haarsterfbed, toen zij zich om gebed richtte tot paus Leo X. De vaak uitvoeriggeciteerde brieven en documenten zijn het beste van het boek; had de auteurdaar maar omheen geschreven.

Van 1502 tot 1519, het jaar van haar dood, zij is dan 39, leeft Lucreziain Ferrata, als de vrouw van Alfonso d'Este. Bij de dood van diens vaderwordt zij hertogin. De zeventien jaar worden in het tweede deel van debiografie besproken. Ook hier weer zeer veel beschrijvingen enuiterlijkheden, ten koste van enige diepgang, ten koste ook van mogelijkeantwoorden op de vele vragen die Lucrezia's leven en dat van vele van haartijdgenoten stelt.

De familieroman die de biografie is, is er een van nooit te verzadigenwellust en nauwelijks te overtreffen decadentie, bij de pausen en dekardinalen, bij bijna alle edelen en adellijke vrouwen. Wreedheid enmoordzucht kleuren veel passages rood, weinige van de hoofdfiguren stervenin hun eigen bed. Waarden en normen lijken er niet te zijn. En toch.Alexander VI, Lucrezia zelf en anderen hadden een groot en soms verfijndgevoel voor kunst. (Alexanders opvolger Julius II zou een van de grootsteopdrachtgevers uit de geschiedenis worden.) Die verfijning blijft eenraadsel. Hetzelfde geldt voor de niet te ontkennen religiositeit vanLucrezia en anderen. Zij verbleef geregeld in kloosters, waar ze allebloemen vergeestelijkte die ze zo lang had buitengezet. Onder de wolken vanzinnelijkheid worden vrome gebeden gedaan.

Dit is een schitterend voorbeeld van de raadsels die de levens van dehoofdfiguren stellen. Lucrezia had een uiterst hartstochtelijke verhoudingmet Francesco Gonzaga, die seksueel op vele fronten overactief was. Zijschrijft hem: 'Het is op de rand van een bekentenis, maar ik heb uw briefontvangen waarvoor ik uw hand kus. Vergeef me dat ik zo laat reageer,hoewel dit kwam doordat ik u niet wilde storen in uw gebeden tijdens dezeheilige dagen.' (Het was Goede Week.) Het mysterie van het samengaan vande uitersten, in veel opzichten kenmerkend voor de Renaissance, had in dehoofdfiguren indringender beschreven en zo mogelijk verklaard moetenworden. Maar alles verdwijnt in het verhaal dat geen stilstand voorbezinning kent.

Een van de mooiste verbeeldingen van het mysterie is een portret vanAlexander VI, in een fresco door Pinturicchio: in een grootse en zo wijdekoormantel, dat zijn negen kinderen er bescherming onder hadden kunnenvinden, knielt hij neer, de handen gevouwen, het hoofd in gebed opgericht.Misschien is het raadsel nog groter in het portret van Lucrezia als deheilige Catharina (wier kuisheid haar de marteldood kostte) door dezelfdeschilder.

Een uitstekend beeld van de buitenkant krijgt men in het dagboek van depauselijke ceremoniemeester Johannes Burchard. De auteur citeert er,gelukkig, uitvoerig uit. Bij de ceremoniemeester ligt een kleine oplossingvan de mysteries. Hij regelde het openbare leven van de paus, zijnliturgische optredens, hij vouwde hem als het ware de handen. Hij oefendediscipline uit! Aan hem en zijn opvolgers is het te danken dat de pausenbij alle kwaad dat zij deden, van het heilige zijn afgebleven.

Wat had ik graag een heleboel in dit boek gelezen. De auteur schreefeerder over Elizabeth II, Grace Kelly en Jacqueline Kennedy. Tja, dievormen ook geen goede oefenstof voor het echte werk.

Sarah Bradford: Lucrezia Borgia - Liefde en dood in het Italië van deRenaissanceVertaald door Olav PelgerBalans366 pagina's 22,95ISBN 90 5018 677 7Vertaald door Olav PelgerBalans366 pagina's 22,95ISBN 90 5018 6777