Carmen Maria Machado schrijft persoonlijk en politiek over geweld in queerrelaties ★★★★☆

Ruim tien jaar geleden viel Carmen Maria Machado (1986) – toen nog niet de gevierde schrijver die ze enkele jaren later zou worden – als een blok voor een jonge, kleine, witte, magere vrouw die ze in In het Droomhuis typeert als een ‘mengeling van butch en femme die je tot waanzin drijft’. De liefde is wederzijds en dat was niet vanzelfsprekend volgens Machado, die naar eigen zeggen behoort tot het type ‘mollige-tot-dikke brunettes met een bril’ en zichzelf omschrijft als ‘een etnisch ambigue dikke vrouw van midden twintig’. Ze torst, zo legt ze uit, ook nog eens een nare jeugd met zich mee. Haar ouders waren streng religieus en hadden veel ruzie, ze werd gepest en aangerand, en in de tijd dat haar leeftijdgenoten met elkaar experimenteerden, was zij ‘druk met raar zijn: veel bidden, geobsedeerd raken door seksuele reinheid’.

Geen wonder dus dat de relatie met deze butch annex femme voor Machado een droom is die werkelijkheid is geworden. Haar vriendin – die ze nooit bij naam noemt in deze ‘autobiografische verhandeling’ over hun verhouding – is lief voor haar en de seks is uit de kunst (‘Jullie zijn allebei voortdurend nat. Jullie neuken overal, lijkt het wel: op bedden en tafels en vloeren; aan de telefoon’). Machado’s zelfbeeld krijgt een enorme boost maar die is van korte duur. Haar partner, zo stelt ze tot haar grote schrik vast, blijkt ook nog een andere kant te hebben. Op de gekste momenten valt ze tegen haar uit, zet ze het op een schreeuwen, maakt ze ruzie en vernedert haar tot op het bot. Niet alleen door Machado te vertellen wat er niet aan haar deugt, maar ook door haar te dwingen zélf op te lepelen wat er met haar mis zou zijn. Machado’s (zelf)vertrouwen loopt leeg als een lekgeprikte ballon en maakt plaats voor een gigantisch gevoel van onveiligheid.

Hardnekkig beeld

Waarom maakt ze niet terstond een einde aan deze destructieve relatie? Waarom houdt ze zichzelf bijna twee jaar lang gevangen in deze hel? Waarom doet ze er al die tijd het zwijgen toe, in plaats van haar situatie met vrienden te bespreken? Machado gaat deze vragen niet uit de weg, maar ze stelt ze niet in de eerste plaats in het persoonlijke kader van haar leven en haar liefde. In het Droomhuis is veel meer dan een egodocument, het is een boek met een politieke missie. Het wil iets zichtbaar maken wat volgens velen niet bestaat of niet mag bestaan: huiselijk geweld binnen relaties tussen twee vrouwen. Daarom vertelt ze haar verhaal.

Machado is niet de eerste die het ideaalbeeld van de lesbische relatie als een geweldloos paradijs aan de kaak stelt en doorprikt. Maar het beeld is hardnekkig, ook bij haarzelf, zoals ze nadrukkelijk naar voren laat komen in de even ironische als serieuze titel van haar boek, die ze bovendien door laat klinken in alle hoofdstuktitels (‘Droomhuis als sleutelmoment’, ‘Droomhuis als geheugenpaleis’, ‘Droomhuis als roadtrip naar Savannah’, enzovoort).

Een gevoel van verraad

Dat het moeilijk is dit beeld los te laten, komt onder meer doordat het erkennen van de mogelijkheid van geweld binnen queerrelaties voelt als een soort verraad, omdat je daarmee de positie zou verzwakken van een groep die als anders wordt gezien in een nog altijd door heteronormen gedomineerde samenleving. Queermensen hebben goede pr nodig, aldus Machado, ‘om te strijden voor de rechten die we niet hebben, om de rechten te behouden die we wel hebben’. Maar, zo voegt ze daar bijna vertwijfeld aan toe, ‘proberen we al niet de hele tijd te zeggen dat we net zo zijn als jullie?’

Dit scherpe verscheurde bewustzijn laat Machado toch weer vieren in het dankwoord waarmee ze In het Droomhuis afsluit. De laatste woorden daarin zijn voor haar echtgenote Val, die ze omschrijft als ‘mijn plotwending, mijn bestemming, mijn sprookjeseinde’. Het zit diep, dat geloof in het paradijs.