Broeder Dieleman gaat commercieel, zonder zichzelf te verloochenen

Tonnie Dieleman wilde het op zijn nieuwe plaat De Liefde is de Eerste Wet eens anders doen. Als Broeder Dieleman bracht de in Middelburg wonende liedjeszanger sinds 2013 vier albums uit met wonderlijke, bloedmooie in Zeeuws-Vlaams dialect gezongen liedjes, diep geworteld in de provincie waar hij zijn leven lang woont.

‘Grofkorrelige muziek’, aldus Dieleman (44), muzikaal geworteld in traditionele folk en de christelijke hymnen waarmee hij opgroeide in het Zeeuwse Axel. De muzikale omlijsting op zijn met donkere basstem gezongen liedjes op platen als Uut De Bron (2015) en Komma (2018) was sober en akoestisch. Banjo, piano en slagwerk ondersteunden de in liedvorm gegoten verhalen van Dieleman zoals hij die uit de lucht plukte en verwerkte tijdens lange wandelingen door het Zeeuwse landschap.

Meer commercieel

Wandelen doet hij nog altijd, maar op zijn nieuwe album wilde hij wat meer echte-liedjes-structuur aanbrengen. ‘Ik had de neiging mijn muziek obscuurder te maken dan nodig is’, vertelt hij op een terras aan het Middelburgse Abdijplein. ‘Van dat grofkorrelige houd ik nog steeds maar ik wilde nu kijken hoever ik met echte liedjes kon komen. Kort en krachtig. Meer commercieel, zonder mezelf te verloochenen.’

Daarvoor zocht Dieleman de samenwerking met Peter Slager, bassist en tekstschrijver van Bløf. Opmerkelijk, want waar Dieleman zich toch vooral in de marge van de popmuziek begeeft, staat Bløf middenin de mainstream.

‘Ja, ze zijn commerciëler dan ik, maar dat vind ik juist interessant. Peter woont hier in Middelburg en heeft me ooit benaderd omdat hij mijn muziek tof vond. Zijn in dialect gezongen solo-album Slik (2016) is volgens hem direct door mij beïnvloed. ‘Ik vind dat Peter goede liedjes schrijft. En ik kon echt leren van de open mind waarmee hij de studio inging.’

Op zijn beurt leerde de bassist van Bløf weer van Broeder Dieleman. ‘Peter wilde oefenen, maar dat doen we nooit. We beginnen gewoon. Toen hij meteen op de eerste tel, pats, zijn noot plaatste, stelde ik voor daarmee te wachten zodat het allemaal wat meer ging bewegen. Dat had hij nooit zo gedaan, hij heeft altijd alleen maar op de maat gespeeld.’

De samenwerking pakt op het album goed uit. De soepele baslijn in Nieuw Raam, waarvoor Slager de muziek schreef, stuwt de melodie een kant op die de muziek van Dieleman nog niet kende. Melodieus sterker, zonder dat de kern van Dielemans artistieke idioom wordt aangetast.

Die wordt nog altijd gevormd door met gitaar, banjo en piano begeleide verhalende teksten over figuren en gebeurtenissen uit de Zeeuwse folklore die Dieleman aan de wandel in het Zeeuwse landschap tot leven wekte.

Jan de Prentenknipper is zo’n legendarische Zeeuw. Een kunstenaar uit de 19de eeuw die met zijn gezin over de Zeeuwse eilanden zwierf. Hij maakte geen liedjes maar knipte en sneed zijn verhalen vol bijbelse verwijzingen uit papier.

‘Jan de Prentenknipper overleed in 1870 maar zijn naam leeft hier nog altijd voort. Hij zong dan wel niet, maar hij ging met zijn prachtige uitgeknipte voorstellingen de dorpjes langs om ze te verkopen.’

Prentenknippen

De titel van Dielemans nieuwe album De Liefde is de Eerste Wet is ontleend aan de spreuk op de werken van Jan de Prentenknipper. Zijn kunstwerkjes hangen nog altijd aan de muur in veel Zeeuwse huishoudens, ook Dielemans heeft er een.

‘Ik ken het verhaal over de rondtrekkende prentenknipper al lang, ik heb door hem geïnspireerd ooit zelf door Zeeuws-Vlaanderen van dorp naar dorp gezworven. Twee weken lang, niet wetend waar ik kon slapen. Gewoon om te voelen hoe dat was. Ik herkende iets in die man. Wat hij deed staat dicht bij me. Het willen vertellen van verhalen, het verwerken van bijbelse elementen, dat doe ik ook. En dan kwam hij ook nog eens hier vandaan. Zo iemand is voor mij ideaal om me in te verplaatsen en aan te spiegelen.’

Prentenknippen doet Dieleman zelf ook al jaren. Hij levert ze op bestelling, wat nu een welkome bijverdienste is in deze ook voor hem lastige corona-tijden. Zo betrekt hij het oude verhaal op zijn eigen actualiteit.

En zo staat het album vol met liedjes die naar bijbelse verhalen verwijzen (Jakobsladder) of naar het Zeeuwse landschap, zoals Jaagpad en Poonhaven, maar het zijn tegelijk ook liedjes die meer over Dieleman zelf vertellen dan op het eerste gezicht lijkt.

Jaagpad verwijst naar het onverharde weggetje dat langs het kanaal loopt dat Vlissingen met Veere verbindt en dwars door Middelburg gaat. Hier beginnen doorgaans Dielemans wandelingen. Hij houdt ervan aan het aangeharkte, keurige Middelburg te ontsnappen. ‘De mooiste natuur komt voor op plekken die vergeten zijn, en kunnen verwilderen. Naast industrieterreinen bijvoorbeeld.’

Dat hij juist voor dit soort plekken valt of voor oevers rond de kreken in het Land van Axel waar hij zijn vorige album Komma aan wijdde, moet volgens Dieleman te maken hebben met de plek die hij inneemt in deze maatschappij.

‘Ik sta graag aan de zijkant. Aan de waterkant met de rug naar het dorp. Ik maak liever geen onderdeel uit van het geheel en voel me prettig op plekken die ik door en door ken. Volgens mij kun je met geen enkele omgeving zo’n diepe relatie aangaan als die waar je bent geboren en je voorvaderen hebben rondgezworven.’

Vandaar dat hij er zo graag terugkomt en er inspiratie vindt. ‘Een writer’s block, daar kan ik me echt niets bij voorstellen. Alles wat ik tegenkom kan een liedje zijn. Ook de kleuren om je heen die in korte tijd tijdens het wandelen veranderen, zoals ik beschrijf in Jaagpad.’

At t mistig is in april
En de zon net op een dag
Twee keer biena deubreekt
Dan is er in korte tied
Toch zoveel kleurverschil

Dat dialect zal hij niet loslaten, ondanks de steeds herhaalde vraag waarom hij niet in het Nederlands gaat zingen. ‘Ik zou niet te verstaan zijn, maar het is ook een kwestie van bereidheid en moeite willen doen. Ik vind het zo veel mooier, het dialect heeft iets zangerigs dat Nederlands mist.’

Ook aan zijn voorliefde voor meer traditionele muziek en americana blijft hij trouw. Het is een genre dat hoort bij het platteland, het niet-stadse leven, en past goed bij zowel het dialect als de onderwerpkeuze die nu eenmaal diep in de Zeeuwse grond verankerd liggen.

En toch ademt de nieuwe muziek meer, en zit er ook in de teksten meer variatie. Dieleman waagt zich met Wijzang aan een cover van zijn lievelingsartiest, de Amerikaanse cultzanger Bonnie ‘Prince’ Billy. ‘Hij baseert zich in Jolly One op een gedicht van Tagore. Een Indiase schrijver van wie ik heel toevallig ooit door Frederik van Eeden vertaalde gedichten las, Wijzangen (1914). Mijn Wijzang bevat de voor dit album als uitgangspunt genomen regels:

In deze wereld eb ik geen echt werk te doen
Mien leven kan alleen ma uitbarsten
In liedjes zonder doel

Geen grote stichtelijke doelen, geen protestliedjes, al zou deze tijd er wellicht om vragen. Maar ‘wat heeft het voor een zin om hard ‘vieze fascisten moeten de wereld uit’ te zingen?’ Weinig, vindt hij, want daarmee krijg je ze niet weg. Maar zijn liedjes gaan wel echt ergens over. Natuurlijk, over de mythische figuren en fraaie plekken in zijn omgeving. Maar ook over iets dat nog dichter bij hem staat: Tonnie Dieleman zelf.

‘Eigenlijk is dit een album over de zelfontwikkeling en verandering die ik de laatste jaren heb doorgemaakt. Het ‘nieuwe raam’ van waarachter ik een nieuwe blik op de wereld werp is echt, en het liedje 42 is de meest directe verwijzing naar een psychisch moeizame periode die ik hopelijk achter de rug heb.’

42 is het misschien wel het mooiste, meest ontroerende liedje op de nieuwe plaat, waarop Dieleman zich enkel begeleid door een banjo kwetsbaar opstelt:

Dienk toch goed over mie
Ik kan nie vee verdragen
Maar bedoel het nooit echt kwaad
Ik had het niet als angst erkend
Wist ik vee van die diengen
En wat er dan nog overbluuft
Da loop ik er wel uut

Zo direct verwees Dieleman nooit eerder naar zichzelf. Na een therapie van enkele jaren lijken de angsten en paniekaanvallen van Dieleman beteugeld en gaat het schrijven hem veel makkelijker af. Het wandelen (‘da loop ik er wel uut’) hielp daarmee maar het beeld dat er tijdens de wandeltochten altijd iets te vinden was, is te romantisch. Het hielp vooral tegen opkomende depressies . ‘Dat monotone ritme van je stappen is heel fijn om het malen in je hoofd tegen te gaan. En elk moment de deur kunnen openzetten en, hup, de polder ingaan geeft me een ultiem gevoel van vrijheid. De wandelschoenen heeft hij inmiddels vervangen door een racefiets maar het doel is hetzelfde: ‘Op zoek gaan naar onderwerpen die als Jan de Prentenknipper dicht bij me staan.’