Big Brother is terug, maar hoe? ‘Het is niet onze intentie mensen te beschadigen’

Betekent de terugkeer van Big Brother een nieuwe fase in reality-tv? Wat wordt er gedaan om het programma zo spannend mogelijk te maken? En zit het publiek daar nog op te wachten? Met een nieuw seizoen van Big Brother in het vooruitzicht is het de hoogste tijd voor een gesprek met de makers.

Of hij zich weleens God voelt? Producent Jeroen Compeer vindt het een ongemakkelijke vraag, in de omheinde tuin van het Big Brother-huis. Maar hij snapt wel waar het vandaan komt. Als de makers het willen, baadt de blauwe bungalow ’s nachts in het licht – er staan grote palen met lampen omheen. En ze kunnen de sfeer in elke kamer beïnvloeden, met vijfhonderd op afstand bedienbare lichtbronnen in talloze kleuren.

Maandagavond 4 januari keert Big Brother terug op tv. De premisse is hetzelfde gebleven: zet mensen honderd dagen in een huis, geïsoleerd van de buitenwereld, en kijk wat er gebeurt. Nieuw is dat Nederland en België samen één editie maken, om kosten te delen.

Voor RTL 5, Videoland en de Vlaamse zender Vier houden ruim honderd tv-makers de acht nieuwe bewoners in de gaten. Ze horen en zien alles, met veertig microfoons en 115 robotcamera’s.

Toch wanen Compeer en zijn collega’s zich niet almachtig. ‘Als de deelnemers eenmaal binnen zijn, is onze invloed beperkt’, zegt hij. ‘Het gaat vooral om het groepsproces, en dat is aan hen.’

De producent heeft lang nagedacht over het complex op het parkeerterrein van zijn werkgever EndemolShine Nederland, bij de Johan Cruijff Arena. ‘Bewoners moeten voelen dat ze meedoen aan een experiment. Daarom is het geen villa geworden, maar een prefabhuis, dat speciaal voor ons is neergezet. De bewoners moeten zich hier prettig én opgesloten voelen.’

Twintig jaar geleden was Nederland in de ban van Big Brother. Meer dan 3,5 miljoen mensen zagen Bart Spring in ’t Veld de finale winnen. De laatste drie bewoners kwamen verbaasd naar buiten, ze hadden geen idee dat er zo massaal naar hen was gekeken.

Het programma stond aan de wieg van een nieuw genre: reality-tv. Er volgden nog vijf seizoenen Big Brother in Nederland en edities in 66 andere landen. Groot nadeel was dat nieuwe deelnemers zich veel bewuster waren van de camera’s. Zo puur en opzienbarend als in het begin zou het nooit meer worden.

Mede daarom gingen makers – en kijkers – op zoek naar extremere formats. Zo ontstonden uitwassen als De gouden kooi, een programma vol geweld en gepest, dat draaide om de vraag wie het langst in een villa bleef. Ophef was er ook over Geboeid, op SBS 6, waarin een man werd vastgemaakt aan vrouwen die hij een voor een mocht wegsturen.

Begint met de terugkeer van Big Brother een nieuw hoofdstuk in reality-tv, met minder fratsen en meer ‘gewone mensen’? Zit het publiek daarop te wachten? Wat doen de makers om het programma zo spannend mogelijk te maken? En wat als er iets misgaat?

Die vragen leggen we op een vrijdag in december voor aan de makers: gedelegeerd producent Jeroen Compeer (44), die onder andere Holland’s Next Top Model en Lego Masters maakte, en hoofdredacteur Jourik Vandervorst (50), hoofdredacteur van programma’s als Expeditie Robinson, waarin kandidaten ‘overleven’ op een eiland.

‘Het format van Big Brother is ijzersterk’, zegt Compeer, die spraakzamer en meer uitgesproken is dan zijn Vlaamse collega. ‘We blijven dicht bij het origineel. Ik denk dat veel kijkers willen zien wat er gebeurt als gewone mensen moeten samenwerken. Mensen met een verleden, gevoelens en meningen over thema’s als Black Lives Matter, man of vrouw, links of rechts. Dit is een soap, met echte mensen.’

Er zijn ook realityshows op tropische eilanden, waarin kandidaten worden verleid door halfnaakte modellen of hun ex. Wordt Big Brother niet saai?

Vandervorst: ‘Als je het zo bekijkt misschien wel: er is geen honger, er zijn geen verleiders. Maar zo’n huis is een snelkookpan. Bewoners zijn nooit op hun gemak, want elke week valt iemand af, die zij daarvoor zelf hebben moeten nomineren. Ze willen winnen: een van hen krijgt 100 duizend euro, of minder, afhankelijk van hoe ze de opdrachten uitvoeren. Soms zal je op de livestreams zien dat er weinig gebeurt. Maar op tv kunnen we 24 uur materiaal monteren tot een uitzending van 42 minuten.’

Paul Römer, een van de bedenkers, zei in 2018 dat je de emoties in het huis af en toe moet oppoken of verzachten. Gaan jullie dat doen?

Compeer: ‘Wat hij zegt, herken ik wel. Realityprogramma’s zijn steeds heftiger geworden, en de makers maar poken in emoties. Het keerpunt is bereikt, wij willen het anders doen. Kijkers hebben daar ook behoefte aan, na al die gekkigheid. Dat zag ik al bij Lego Masters: de deelnemers waren rustige, gewone mensen die iets leuks konden met Lego. Dat sloeg aan. We gaan de emoties in het Big Brother-huis lekker laten sudderen, de eerste weken.’

Zesduizend mensen hebben zich aangemeld. Doen ze dat om beroemd te worden?

Compeer: ‘Van de zesduizend zijn er misschien duizend met andere intenties. Uit die laatste groep hebben we zo veel mogelijk geput. Dat zijn mensen op een keerpunt in hun leven, die bijvoorbeeld in scheiding liggen. Tv is ook een vorm van erkenning geworden: dat je gezien wordt. Veel mensen zagen dit als een avontuur en een kans om geld te verdienen. Ze hebben niet allemaal de intentie straks op een braderie te roepen: ‘Almere, laat je horen!’

Kandidaten moesten met de makers en met psychologen praten en een antecedentenonderzoek en medische keuring ondergaan. ‘We hebben sommige mensen doorgestuurd naar een psycholoog’, vertelt Compeer, ‘die hebben we tegen zichzelf in bescherming genomen. Je kunt beter honderd dagen in therapie gaan dan die tijd doorbrengen in het Big Brother-huis.’

Het leukste en moeilijkste was het vinden van ‘de ideale mix’ van bewoners. ‘We zijn op zoek gegaan naar bepaalde types. Simpel gezegd: een vader- en een moederfiguur, misschien een leuke buurjongen die verliefd zou kunnen worden op hun ‘dochter’. Het moet er niet te dik bovenop liggen, maar het helpt als kijkers zich in bewoners herkennen.’

De casting is cruciaal, beaamt de eerste hoofdredacteur van Big Brother, Hummie van der Tonnekreek (75). De oud-medewerker van de bladen Story, Privé en Weekend speelde een grote rol bij de keuze van verhaallijnen, de kandidatenselectie en de voorbereiding.

Toen het programma begon, in 1999, noemden critici het een gevaarlijk experiment. De bedenkers durfden het pas aan na twee jaar onderzoek te hebben gedaan en gesprekken te hebben gehad met astronauten en zeezeilers. Van der Tonnekreek: ‘Ik wilde precies weten wat zou kunnen misgaan, en hoe we dan moesten reageren.’

Frappant voorbeeld is de bijl die in de tuin van het Big Brother-huis lag, waarmee deelnemers hout konden hakken. ‘Die bijl heb ik aan de ketting laten leggen. Dan kon niemand ermee het huis in lopen. Dat lag niet voor de hand, maar toch.’

Wat zijn dit keer jullie voorzorgsmaatregelen?

Compeer: ‘Hebben ze die bijl echt aan de ketting gelegd? Wauw, zo ver zijn we niet gegaan. We hebben de messen niet geteld. Een bijl is er niet in dit Big Brother-huis, het hout is al gehakt. Wij gaan uit van het goede in de mens en we hebben streng geselecteerd.’

Vandervorst: ‘We zien alles met de 125 camera’s, bijvoorbeeld wanneer ruzies uit de hand lopen. Je pakt echt niet zomaar een bijl, uit het niets. Bewoners kunnen elke week met een psycholoog praten, in de dagboekkamer, waar de rest niet kan meeluisteren. Die psycholoog kan ons ook adviseren.’

Stel dat bewoners elkaar te lijf gaan, ziet de kijker dat dan live op Videoland?

‘Bij de regie is een knop waarop we in zo’n geval kunnen drukken, als dat nodig is. Dan zie je op de livestream alleen beelden uit de tuin. De kijker ziet alles met vertraging, een minuut later dan het echt gebeurt. We kunnen bewoners en kijkers dus in bescherming nemen. Als het moet, kan er snel een bewaker naar binnen, die vlak bij het huis zit. En er zijn nooddeuren die tegelijk open kunnen.’

Deelnemers van De villa zijn weleens aangemoedigd tot grensoverschrijdend gedrag, onder invloed van alcohol. Is er drank in het Big Brother-huis?

Compeer: ‘Geen sterke drank, hooguit wijn of een biertje. In principe alleen in het weekend, na 7 uur ’s avonds, tenzij er een klein feestje is. We gaan bewoners niet volgieten, zelfs niet als we denken: nu wordt het saai.’

In Big Brother I zagen we gefriemel onder de dekens en (in Vlaanderen) masturbatie. In latere seizoenen was er sprake van een seksfeest en getreiter. Zouden jullie dat in beeld brengen?

‘Er zijn grenzen. We hebben een uitgebreid protocol waarin staat dat fysiek en verbaal geweld niet worden getolereerd. Treiteren: nee. Seksfeesten: nee.

‘Maar ik wil vooropstellen dat we niet snel op zwart gaan. Censuur hoort niet bij deze tijd, kijkers zouden het niet accepteren als we te pas en te onpas die knop indrukken. Ho, een racistische opmerking! Ho, een worst in beeld!’

Wat doen jullie als twee bewoners seks willen hebben met elkaar?

‘In deze tijd moet je daar goed over nadenken. Hoe weten wij, als makers, dat ze beiden akkoord gaan? Bij Big Brother in Zweden hebben ze vorig jaar besloten dat beide partijen eerst hun duim omhoog moeten doen, als ze seks willen hebben. Dat hebben we overgenomen. Het staat duidelijk in het regelboek, dat we met iedereen hebben besproken. Als je seks wilt hebben: duimen omhoog naar de camera.’

Sabine Wendel zei recentelijk in het AD dat ze ‘het’ nooit heeft gedaan met Bart, in het Big Brother-huis, maar alleen heeft ‘gerommeld’ onder het dekbed. De rest zou suggestie zijn van de makers, die er een scène achter monteerden waarin de twee rookten in bed.

Vandervorst: ‘Ik weet niet wat daar is gebeurd, we waren er niet bij betrokken. Ik heb veel gesprekken gehad, ook bij Expeditie Robinson, met mensen die vinden dat ze op tv anders werden getoond dan ze werkelijk zijn. Ik snap dat het soms een beetje wringt, want we korten dingen in en kiezen verhaallijnen. Maar het is niet onze intentie mensen er slecht uit te laten zien of ze te beschadigen.’

De makers kunnen en willen niet gedetailleerd ingaan op de kritiek van Wendel, die zegt dat ze niet wist dat er infraroodcamera’s in de slaapkamer hingen (zie kader). Dat is voor hun tijd gebeurd, zegt Compeer. ‘We hebben er deze zomer wel lang met Sabine over gesproken, toen zei ze hetzelfde. Dat is haar waarheid. Ik vind het vervelend voor haar dat ze zo lang door die beelden is achtervolgd.’

Monteren is ook een beetje manipuleren. Waar ligt voor jullie de grens?

Vandervorst: ‘We vergroten hooguit iets uit. Als iemand huilt, komt er in de montage een muziekje bij. Van manipuleren is geen sprake, we verzinnen niets. Dat zou ook niet kunnen, want alles is 24 uur per dag te zien op de livestream. Als iets niet klopt, straffen kijkers dat af.’

De makers werken in drie groepen en in ploegendienst. Als in een team corona uitbreekt, zitten ingewerkte vervangers klaar. Bewoners hoeven geen anderhalve meter afstand te houden. Ze zijn vier keer getest: voor en na hun thuisquarantaine en voor en na enkele dagen in een hotel, net voor hun verblijf in het Big Brother-huis.

Experts zeggen: deelnemers onderschatten de impact van beelden, vooral genante momenten zullen viral gaan op sociale media. Zijn bewoners zich daarvan bewust?

Compeer: ‘We hebben tot in den treure gezegd: ‘Wil je dit echt? Je komt op tv, en dat maakt iets los. Mensen gaan over je bitchen op sociale media. Misschien snurk je of zie je er lelijk uit als je wakker wordt. Als je naakt uit de douche komt en vergeet een handdoekje om te doen, wordt dat geregistreerd op de livestream. Je kunt niet 24 uur per dag de beste versie van jezelf zijn.

‘Bewoners kunnen geen sociale media gebruiken om hun imago te bewaken, zoals ze misschien gewend zijn. Dat maakt het extra spannend. Ook daarom besteden we veel aandacht aan nazorg. Tot een half jaar na de show staat een psycholoog voor ze klaar. We zullen iedereen zo goed mogelijk begeleiden.’

Gaan jullie bewoners confronteren met wat ze op sociale media hebben gezet?

‘Ja. Soms kan het interessant zijn oude socialemediaberichten te laten zien op het scherm in hun woonkamer. Omdat het een discussie op gang brengt in de groep en een wake-upcall kan zijn voor iedereen: besef wat zo’n bericht kan losmaken. Daarom zullen we soms ook tweets van kijkers laten zien in het Big Brother-huis.’

Dat lijkt me heftig: kijk, zo denkt twitterend Nederland over jullie.

‘Dat doen we ook om de temperatuur in de samenleving te meten. We zijn Moeder Teresa niet, maar ik hoop dat deze editie van Big Brother meer wordt dan ‘just another reality show’ en kijkers misschien iets kan leren. Ik verwacht wat dat betreft ook veel van ons wekelijkse terugblikprogramma met experts.’

Jullie voelen je geen God, maar hebben wél veel invloed op wat er gebeurt.

‘Wij kunnen hooguit een beetje bijsturen, met opdrachten en berichten op het scherm. Dat maakt het ook zo spannend voor Jourik, mij en de rest van het team. Het voelt alsof ons kind op kamers gaat. We moeten het loslaten.’