Bezoek eens een Limburgse mergelgrot met een ultrageheim oorlogshoofdkwartier van de Navo

Reisjournalist Sander Groen verkent om de week een onvermoede bestemming in Nederland of net over de grens. Aflevering 38: de Cannerberg bij Maastricht.

‘Twee luchtmachtmajoors konden hiervandaan de Derde Wereldoorlog beginnen. Zij hadden elk een set codes en als ze die bij elkaar brachten, dan werden Hawk-raketten afgevuurd op Sovjet-straaljagers, met alle gevolgen van dien.’ Jos Notermans is gids van Stichting Het Limburgs Landschap. In de galmende betonnen ruimte, midden in een mergelgrot in de Cannerberg bij Maastricht, is het donker, koud en vochtig. Het enige licht komt van een petroleumlamp en twee plexiglazen schermen, waarop coördinaten zijn geschreven in spiegelschrift. Je zou het niet zeggen, maar dit was het zenuwcentrum van het oorlogshoofdkwartier van de Navo.

Merkwaardig genoeg waren het de nazi’s die ervoor zorgden dat de Navo zich hier vestigde, aldus Notermans. ‘In 1944 was het Ruhrgebied platgebombardeerd en daarom richtten de Duitsers hier een werkplaats in voor de assemblage van V1-wapens. Ze stortten een betonnen vloer, legden elektriciteit aan en zetten machines neer. Er kwam zelfs een spoorlijn, een zijtak van de lijn Maastricht-Glons. Tegen de tijd dat ze klaar waren liep de oorlog ten einde. Er is hier niet één raket gebouwd.’ Maar door al het werk dat door dwangarbeiders was verzet, kreeg de Navo interesse in dit verstopte gangenstelsel op de Nederlands-Belgische grens.

Het Ministerie van Oorlog huurde de Boschberggroeve van Stichting Het Limburgs Landschap voor één gulden per jaar. In 1954 kreeg de grot de status ‘ultrageheim’ en werd omgebouwd tot een zelfvoorzienende bunker met wateraanvoer, stroomnet en klimaatbeheersing. In het labyrint van acht kilometer aan gangen kwamen vierhonderd kantoren, tientallen toiletten en douches, twee restaurants, een bar, officiersclub, ziekenboeg, brandweerpost, kapsalon en golfbaan. Aanvankelijk was het een tijdelijk hoofdkwartier, bedoeld voor oorlog en oefeningen. In vredestijd was de bezetting minimaal, maar naarmate de oost-west-betrekkingen bekoelden tot het vriespunt, werd de bezetting in het ondergrondse Navo-hoofdkwartier opgevoerd.

‘Aan het begin van de jaren zestig werkten hier driehonderd tot vierhonderdvijftig mensen’, vertelt Notermans. Toch lukte het wonderwel de operatie geheim te houden. ‘Omwonenden wisten wél dat hier frietjes gebakken werden. Tegen lunchtijd was dat rond de berg goed te ruiken.’ Begin jaren negentig – de Muur was gevallen en de Sovjet-dreiging geweken – werd het Navo-hoofdkwartier opgedoekt en teruggegeven aan Stichting Het Limburgs Landschap. Na corona zullen vrijwillige gidsen hier weer rondleidingen geven. Van de inrichting resteert door een asbestsanering weinig, maar dankzij hun levendige verhalen kom je in deze mergelgrot eventjes weer helemaal terug in de Koude Oorlog.