Betwist paneel Berckheyde straks gewoon 'op zaal'

AMSTERDAM De opluchting in het Rijksmuseum in Amsterdam was groot, woensdagmorgen, toen De Bocht van de Herengracht (1671/1672) in een klimaatkoffer het depot werd binnengebracht, na een nachtelijke vliegreis vanuit Washington.

Het heeft erom gespannen of het paneel van de 17de-eeuwse schilder Gerrit Berckheyde – september vorig jaar aangekocht uit de collectie van de Nederlandse multimiljonair Louis Reijtenbagh en gepresenteerd als nieuw hoogtepunt in de verzameling – daadwerkelijk ooit ‘op zaal’ zou belanden. Vanaf volgende week dinsdag is het zover: dan hangt de Berckheyde, met het rijkste deel van de grachtengordel als tafereel, op een prominente plek in de Philipsvleugel. Volgens het hoofd collecties van het museum, Taco Dibbits, is het zeker dat het schilderij in Nederland blijft.

Het ‘Rijks’ lijkt door het oog van de naald gekropen. Begin april claimde de Amerikaanse bank JPMorgan Chase tot verrassing van het museum in New York de kunstcollectie van Reijtenbagh, waaronder de al verkochte Berckheyde. De verzameling diende als onderpand voor een miljoenenlening in 2006 aan Reijtenbagh. De bank eiste de werken op, toen de zakenman zijn betalingsverplichtingen niet nakwam. Het was de bank niet bekend dat het schilderij op dat moment in de National Gallery of Art in Washington hing, op de tentoonstelling Pride of Place. De claim beperkte zich tot de bezittingen in New York.

Hoewel het Rijksmuseum altijd heeft volgehouden de wettige eigenaar te zijn, was niet iedereen gerust op een behouden terugkeer. De landsadvocaat had alvast Amerikaanse raadslieden ingeschakeld om een mogelijke beslaglegging in Washington aan te vechten. Die stap bleef uit. Toen de expositie afgelopen zondag de deuren sloot, stond niets het al geplande transport naar Amsterdam in de weg, al deden de betrokkenen tot op het laatst geheimzinnig over mogelijke procedures. JPMorgan wil niet zeggen waarom alsnog geen poging is ondernomen een vertrek uit de VS tegen te houden.

Volgens Dibbits van het Rijksmuseum is het wel ‘cruciaal’ dat het schilderij feitelijk in Nederland is. ‘De transactie valt onder Nederlands recht. Wij hebben te goeder trouw gehandeld. Wij wisten en konden niet weten dat er pandrecht op het schilderij rustte.’ Eerder onderzoek had volgens hem al uitgewezen dat de claim van JPMorgan hier weinig kans zou maken. Toen de Berckheyde van Reijtenbagh werd gekocht – het precieze bedrag is niet bekendgemaakt – bevond het schilderij zich in Nederland; ten tijde van de optie tot koop in het Rijksmuseum, tijdens de aankoop zelf in het Mauritshuis in Den Haag. Dibbits zegt dat het een spannende periode is geweest. ‘Die claim kwam als een donderslag bij heldere hemel. Dit was een uitzonderlijke situatie.’

Minister Plasterk van Cultuur reageerde verheugd. ‘Maar ik heb er nooit aan getwijfeld dat het schilderij terug zou komen. We hebben er netjes voor betaald en zijn volgens Nederlands recht de rechtmatige eigenaar.’

Gaat JPMorgan nog proberen het schilderij hier op te eisen? Een woordvoerder: ‘Geen commentaar.’