Beeldvormers: Maandag Banaandag

Maandag 29 april 2019 moet een goede dag geweest zijn voor kleine, onafhankelijke groenteboeren in de buurt van het Nationaal Museum in Warschau. ‘Op die dag vlogen de bananen de winkel uit’, zullen ze later tegen hun kinderen zeggen. ‘Het was de dag dat de kunst ons maandinkomen redde.’

Goed, het waren ‘maar’ duizend mensen die op de bewuste dag (Maandag Banaandag) op de stoep van de kunstinstelling stonden te demonstreren. En ze zullen hun bananen lekker goedkoop bij de supermarkt hebben ingeslagen. Toch is de gedachte dat de lokale middenstand geprofiteerd zou kunnen hebben van het ‘banana eating protest’, zoals het op sociale media bekend werd, onweerstaanbaar.

Onbetamelijke kunst

Wat was er aan de hand? Eind vorige week kwam het nieuws naar buiten dat het Nationaal Museum een kunstwerk had verwijderd. Het ging om de video Consumer Art van de Poolse kunstenaar Natalia Lach-Lachowicz, beter bekend als Natalia LL. In 1973 filmde zij zichzelf – jong, blond, zwarte kohlogen – terwijl ze een banaan at. Er is ook een fotoserie van, die in november nog op de fotobeurs Paris Photo te zien was. De museumdirecteur, Jerzy Miziolek, had het werk weggehaald omdat hij gekant is ‘tegen het tonen van werk dat jonge, gevoelig mensen zou kunnen irriteren’. (Inmiddels is het terug, zij het tot aanstaande maandag, wanneer de afdeling moderne kunst, heel toevallig, wordt heringericht. Dan verdwijnt Consumer Art voor onbepaalde tijd naar het depot.)

Of Miziolek onder druk was gezet door de Poolse conservatieve regering, die al vaker kunstwerken verbood wanneer die in haar ogen ‘onbetamelijk’ waren, werd niet helemaal duidelijk. Maar progressieve Poolse politici en kunstenaars wisten genoeg. Dit was staatscensuur. Binnen een mum van tijd verzonnen ze een protestactie: ze organiseerden de bananendemonstratie voor het museum en plaatsten foto’s van zichzelf met banaan op sociale media. Vooral dat laatste bleek een schot in de roos. Kijk op Instagram onder #nataliall of #bananaselfie en aanschouw de stroom aan beelden van mensen met bananen in hun hand, in hun mond, op hun hoofd, in hun oor.

Nu is de banaan best een geinig stuk fruit. Maar dat wil niet zeggen dat-ie het meest originele in de mens naar boven weet te halen. Ik zag verschillende mannen met hoedjes van bananenschillen, diverse vrouwen die een banaan als een pistool tegen hun hoofd hadden gezet, allerhande huisdieren die verbaasd een banaan kregen aangeboden, en kunsthistorische voorstellingen waarin Eva op het punt stond om in een banaan te bijten in plaats van een appel. Een banaan op z’n kant is een lachende mond, een banaan tussen de benen is lachen gieren brullen, een banaan tussen de lippen terwijl je scheel kijkt is – nou ja. Zelfs de professionele Poolse fotografen die aan de bananenactie meededen, voegden niets nieuws toe.

Aap eet banaan

Dat is opmerkelijk; doorgaans doen fotografen er alles aan om hun foto’s nadrukkelijk géén plaatjes bij praatjes te laten zijn, geen al te letterlijke visualisering van het verhaal. Tussen haakjes: iemand vertelde me eens dat zo’n slaafse verbeelding in de theaterwereld ook wel ‘aap eet banaan’ wordt genoemd, wat in deze context te leuk is om kapot te checken. Maar bij zo’n online protestactie gelden duidelijk andere wetten: hier gaat het om hoeveelheden en om onmiddellijke herkenbaarheid. Oorspronkelijkheid is niet nodig om zo’n protestactie te laten slagen. Aap eet banaan, lekker duidelijk.

Het werk van Natalia LL, waarmee dit alles begon, laat eveneens weinig aan de verbeelding over. Een jonge vrouw die uitdagend een fallisch stuk fruit eet – natuurlijk was de kunstenaar zich bewust van de nogal oppervlakkige seksuele connotaties van haar video. Consumer Art was op het eerste gezicht dan ook een glasheldere feministische middelvinger naar het patriarchaat. Maar Natalia’s jarenzeventigbanaan verwees ook nog naar iets anders, iets belangrijkers: overheidsbemoeienis. Onder het communisme waren fruit en andere gezonde producten schaars. Dankzij de overheersende regering hadden de Polen niet de vrijheid, niet eens de mogelijkheid om te eten wat goed voor hen was. Dáártegen was de kunstenaar in actie gekomen en daarbij heiligde het doel de middelen.

Noem me romantisch of grenzeloos naïef, maar nu zit ik dus stiekem te wachten op het bericht dat die enigszins flauwe bananenprotestactie de hele Poolse bananenbusiness uit het slop heeft getrokken. En dat terwijl ik niet eens van bananen houd.