Bauhaus blijkt verrassend eigentijds

Aan de muur hangen kaarsrechte planken, ondersteund door een symmetrische kast. Naast een hoekige salontafel staat een strakke bedbank en twee stoelen met een geometrisch buisframe. Zo zag de originele werkkamer van Walter Gropius eruit. Toch is er iets vreemds aan deze foto, die te zien is op de expositie The Bauhaus #itsalldesign. Gropius was in 1919 de oprichter van dit vermaarde designinstituut. Maar deze werkkamer heeft niet de vreugdeloze, mechanische uitstraling waarmee Bauhaus doorgaans wordt geassocieerd.

Op de bank liggen kussens met een opvallend blauw-geel motief. Ook de kast en het tapijt zijn vrolijk paars en zacht mosgroen. De kleurige boekenkaften voorzien de kamer van een aangenaam rommelige uitstraling. Het is een andere kamer dan die op de strenge zwart-witfoto uit de jaren twintig. Hier wordt gewerkt en geleefd. Sterker nog, het zou zo de werkkamer van een hedendaagse arts of krantenhoofdredacteur kunnen zijn.

Designacademie

De digitaal bewerkte foto van Gropius' werkkamer - en ook die van de goudkleurige zithoek van kunstenaar Wassily Kandinsky en het intieme slaapvertrek van een Bauhaus-student - is een sleutelwerk op een grote overzichtsexpositie over het Bauhaus in het Vitra Design Museum in het Duitse stadje Weil am Rhein.

Uitputtend is het Bauhaus bestudeerd en beschreven. Door in te zoomen op de hedendaagse relevantie wil #itsalldesign hieraan iets toevoegen; vandaar die hashtag in de titel. En vandaar ook dat het zwart-witbeeld van dogmatisch en ouderwets aan het wankelen wordt gebracht met kunstzinnige foto's die zijn gemanipuleerd. Het Bauhaus was tenslotte de eerste plek waar kunst en techniek werden geïntegreerd.

Feitelijk was het niets meer dan een designacademie, die amper veertien jaar functioneerde. Docenten en studenten als Ludwig Mies van der Rohe, Marcel Breuer en László Moholy-Nagy pionierden er met een radicale vormtaal en innovatieve productietechnieken, tot de nazi's de deuren in 1933 sloten. Maar het Bauhaus was ook een onderneming en een cultureel platform. Patenten van bruikbare productontwerpen werden verkocht aan de industrie. Balletvoorstellingen en poëzie en literatuur werden gepromoot met vernieuwende communicatiemiddelen, waarin heldere fotografie werd geïntegreerd in een radicale typografie in schreefloze letters en zonder kapitalen.

Start-ups van nu zullen hun vingers aflikken bij de logo's van Bauhaus-studenten in een vitrine van #itsalldesign. Door deze bonte activiteiten groeide het instituut uit tot de kraamkamer van het modernisme. Waarmee het meteen ook is gereduceerd tot iets archaïsch - rationeel, kil en star. Niet meer van onze flexibele tijd.

Toch zijn er grote overeenkomsten tussen het turbulente tijdgewricht van Bauhaus en het onze, blijkt in het Vitra Design Museum. Ook in het Interbellum was de samenleving op drift door oorlog, migratie, opkomend nationalisme en economische onzekerheid. Daarbij was het een tijd van grote innovaties in de industrie, met de radio kwam de massacommunicatie op en menswetenschappen als psychologie en ergonomie ontloken. Een parallel naar de huidige tijd met internet, 3D-printers en biotechnologie is niet zo vreemd.

Nieuwe technieken

Hoe kan design een rol spelen in deze maatschappelijke en technologische ontwikkelingen - over deze vraag bogen ontwerpers zich toen al, en nu doen ze dat nog steeds. Om dit uitgangspunt kracht bij te zetten, is eigentijds design naast iconische en ook zeldzame Bauhausontwerpen geplaatst. Om efficiënte en fraaie gebruiksvoorwerpen bereikbaar te maken voor de massa, maakten de Bauhausontwerpers gebruik van nieuwe technieken, zoals het buigen van metaal of glaswerk dat in mallen werd geperst.

Naast buisstoelen van Mies van der Rohe en een stapelbaar glasservies van Wilhelm Wagenfeld staan de toegankelijke houten meubeltjes van Open Desk. Dit democratische designlabel laat zijn meubels vervaardigen bij lokale werkplaatsen in ruim twintig landen. Door gebruik te maken van standaard houtplaten die worden verwerkt met computergestuurde zaag- en freesmachines is de kwaliteit constant, terwijl de kosten lager zijn. De energiebesparende productie op locatie is bovendien duurzaam. Kortom, Bauhaus anno 2015.

Deze link tussen digitale productie en de industriële machinerie ontzenuwt het cliché dat Bauhaus dogmatisch was. De sfeer in het glazen schoolgebouw was juist open-minded en experimenteel. Nieuwe kunstvormen en radicale toekomstvisies werden gretig omarmd. Neem het Mechanical Ballet van kunstenaars Fernand Léger en Man Ray, waarin dansers op nerveuze pianoklanken en gekleed in buitenissige kostuums zich hortend en stotend over het podium bewogen als robots. Of de esotherische kleurenleer van architect Bruno Taut, die met kleurige gebouwen de maatschappij wilde verheffen. Deze ideeën waren destijds net zo experimenteel als huizenbouw met 3D-printers of een theatervoorstelling gefinancierd met crowdfunding nu.

De belangrijkste pijler onder het Bauhaus was samenwerking tussen disciplines. Kunstenaars, architecten, ontwerpers, ambachtslieden en wetenschappers werkten samen onder één dak. Architect Marcel Breuer bedacht een compleet nieuw soort meubel; de Russische schilder El Lissitzky ontwierp een behang. Eenzelfde drang om over de eigen discipline te kijken, blijkt uit het werk van bijvoorbeeld de Duitse ontwerper Clemens Weisshaar (1977). Zijn 18R Ultra Chair is vervaardigd met software uit de auto-industrie. Tijdens de meubelbeurs in Milaan in 2013 mochten bezoekers op een prototype ervan plaatsnemen. Met de verzamelde data over zitgewoonten werd vervolgens de optimale vorm van de stoel berekend. De ergonomische stoel van carbonfiber werd vervolgens vervaardigd in nauwe samenwerking met bètawetenschappers uit het materiaallaboratorium van Audi.

Ambacht en techniek

Ook kenmerkend voor Bauhaus is de integratie van ambacht en techniek. Het hart van het schoolgebouw was de hout- en staalwerkplaats. Daarnaast beschikte het over een eigen boekbinderij, textielweverij, zilversmederij, fotostudio en een aparte keramiekafdeling. Toch zou het vervolgens bijna een eeuw duren voordat ontwerpers zich weer met evenveel interesse en enthousiasme stortten op het ambachtelijk handwerk. Nu milieuverontreiniging en de geestdodende uniformiteit van massaproductie de keerzijde van industrialisatie en globalisering pijnlijk hebben blootgelegd, moeten producten andere kwaliteiten bezitten dan nieuw en goedkoop, zegt Hella Jongerius (1963) in een zaaltekst. 'Bijvoorbeeld aandacht en kunstzinnige schoonheid. Door mijn handen te laten 'denken' ontdek ik nieuwe eigenschappen aan materialen en kleuren. Deze mentaliteit stamt van het Bauahus.'

De Nederlandse ontwerper is met onder anderen architect Norman Foster en ontwerpers als Karim Rasheed en Alberto Meda uitgenodigd om te beschrijven hoe zij is geïnspireerd door Bauhaus. Dit eerbetoon is niet het sterkste onderdeel van de expositie. Heiligverklaringen van Bauhaus zijn er al genoeg. Dan maakt het simpelweg tonen van de damescollectie voor Hugo Boss van modeontwerper Jason Wu (1982) meer indruk als geloofsbrief; zijn geometrische stofpatroon in diepe aardse tinten is rechtstreeks schatplichtig aan de abstracte wandkleden van Paul Klee, docent in de jaren twintig.

Door de spiegeling aan het heden schetst #itsalldesign een fris beeld van Bauhaus. Dat het instituut elitair en paternalistisch was - deze kleine avant-garde zou wel even bepalen hoe de wereld er moest uitzien - krijgt nauwelijks aandacht. Die illusie dat de samenleving maakbaar moet zijn, is al lang verdampt . Een selectieve kijk op Bauhaus past dan ook bij onze pragmatische tijden. Design en architectuur zijn tegenwoordig vooral weer probleemoplossende disciplines die moeten bijdragen aan een slimme toekomst. Het legendarische instituut uit de vorige eeuw kan daarbij dienen als een bruikbare inspiratiebron, blijkt op #itsalldesign. Want de ontwerpen van Bauhaus mogen dan gedateerd ogen, de multidisciplinaire en experimentele mentaliteit is nog even fris en urgent als een eeuw geleden.

_{The Bauhaus #itsalldesign. Vitra Design Museum, Weil am Rhein. T/m 28/2 2016. Catalogus 69,90 euro.}