Bad Bunny, de meest gestreamde artiest ter wereld, heeft reggaeton ontdaan van giftige mannelijkheid

Kristian Figueroa (19) stuift omhoog van zijn handdoek op het strand van Vega Baja in Puerto Rico. Hij wijst op zijn koelbox en klapstoeltje. ‘Moet je je voorstellen!’ zegt hij. ‘Dit was het enige dat ik bij me had.’ Twee dagen stond, zat en lag Figueroa in de rij. Bij licht en donker, zon en regen – allemaal om kaarten te bemachtigen voor zijn favoriete artiest. ‘Ik hou van Bad Bunny. Van wie hij is, waarvoor hij staat en wat hij voor Puerto Rico heeft gedaan.’

Reggaeton-ster Bad Bunny (28) was afgelopen jaar, voor de derde keer op rij, de meest gestreamde artiest ter wereld. Maar hier in Puerto Rico is hij meer dan een muzikant. Bad Bunny is een symbool van maatschappelijke vooruitgang.

Hier, in zijn geboorteplaats Vega Baja, kun je niet om hem heen. Zijn gezicht staat op muurschilderingen, zijn muziek klinkt uit voorbijrijdende auto’s en de boxen van de strandbezoekers.

Kristians moeder Edith Rivera (51) slaat haar enthousiaste zoon gade en schudt haar hoofd, ze kan er wel om lachen. Dat was niet altijd zo. Ze heeft zich zorgen gemaakt over zijn keus voor dit idool. Lang werd reggaeton verketterd op het katholieke eiland. De muziekstroming is berucht vanwege gewelddadige en vrouwonvriendelijke teksten en hyperseksuele videoclips. De heersende consensus: reggaeton transformeert zachtaardige jongens in agressieve macho’s.

Bad Bunny heeft die gedachte doen kantelen. Hij is een stoere, heteroseksuele Puerto Ricaan én draagt rokken, lakt zijn nagels roze en kuste onlangs, tijdens de MTV Awards, op live-tv een man op zijn mond. ‘Hij laat zien dat de wereld om ons heen verandert’, zegt moeder Rivera. ‘Als ik als ouder niet met mijn kinderen meebeweeg, raak ik ze kwijt. Nu ben ik ook fan.’

Bad Bunny heeft een hypermasculien muziekgenre inclusiever weten te maken, voor vrouwen, homoseksuelen en transseksuelen. Wie de geschiedenis van reggaeton induikt, begrijpt hoe bijzonder dat is.

Drugs, geweld, armoede

Reggaeton is slechts een paar jaar ouder dan Bad Bunny zelf. De muziekstroming ontstond in Panama, in de jaren tachtig. De reggaemuziek die Jamaicaanse arbeiders hadden meegenomen raakte vermengd met de dancehall en hiphop die ze daar troffen. Het grote succes van reggaeton begint op het Caribische eiland Puerto Rico, aan de andere kant van de Caribische Zee. Het zijn de voornamelijk zwarte jongeren uit de getto’s van Puerto Rico die de muziekstroming vleugels geven. Ze schrijven expliciete liedjes over hun leven: drugs, geweld, armoede, vriendschap en liefde.

Maar het streng-katholieke eiland komt in verzet. Cassettebandjes met reggaetonmuziek worden verboden en uit de schappen gehaald. In de jaren negentig lanceert de politie in Puerto Rico een campagne tegen ‘verstoorders van de openbare orde’. Wie ‘immorele’ reggaeton maakt, moet wel drugsbaas of crimineel zijn.

‘Omdat het arme mensen waren in arme buurten die deze muziek maakten, ontstonden er meteen allerlei negatieve stereotypen’, zegt Petra Rivera-Rideau, die aan het Wellesley College in Michigan onderzoek doet naar de Latijns-Amerikaanse cultuur. ‘De autoriteiten pakten de armoedeproblemen niet aan, maar begonnen een strijd tegen de muziek.’

Giftige mannelijkheid

Ook Benito Antonio Martinez Ocasio – Bad Bunny – mag als jongetje van zijn katholieke ouders niet luisteren naar reggaeton. ‘Maar hij deed het toch’, zegt zijn jeugdvriend Jeddel Rosado (28) voor zijn huis. De twee groeiden op aan dezelfde straat in een stille middenklassebuurt van Vega Baja, ten westen van de hoofdstad San Juan.

Bad Bunny groeide op in een bescheiden betonnen huis, op een heuvel vol palmbomen. ‘Na school sloot hij zichzelf op in een kast’, zegt Rosado, ‘en maakte muziek.’

Hij is begin 20 als hij zijn eerste hit scoort op het eiland. Niemand die dan voorziet dat hij ooit aan de voorhoede zal staan van een emancipatiebeweging.

In zijn eerste videoclip, bij het nummer Diles, ligt een vrouw in felrode lingerie in bed, ze strijkt haar handen over haar lichaam. ‘Toen we jonger waren, dachten we dat je niet anders kon’, zegt Rosado, die zelf in videoclips van Bad Bunny te zien is. ‘Dat je anders nooit zou doorbreken’.

Bad Bunny’s ster rijst tijdens een kantelpunt in de geschiedenis. Gen Z bevraagt bestaande ideeën over seksualiteit, mannelijk- en vrouwelijkheid. In Latijns-Amerika zetten jongeren vraagtekens bij vastgeroeste ideeën rondom machismo, de ‘giftige mannelijkheid’ die ook de jeugd van Puerto Rico maar al te goed kent. Bad Bunny ziet dit alles om zich heen gebeuren en speelt erop in. Hij heeft de tijdgeest mee.

In mei 2018 roept hij vrouwen op om, als ze dat willen, hun schaamhaar te laten staan. ‘Voor alfamannen als ik zal het niets uitmaken’, schrijft hij op Twitter. Hij vraagt mannen afstand te bewaren. ‘Laten we leren respectvol te zijn’, zegt de artiest op de Billboard Music Awards in 2020, als hij de prijs voor Top Latin Artist in ontvangst neemt. ‘Als ze niet met je wil dansen, respecteer haar dan.’

Bad Bunny trekt vrouwen, homoseksuele en transseksuele artiesten tijdens optredens het podium op. In de clip van het nummer Caro laat hij zijn nagels lakken. Wanneer de Amerikaanse talkshowhost Jimmy Kimmel hem uitnodigt voor een optreden vraagt Bad Bunny in een zwarte rok aandacht voor de moord op een dakloze transvrouw in Puerto Rico, die Puerto Ricaanse media steevast man noemen. ‘Die man in een zwarte rok’, schrijven ze na haar dood. Met een microfoon in zijn hand herstelt Bad Bunny haar eer. ‘Ze hebben Alexa gedood’, staat er op zijn shirt, ‘geen man in een rok’.

Allemaal minder conservatief

Luis Velez (22) heeft ook gelakte nagels. Hij ligt naast zijn vriendin op het snikhete strand van Vega Baja. Het ruikt er naar de kokosnoten waar vele bezoekers vandaag uit drinken. Velez kijkt naar zijn handen. ‘Is toch normaal?’ zegt hij.

Vader Manuel Velez (45) zit op een klapstoel in de schaduw van een stel palmbomen. Heeft zijn zoon gelijk? Velez knikt. ‘De tijden zijn aan het veranderen’, zegt de vrachtwagenchauffeur. ‘We zijn allemaal minder conservatief aan het worden. Bad Bunny doorbreekt veel stereotypes.’

Maar roept hij dan geen weerstand op, zoals taboedoorbrekende artiesten vaker doen bij oudere generaties, overal ter wereld? ‘Niet bij mij’, zegt Velez. ‘Ik respecteer hem, omdat hij met alles wat hij doet, trots op Puerto Rico blijft.’

Voor jongere Puerto Ricanen is Bad Bunny een rolmodel omdat hij hun progressieve waarden omarmt. Ouderen vinden het fijn dat de artiest Puerto Rico centraal stelt in elke strijd die voert. Bad Bunny is een van de meest succesvolle artiesten ter wereld, kan wonen waar hij wil – maar hij blijft in Puerto Rico. Als grote artiesten met hem willen samenwerken, neem iemand als de Canadese rapper Drake, dan wil Bad Bunny dat best, maar hij zingt altijd in het Spaans.

Volgens The New York Times verovert Bad Bunny de ‘gringo market’, naar een geuzennaam (of scheldwoord) voor witte Amerikanen, ‘zonder de enige concessie te doen die onvermijdelijk leek: zijn moedertaal opgeven’. Sterker nog: TikTok staat vol video’s van Amerikanen die juist Spaans leren vanwege de teksten van de Puerto Ricaan. ‘Dankzij Bad Bunny spreekt mijn zoon beter Spaans dan ik’, schrijft een moeder, zelf latina, in een video. Bad Bunny maakt de Verenigde Staten meer latino. Van Miami tot aan Detroit en Los Angeles, nergens kunnen ze nog om hem heen.

Misstanden aankaarten

Puerto Rico snakte naar deze vorm van emancipatie. Eeuwenlang werd het eiland gekoloniseerd door de Spanjaarden, tot het eind 18de eeuw in handen van de Amerikanen viel. Officieel is het eiland nog altijd Amerikaans territorium. Puerto Ricanen krijgen Amerikaanse paspoorten, mogen hun eigen bestuur kiezen, visumvrij reizen naar de VS – maar onafhankelijkheid hebben ze nooit gekend.

Puerto Rico gaat gebukt onder de corruptie van politici die hun dedain voor gewone mensen niet onder stoelen of banken steken. In 2019 lekken er chatberichten uit van de gouverneur: hij drijft de spot met slachtoffers van orkaan Maria en doet vrouwonvriendelijke en homofobe uitspraken, onder anderen over de homoseksuele Puerto Ricaanse zanger Ricky Martin. Massale protesten breken uit, waar honderdduizenden demonstranten op afkomen. Te midden van al die mensen staat Bad Bunny, wapperend met een gigantische Puerto Ricaanse vlag.

‘Dit is precies waarom bijvoorbeeld mijn ouders ook gek op hem zijn’, zegt onderzoeker Petra Rivera-Rideau. ‘Hij durft over politieke kwesties te praten. Dat zijn ze in Puerto Rico helemaal niet gewend van artiesten.’ Bad Bunny gebruikt zijn podium om misstanden aan te kaarten op het eiland, zonder er respect door te verliezen. In de loop der jaren zijn al bijna zes miljoen Puerto Ricanen weggegaan, ze wonen in New York, Florida, en Pennsylvania. Drie miljoen bleven achter.

Een van die thuisblijvers heet Rocky Martinez. Hij is een achterneef van Bad Bunny. ‘Beno noemde ik hem’, zegt Martinez, tuinman, een paar huizen van de geboorteplek van de artiest. Met zijn neef keek hij hier in Vega Baja bokswedstrijden en werkte hij vroeger een supermarkt.

‘Ik wist wel dat hij hier groot kon worden, maar niet dat ze hem ooit in de hele wereld zouden kennen.’ Door zich zo vast te houden aan zijn eiland heeft Bad Bunny, volgens zijn achterneef, Puerto Rico eigenwaarde gegegeven. ‘We hoeven onszelf niet meer te veranderen om succesvol te zijn.’

Met zijn ogen op de weg vertelt Martinez dat hij hier soms een geblindeerde Mercedes de heuvel op ziet rijden. Dat moet Bad Bunny zijn, denkt hij dan meteen. ‘Maar hij is te bekend om uit te stappen. Hij kan hier nergens meer over straat.’