Aspergerheld met onweerstaanbare deducties

'Dit vind ik het engste moment', zegt Mark Gatiss, schrijver en bedenker van Sherlock. Hij en medeschrijver Steven Moffat staan op het punt de eerste aflevering van het vierde seizoen van Sherlock te laten zien aan enkele Britse en buitenlandse journalisten in een Londense bioscoop.

Gatiss weet dat de verwachtingen hooggespannen zijn. Het is alweer drie jaar geleden dat seizoen 3 van Sherlock met een vette cliffhanger eindigde: de hypothetische wederopstanding van Sherlock Holmes' aartsvijand Moriarty. En dan duurt zo'n Sherlock-seizoen ook nog zo kort, drie afleveringen, meer niet. Dat is voor de hongerige bingekijker toch alsof het diner na het voorgerecht al voorbij is.

Gatiss en Moffat vertellen in het vragenuurtje na afloop van de screening dat het vooral een logistieke reden heeft dat er maar zo weinig afleveringen van Sherlock worden gemaakt. Acteurs Benedict Cumberbatch en Martin Freeman hebben tegenwoordig zo'n overvolle agenda, dat het bijna onmogelijk is om draaidagen in te plannen.

Gedeelde liefde

Het idee voor Sherlock werd geboren in de trein van Londen naar Cardiff. Mark Gatiss (The League of gentlemen) en Steven Moffat (Coupling) zaten vaak samen in die trein op weg naar de opnamen van Doctor Who, waar ze beiden aan meewerkten. Ze praatten dan het liefst over hun gedeelde liefde, 'zeg maar obsessie', voor de Sherlock Holmes-verhalen van Sir Arthur Conan Doyle. Ze waren er allebei mee opgegroeid. 'Onsterfelijke, briljante detectiveverhalen over de man met de pet en de pijp', zegt Mark Moffat, 'verbazingwekkend modern ook.'

Dat bracht Gatiss en Moffat op een idee: Sherlock in de tijdmachine, een 21ste eeuwse Sherlock Holmes. Niet met ratelende rijtuigen en gele kolensmog, wel met taxi's, de Londense skyline en Sherlock Holmes met een smartphone in zijn handpalm. Zo begon Sherlock in 2010, met de jonge Benedict Cumberbatch als Sherlock Holmes en Martin Freeman (The Hobbit, Fargo) als zijn assistent en huisgenoot dr. John Watson. En het was meteen, in Moffats woorden, 'een monster van een hit'.

Sindsdien is Sherlock aan tweehonderd landen verkocht, van Zuid-Korea tot Japan, en werd de carrière van Benedict Cumberbatch naar hemelse hoogten gekatapulteerd. Cumberbatch met zijn slankgesneden Dolce&Gabbana-overhemden, de zwierige overjas en dat aparte gezicht waar de camera zo van houdt, was dé ontdekking van Sherlock. Al zeggen de makers dat de combinatie met Martin Freeman net zo magisch uitpakte.

Schrijver Mark Gatiss heeft zelf trouwens ook een niet onbelangrijke rol in Sherlock. Hij is Mycroft, de 'slimmere maar luiere broerlief' van Sherlock Holmes.

Wat was er zo fabelachtig aan Arthur Conan Doyles Sherlock Holmes dat Gatiss en Moffat de boeken zelf wilden verfilmen? Mark Gatiss weet het meteen. 'De kunst van het deduceren en de vriendschap tussen Sherlock Holmes en John Watson.'

Bovenaards

Sherlock Holmes is een detective met bijna bovenaardse deductieve kwaliteiten, zegt Steven Moffat. Hij hoeft het levenloze lichaam in de lege kamer in Lauriston Gardens (uit Conan Doyles eerste verhaal, A study in scarlet) maar kort te bestuderen en te besnuffelen om te weten dat de moordenaar een man was van ruim 1 meter 80 tachtig, in de bloei van zijn leven, met kleine voeten voor zijn lengte, eenvoudige schoenen met vierkante neuzen, naar alle waarschijnlijkheid een rood gezicht en opvallend lange nagels aan zijn rechterhand.

Moffat: 'Holmes was de eerste fictieve detective die zijn slimheid showt. Hij zegt niet alleen dat hij slim is, hij laat het ook zien. Die deducties zijn onweerstaanbaar. Holmes kan dus aan het lijk zien dat de moordenaar een rood gezicht had, alsof die informatie daar gewoon in de lucht hangt.'

Wat er ook voor de schrijvers uitsprong, was de band tussen Sherlock Holmes en John Watson, de detective en de ex-dokter die een bovenhuis delen in Baker Street 221B en samen op schurken en moordenaars jagen. Volgens Moffat is hun vriendschap de sterkste en warmste en onwaarschijnlijkste vriendschap uit de romanliteratuur. Het is een vriendschap die er meteen is, zoals dat ook kan gaan in de liefde, wanneer Watson aan Holmes wordt voorgesteld en Holmes al na één oogopslag weet - wederom deductie - dat Watson een legerarts in Afghanistan is geweest.

In de Victoriaanse boeken van Conan Doyle wordt zelden hardop over deze mannenvriendschap gepraat; in Sherlock, de serie, is dat anders. Daar houden de mannen zich bepaald niet in. Wanneer een tijdbom in een metro hen dreigt op te blazen, vertelt Watson Holmes hoeveel hij van hem houdt. En aan het graf van de (vermeende) dode Holmes snikt Watson als een verse weduwnaar.

Superbrein

Moffat en Gatiss zijn in hun contrahistorische versie toch dicht bij de oorspronkelijke verhalen gebleven. Elke aflevering leunt op een (aangepast) Holmesverhaal van Conan Doyle. Veel elementen passen in de tijdgeest van toen; Holmes brein is nog altijd leniger dan de modernste CSI-technieken, maar deze Sherlock is toch ook echt een 21ste eeuws karakter. Hij sms't en twittert en is een held die helemaal past in het rijtje aspergerachtige tv-personages van nu, zoals House (die eigenlijk een medische Sherlock Holmes is) en Saga Norén uit The Bridge, weinig empathische personages met grote analytische vaardigheden.

Al krijgt Sherlock stiekem steeds zachtere en morelere, zeg maar menselijker trekjes. De 21ste-eeuwse Sherlock is ook zeker sexyer dan de Sherlock van Conan Doyle. En niet alleen door zijn overhemden, maar door zijn superbrein. 'Brainy is the new sexy', fluistert Sherlocks soort van love interest Irene Adler hem in het oor, terwijl ze spiernaakt voor hem staat.

Na afloop van de screening smeken Gatiss en Moffat de aanwezigen bijna om geen spoilers te verklappen van de dramatische wending, en die is er, reken maar, in de eerste aflevering van het langverwachte vierde seizoen. The Six Thatchers (vrij naar The Six Napoleons) zal zondag tegelijk met de BBC in Nederland in première gaan op BBC First. Dan zullen de fans erachter komen of Moriarty inderdaad uit de dood is opgestaan.

En er gebeurt iets wat Sherlock toch weer menselijker, zelfs nederiger maakt. Oh ja, er is ook iets met Mary, Watsons vrouw. Maar uiteindelijk, zegt Steven Moffat, 'gaat Sherlock toch altijd weer over die twee mannen in Baker Street.'