Anna Dasović deed er vier jaar over de beelden van Dutchbatters te bemachtigen – en dat loonde de moeite

In haar huiveringwekkende video bekijkt kunstenaar Anna Dasović muurschilderingen uit de voormalige verblijven van de Dutchbatters en pijnlijk stereotype rollenspellen.

De indrukwekkende tentoonstelling From what will we reassemble ourselves begint al buiten de deuren van kunstinstelling Framer Framed. Onderwerp is de genocide in en rond Srebrenica, inmiddels 25 jaar geleden. Daar is heel veel over te zeggen, ook door kunstenaars. Aan het water bij winkelgebied Oostpoort in Amsterdam zijn de komende weken 25 grote foto’s te zien van 25-jarige Bosnische Nederlanders, de titel: Tijdelijk Monument – Srebrenica is Nederlandse geschiedenis.

Dit tijdelijke monument is een initiatief van het ‘Bosnian Girl Collectief’. Vier Bosnisch-Nederlandse vrouwen die zich hebben verenigd om aandacht te blijven vragen voor Srebrenica. De naam van de groep verwijst naar een van de bekendste kunstwerken van de Bosnische kunstenaar Šejla Kamerić. Op 11 juli 2003, acht jaar na de val van Srebrenica, verspreidde zij haar kunstwerk Bosnian Girl op posters, ansichtkaarten en billboards in Sarajevo.

Het gaat om een zwart-witfoto van de kunstenaar zelf, gecombineerd met graffiti uit de voormalige compound van Dutchbat. De kwetsende tekst, van een Nederlandse VN-soldaat die de opdracht had Bosnische moslims te beschermen: ‘No teeth…? A mustache…? Smel like shit…? Bosnian girl!’ Het schokkende kunstwerk werd niet meteen begrepen. De Amerikaanse ambassade in Sarajevo wilde de posters in de buurt van hun gebouw bijvoorbeeld liever verwijderen. Later werd Bosnian Girl alsnog wereldberoemd. De kunstenaar ziet het tegenwoordig terug op sociale media: vrouwen gebruiken het als profielfoto.

In de tentoonstelling in Framer Framed leek het kunstwerk van Kamerić op de achtergrond aanwezig, hoewel het hier niet te zien is. In haar ijzersterke en huiveringwekkende video Before the fall there was no fall, Episode 02: Surfaces bekijkt kunstenaar Anna Dasović muurschilderingen uit de voormalige verblijven van de Dutchbatters. Haar zelfgemaakte videobeelden combineert ze met videomateriaal dat ze bemachtigde van Defensie, waarin Nederlandse militairen zich op hun missie voorbereiden in pijnlijk stereotiepe rollenspellen.

De Bosnian-Girl-graffiti zit niet in de video, Dasović richtte zich op de schilderingen. Blote vrouwen, karikaturen, oosterse fantasieën, palmbomen. De kunstenaar analyseert ze nauwkeurig. Een rij dromedarissen (nauwkeurig ingekleurd met potlood) vergelijkt ze met een Britse actiekomedie uit 1934. Ze associeert verder, langs een pakje camel-sigaretten in een fragment van Defensie naar haar eigen ervaringen met roken. Zo zoekt ze naar betekenis, probeert het drama te ontwarren.

Een andere muurschildering toont een jongetje dat een stuk chocolade van een blauwhelm krijgt. Dasović zoomt in op de krassen op het geschilderde gezicht van de Nederlander. Iemand heeft de schildering aangevallen, maar hoe? De muur is poreus, het trauma vers. En wat dreef degene die van de gehavende schildering een T-shirt liet maken?

Dasović, die het initiatief heeft genomen tot deze tentoonstelling, probeert grip te krijgen op wat er is gebeurd, al is dat onmogelijk. Het kostte haar vier jaar om het videomateriaal van de oefeningen van Defensie te bemachtigen, dankzij de Wet openbaarheid van bestuur. Deze video, deel twee van een work in progress, laat op een aangrijpende, sterke manier zien wat er gebeurt als kunstenaars blijven zoeken, niet loslaten, niet vergeten.