Amy Schumer duwt ons 'body positivity' door de strot en zo mislukt haar film als feministisch pamflet

Normaliter zou de opmerking me niet eens zijn opgevallen. Zwangere vrouwen zijn het gewend oordelen over hun voorkomen over zich uitgestrooid te krijgen. In het aangezicht van een andere zwangere vrouw doe ik daar zelf trouwens enthousiast aan mee. Het valt niet mee om iets te zeggen over een zwanger lichaam. En toch doen we het de hele dag.

‘Wat heb je nog een klein buikje’, zei de vrouw zojuist met een blik op mijn middel. ‘Netjes hoor.’ Ik zou er geen seconde meer over hebben nagedacht als ik niet gisteren het boek Perfect Me: Beauty as an Ethical Ideal van de Britse filosofieprofessor Heather Widdows had gelezen. In de ietwat stramme verhandeling onderzoekt ze het toegenomen maatschappelijke belang van schoonheid. Er goed uitzien is niet langer gewoon leuk of voordelig, maar een morele plicht. Mensen, vooral vrouwen, moeten ernaar streven en de mate waarin iemand slaagt of faalt is belangrijk voor hoe we onszelf en anderen evalueren. Wie er goed uitziet is ook een goed mens. Uiterlijk en innerlijk versmelten steeds meer, betoogt Widdows. Schoonheid is een ethisch ideaal geworden.

In dat ‘netjes hoor’ zit, hoe aardig bedoeld ook, een moreel oordeel: wat heb jij je goed weten in te houden. Terwijl het idee van een zwangerschap toch is dat een buik groeit. Hoe groter hoe beter, zou je zeggen, maar ‘een klein buikje’ is in de wereld van de smalltalk belangrijker. Een teken dat een vrouw controle heeft over haar oncontroleerbare lichaam.

Ik las Widdows’ boek omdat ik mijn ergernis probeerde te begrijpen over I Feel Pretty, de nieuwe film met de Amerikaanse comédienne Amy Schumer, die sinds donderdag in de bioscopen draait. Schumer speelt Renee, een onzekere jonge vrouw die denkt dat haar doorsneeleven te wijten is aan haar doorsneevoorkomen. Ze wil weten hoe het is om ‘onmiskenbaar knap’ te zijn: het soort schoonheid dat deuren opent en gezelschappen laat stilvallen. En dan, hoera, dondert ze van haar spinningfiets en gaat knock-out. Nadat ze is bijgekomen, ziet ze in de spiegel de vrouw die ze altijd al heeft willen zijn: knap en zelfverzekerd. Ze heeft niet door dat ze er nog precies hetzelfde uitziet als voorheen en gaat voortvarend aan de slag met haar nieuwe leven, waarin het haar plotsklaps allemaal voor de wind gaat. Haar werkgever, een luxe cosmeticamerk, stopte haar eerst weg in de kelder, maar nu maakt ze promotie naar haar droombaan: receptionist, het gezicht van het bedrijf. O ja, en natuurlijk vindt ze eindelijk de liefde.

De boodschap, die de kijker door de strot krijgt geduwd als ware zij een foiegras-gans, is dat alles goed komt als je maar wat zelfverzekerder wordt over je uiterlijk. Lang leve body positivity! Na het zien van I Feel Pretty moeten vriendinnenclubjes gearmd, gierend en boven alles empowered de bioscoop uitlopen. Dit is niet zomaar een middelmatige komedie. De portee is belangrijk, benadrukken cast en crew steeds in promotiepraatjes.

Een deel van de irritatie schuilt natuurlijk daarin: de film surft zo opzichtig mee op de huidige feministische golf dat je de boodschap wel moet wantrouwen. Want body positivity is ook handel. Denk aan ‘de echte vrouwen’ van Dove, RTL5 die op zoek gaat naar een ‘curvy supermodel’ en glossy’s die je plotseling vertellen dat je cellulitis moet vieren – in weerwil van de pot crème die een pagina verderop staat te schitteren in een advertentie.

Op instagram wordt de hashtag #bodypositivity gebruikt door vrouwen die met hun volle lichaam buiten het ideaalbeeld vallen, maar ook door fitgirls die hun pronkfoto daarmee van een laagje salonfähigheid voorzien. De slanke Amsterdamse vlogger Anna Liss onderging onlangs een pijnlijke bindweefselmassage in een video. Natuurlijk niet voor de cellulitis, haastte ze zich te zeggen, want ‘omarm je putten’ en #beproudofyourself. Nee, ze deed het om afvalstoffen te verwijderen uit haar benen. Het reine en pure lichaam duikt ook steeds weer op bij de prachtige instagramvrouwen die een ‘plant based’-voedingspatroon propageren, mooie-mensentaal voor veganistisch. Hoewel hun voorkomen onmiskenbaar een belangrijk onderdeel is van hun verdienmodel – het belangrijkste eigenlijk, want ze verkopen zichzelf met mooie plaatjes op sociale media – wordt er geen woord aan vuilgemaakt. Het draait allemaal om ‘balans tussen eten, bewegen en mind’, benadrukten de Nederlandse Loulou en Isabella in een interview. Eigenlijk is hun bedrijf ‘een lifestylewijzer voor een liefdevolle en plantaardige leefstijl’. Hoe het heet? Go with the glow, een naam die toevallig suggereert dat je er een zachte en glanzende huid van krijgt. De vrouwen van The Green Happiness zeiden in het gewraakte gesprek met NRC Handelsblad (september 2016) niet expliciet dat je mooier wordt van een dieet van quinoa, bruine rijst en groene smoothies. Maar wel dat je lichaam zich ‘opschoont’ en daarmee acne, eczeem en wratjes tot het verleden behoren. Wie niet zo goed tussen regels door kan lezen, ziet aan de foto’s wel dat ‘plant based’ tot schoonheid leidt. En daarmee tot happiness.

Goed idee, een film die onze schoonheidsidealen problematiseert. Maar I Feel Pretty is niet die film

Het regie- en scenarioduo Abby Kohn en Marc Silverstein (Never Been Kissed) schetst een onnozele karikatuur, met uitvergrotingen op standje maximaal. Het echte-schoonheid-zit-van-binnen-boodschapje bevestigt de bestaande idealen, in plaats van dat ze worden onderzocht of bekritiseerd. Lees hier de recensie van Berend Jan Bockting.

Ons uiterlijk is nooit belangrijker geweest, omdat we onder invloed van sociale media steeds meer in een visuele en virtuele cultuur leven. Alleen: echt eerlijk zijn we daar niet over. ‘The Rise of Beauty-Standard Denialism’, noemde de journalist Amanda Hess het onlangs in The New York Times.

I Feel Pretty is in eerste instantie wel eerlijk. Renee is wat al te fatalistisch in haar onzekerheid, maar het is niet heel ongeloofwaardig dat er voor bijrolspeelster/topmodel Emily Ratajkowski meer deuren opengaan dan voor de gewonere Schumer. Dat is niet fraai, maar wel waar. ‘De geheimen die we niet hardop durven te zeggen, worden door deze film uitgeschreeuwd’, schreef het Amerikaanse blad Rolling Stone op zijn site.

Dat is kenmerkend voor het werk van de comédienne. Voor de tv-serie Inside Amy Schumer maakte ze pijnlijk geestige sketches over de onhaalbare eisen die worden gesteld aan het uiterlijk van vrouwen. ‘Girl, you don’t need make-up’, laat ze een boyband zingen in een videoclip. Maar nadat ze haar make-up daadwerkelijk verwijderd heeft, krabbelen de jongens snel terug. In een andere sketch wordt mannen in een focusgroep gevraagd wat ze vinden van het programma. ‘Is er een goede balans tussen de sketches en stand-upcomedy?’, wil de gespreksleider bijvoorbeeld weten. Maar welke vraag hij ook stelt, steeds komt de focusgroep weer uit bij de vraag of Schumer lekker genoeg is om het bed mee te delen.

Treffende maatschappijkritiek, maar in I Feel Pretty gebeurt iets vreemds. De sleutel tot verbetering wordt niet gezocht in maatschappelijke verandering, maar bij Renee zelf. Meer zelfvertrouwen is het antwoord op al haar problemen, zo blijkt. En dat is blijkbaar óók de belangrijke les die wij als kijkers moeten incorporeren. Maar voor wie zich niet van een spinningfiets wil laten vallen om knock-out te gaan, is de vraag toch: hoe dan? En wat heb je eraan in een wereld die nog steeds dezelfde is? Waar gesprekspartners je ongelovig aangapen omdat je in hun ogen misplaatst je lichaam viert, zoals Renee steeds overkomt.

Van wat extra zelfvertrouwen knapt iedereen op. En een onzekere, ongelukkige houding levert je vast niet die droombaan op. Maar de wijze waarop I Feel Pretty Renee en de filmkijkers probeert te empoweren doet toch wel erg denken aan het platgeslagen instagramfeminisme waarmee influencers en bedrijven tegenwoordig hun waar aan de man proberen te brengen. Zoals VSM, dat ons bij monde van een influencer vertelt dat je van je striae – ‘tijgerstrepen’ – moet leren houden (maar vergeet ze niet in te smeren met VSM-littekencrème). Of Sloggi, dat op internationale vrouwendag een beugelloze beha op de markt bracht en een groepje influencers in een atelier opsloot om lekker creatief bezig te zijn. ‘Gefeliciteerd met jezelf’, stuurde een pr-bureau in naam van ICI Paris XL op diezelfde dag de wereld in. Het is allemaal gericht op de persoonlijke groei van het individu en daarmee risicoloos: de maatschappelijke context wordt niet ondervraagd.

‘Nooit eerder stonden ons voorkomen en lichaam zo centraal’, schrijft Widdows. ‘Het heeft geen zin om te doen alsof uiterlijk er niet toe doet en vrouwen te vertellen dat ze er gewoon niet aan mee moeten doen. Daarmee laat je ze aan hun lot over in een wereld die juist steeds hogere eisen stelt.’ Het schoonheidsideaal is bovendien niet alleen een bron van kommer en kwel, stelt de filosoof. Ja, het is onhaalbaar en in die zin frustrerend. Maar op dagelijkse basis kan het wel voldoening geven ernaar te streven. Mensen krijgen een goed gevoel van gezond eten, sporten en een nieuwe mascara. Het zijn precies die haalbare stapjes waarop bedrijven slim inhaken. Verzorging als morele plicht: ‘Omdat je het waard bent’, toch?

‘Wat als we sterker zijn?’, zegt Renee in de apotheose van de film, een speech in een zaal vol mensen die haar eerst ongemakkelijk aanstaren, maar uiteindelijk natuurlijk voor de bijl gaan. ‘Wat als we niets meer geven om hoe we eruitzien? Wat als we zeggen: ik ben wie ik ben?’ Tranentrekkend inderdaad. En o zo indrukwekkend. Dat Renee haar belangwekkende speech afsteekt bij de lancering van een nieuwe cosmeticalijn is geen spot, maar gewoon een gegeven. I Feel Pretty is overduidelijk mislukt als feministisch pamflet. De film is eerder een pijnlijk perfecte illustratie van vrouwenmarketing anno nu.