Amazonegebied straks met drones en smartphones beschermd tegen ontbossing

Ontbossing is een wereldwijd probleem. Tussen 2000 en 2013 is meer dan 8 procent van de nog intacte bosgebieden verwoest. Met een snelheid van 20 duizend hectare per dag, een gebied zo groot als Amsterdam. Mede vanwege die urgentie krijgt het anti-ontbossingsproject 'Alle ogen op de Amazone' van ontwikkelingsorganisatie Hivos en milieuorganisatie Greenpeace 14,8 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij, zo werd maandag op het GoedGeldGala in Amsterdam bekendgemaakt.

Kern van het plan is de kennis en inzet van inheemse gemeenschappen te combineren met de mogelijkheden van de moderne technologie. Zo kunnen lokale mensen met satellietdata, drones en smartphones hun eigen bos in de gaten houden en bewijzen van ontbossing verzamelen om overheden en rechters tot actie te dwingen. Dat moet leiden tot een 'fijnmazig net van samenwerkende bosbeschermers' die milieucriminelen die tot nu toe meestal ongemoeid worden gelaten kunnen opsporen, ontmaskeren en vervolgen.

Traditionele leefgebieden

De initiatiefnemers kozen voor het westelijk Amazonegebied in Brazilië, Peru en Ecuador omdat dit gebied nog veel intact regenwoud heeft dat echter van alle kanten worden bedreigd door houtkap, illegale goudmijnen, olie- en gaswinning en stuwdamprojecten. Inheemse gemeenschappen verzetten zich tegen de aantasting, maar ontberen de middelen om effectief te zijn.

In overleg met COICA, een koepelorganisatie van inheemse Amazonevolkeren, worden in Brazilië, Peru en Ecuador tien locaties gekozen waar de nieuwe aanpak wordt uitgeprobeerd. Het gaat om een gebied van in totaal 10 miljoen hectare, ongeveer tweeënhalf keer Nederland. Voorwaarde is dat in de locaties gemeenschappen leven die zich actief tegen ontbossing willen weren.

'Ons grote probleem is de verwoesting van onze bossen en meren, die de bron zijn van ons bestaan', zegt Arlene Ribeira Calderon van COICA Peru, voor de gelegenheid even in Amsterdam. 'Dit project zal ons als inheemse volken helpen om het eigendomsrecht te verzekeren van onze gemeenschappelijke gronden en traditionele leefgebieden en ons de middelen verschaffen om de bossen effectief te beschermen. Daarmee leveren wij ook een belangrijke bijdrage aan de strijd tegen de opwarming van de aarde.'

Het Amazoneproject benut bestaande interactieve bosmonitoringsystemen zoals Global Forest Watch en Global Land Analysis and Discovery (GLAD). Die brengen met behulp van satellietgegevens wereldwijd bosgebieden in kaart met resoluties van 30 bij 30 meter en (met de nieuwste radarsatelliet) zelfs 5 bij 5 meter. Zo gauw ergens houtkap of wegenaanleg wordt gesignaleerd stuurt het systeem automatisch e-mail-alerts naar aangesloten gebruikers.

Dat is wat lastig als die gebruikers in een regenwoud wonen zonder internet. Ontbossingsalerts zullen daarom in naburige steden worden gedownload en via usb-sticks verspreid. Lokale boswachters kunnen de data met een speciale app op hun mobieltje downloaden. Daarna gaan ze op pad om bewijsmateriaal offline met video, drones en gps-gegevens in kaart te brengen. Die gegevens worden daarna langs dezelfde weg weer in het systeem geüpload.

Mijlpaal

Met de verzamelde data zullen volgens de initiatiefnemers uiteindelijk ook de vaak westerse multinationals en investeerders worden aangepakt die via vaak lange, schimmige productieketens de ontbossing in Amazonië aandrijven. Hun betrokkenheid moet worden blootgelegd. Bij de eventuele vervolging wordt onder meer Interpol ingeschakeld, een van de partijen in het project.

William Laurance, hoogleraar internationale natuurbescherming aan de James Cook University, Cairns, noemt het een moedig en ambitieus initiatief, omdat de qua biodiversiteit unieke westelijke Amazone enorm onder druk staat en omdat de inheemse bevolking nadrukkelijk centraal staat in het project. 'Zelfs als het maar half werkt zou het een enorme mijlpaal zijn.'

Laurance wijst er wel op dat de potentiële waarde van de regenwouden en hun natuurlijke rijkdommen vele honderden miljarden dollars bedraagt. 'Er zijn machtige politieke, zakelijke en private actoren die hard zullen proberen die rijkdommen in de wacht te slepen. Je hebt een grote vastbesloten inspanning nodig om natuurbescherming op zo'n schaal als deze af te dwingen.'

Naast trekkers Hivos en Greenpeace zijn bij het project vijf internationale organisaties op het gebied van milieu, mensenrechten en landrechten aangesloten (COICA, Digital Democracy, Both Ends, Witness en Article 19), alsmede Interpol en de onderzoeksinstellingen International Institute of Social Studies, World Resources Institute en University of Maryland (VS).

Milieuactivisme is levensgevaarlijk

Een cruciaal onderdeel van het ontbossingsproject is de bescherming van lokale activisten. Mensenrechtengroep Article 19 zet daartoe een veiligheidsnetwerk en noodfonds op. Want ontbossing aanpakken is levensgevaarlijk. Tussen 2012 en 2014 verdubbelde wereldwijd het aantal aanslagen op milieuactivisten.

In Honduras zijn bijvoorbeeld sinds 2012 zeker 120 activisten vermoord die houtkap of mijnbouw- en stuwdamprojecten in de weg stonden. Vaak op instigatie van leden van de politieke of zakelijke elite, aldus een recent rapport van Global Witness. Een van de slachtoffers was Berta Cáceres, een internationaal gelauwerd milieu-activiste die ageerde tegen een stuwdam en in maart 2016 door onbekenden 's nachts in haar huis werd doodgeschoten.

Politie en justitie komen in veel landen bij dit soort zaken maar zelden in actie. 'Heel af en toe wordt een moordenaar gearresteerd. Degenen die opdracht geven tot deze moorden worden echter bijna nooit bestraft. Straffeloosheid is de norm', zeiden de Global Witness-onderzoekers tegen Reuters.