Als ieder boek een landschap was, was Stella Bergsma’s Nouveau Fuck een vulkaan ★★★★☆

Wees woedend, onbeschaamd en onbescheiden, zegt Stella Bergsma tot haar lezers (‘vrouwen en andere anderen’) in een daverend manifest, dat zijn uitwerking niet mist.

Lang kampte Stella Bergsma met een stilte in haar schrijven. Die vond een oorsprong in haar jeugd: als jong meisje kwam ze vaak hard in aanvaring met haar vader. De wereld was te klein voor hen allebei, schrijft ze. Regelmatig ‘ontplofte [hij] over mij en mijn spullen’. Een slecht gesloten raam, een deur die te hard dichtging, een sleutel die kwijt was, het licht was niet uit of het huiswerk niet af: alles kon vaderlijke toorn wekken. Bergsma liet de woede onbeantwoord, maar als student ontwikkelde ze een angststoornis en kreeg ze straatvrees. Een psychiater leerde Bergsma dat de angst voortkwam uit onderdrukte razernij. In Nouveau fuck vindt die woede een weerslag.

Bergsma hoopte ‘een leuke, geestige chick’ te zijn met ‘kekke jurkjes en dito opinies’. Ze wilde zich distantiëren van voorgaande golven feminisme en geen ‘boze bitch’ zijn. Nouveau fuck is een pleidooi om die schroom af te werpen. Volgens haar kroppen veel vrouwen hun woede op; ze kiezen voor tranen in plaats van tirades. Maar woede is een signaal dat iets niet in orde is, leerde ze van haar psychiater, en kan gebruikt worden om iets aan de kaak stellen, zoals bij #MeToo gebeurde met (mannelijk) machtsmisbruik. Woede als precisiewapen.

Taalacrobatiek

Het boek opent licht. Geestige, korte zinnen buitelen over elkaar heen en woordvondsten volgen elkaar in verstappiaans tempo op. Bergsma beheerst de finesses van de taalacrobatiek: het ‘praatriarchaat’ in de media, ‘heerarchie’, ‘lust met lak’. Maar met het alfabet door de blender halen maak je nog geen goed boek. Gelukkig blijft het niet bij woordvondsten. Bergsma’s grootste zorg, ‘dat ik alleen maar grootspraak ben op een sterfbedje van holle bravoure. Paar neologismen en wat frommelfeminisme’, is ongegrond. Bergsma is op haar best als ze de taalacrobatiek ontstijgt.

Volgens Bergsma domineren mannen tot op de dag van vandaag alle domeinen; het begrip ‘manspreaden’, mannen die wijdbeens zitten, heeft volgens haar ook een figuurlijke dimensie. Mannen zitten wijdbeens in de wereld: in het openbaar vervoer, in het kabinet, in bestuursraden en media en van congressen tot vergaderzalen. Vrouwen vouwen de benen daarentegen netjes over elkaar, alsof het kostbaar wasgoed is. Bergsma, die haar lezers (‘vrouwen en andere anderen’) consequent met ‘Fuckers’ aanspreekt (‘Dit zijn tijden van revolutie, Fuckers’), roept op tot verzet. Niet voor een ‘omwenteling naar de volgende lichting klootzakken’, maar voor het verwerpen van normen. Ze roept haar fuckers op om lak te hebben aan mensen die zeggen dat ze rustig moeten blijven, lief moeten zijn, of beleefd.

De boosheid van Bergsma is meer dan een particuliere aangelegenheid. Ieder jaar maakt het Centraal Bureau voor de Statistiek bekend hoeveel mensen dodelijk slachtoffer worden van geweld. In 2018 kwamen in Nederland 43 vrouwen om, driekwart van hen was slachtoffer van de (ex-)partner. Vaak werden de vrouwen in hun eigen woning om het leven gebracht, veelal met een steekwapen of door wurging. Wereldwijd sterven er jaarlijks meer vrouwen door huiselijk geweld dan door terreur.

Tegen de schijngelijkheid

Daarom moeten vrouwen volgens Bergsma een eind maken aan de ‘schijngelijkheid op een bodempje doodsangst’, mannelijk overwicht niet langer vrezen en gevaarlijker worden. Vrouwen mogen zich niet langer laten tegenhouden door ‘norse normen’, ‘hooggehakte hoepels’ of ‘behaagziekte’. Ze moeten stijlvol schijt hebben aan normen. Het bergsmaïaanse equivalent daarvan heet ‘nouveau fuck’. Ze geeft haar fuckers vijf instructies mee voor een dwars leven: wees slecht, wees woedend, wees onbeschaamd, wees onbescheiden en wees gevaarlijk. Waarom mogen alleen mannen hufters zijn, vraagt Bergsma zich af. Laat je gaan, doe gemeen en geniepig, provoceer en gedraag je eens arrogant. Vrouwen moeten nog altijd beleefd en voorkomend zijn, behagen en deugen. Lang was Bergsma bang om te razen, schrijft ze. Bang om de wereld stuk te stampen. Maar ze meent dat ‘de wereld vrouwen vaak een beetje breekt’.

Gebrek aan bravoure kun je Bergsma niet ontzeggen. ‘Een magistraal en magnifiek manifest’, noemt ze haar nieuwe boek, dat ze slim in de markt zette als Boekenweekmanifest. Ze doopt zich ‘Stellabecq met mijn grote stellabek’, ‘Stellabee’ en ‘Godstella’. De boodschap van het manifest mag er zijn. Haar angstbeeld, dat ‘sterfbedje van holle bravoure’, blijft onbeslapen. Als ieder boek een landschap was, was Nouveau Fuck een vulkaan. En weinig zo vruchtbaar als de grond na een denderende lava-uitbarsting.