Alles draait om de vraag: vertrekt Piet stilletjes of onder de guillotine?

Is het hier oorlog? De Zwarte Pietenstrijd escaleert alsmaar. Autowegen worden geblokkeerd, scholen binnengevallen. Het AD roept op tot een Sinterklaasbestand. De Volkskrant vraagt om een interventie van de politiek die een soort nieuwe Dordtse synode moet organiseren om de godsvrede te herstellen. Is het oorlog? Nee, maar in overdrachtelijke zin lijkt het er wel op.

Toen de slag vijf jaar geleden begon, zat ik in New York. Mijn vrouw en ik deden er lacherig over. Zalig het land dat het zich kan veroorloven te bakkeleien over folklore. Ik zag niet wat er werkelijk aan de hand was, ik zag niet hoeveel het ogenschijnlijk oer-Nederlandse gevecht te maken had met het Amerika waar ik woonde, ik zag niet het teken aan de wand.

Sukkel. Ik had sneller de diepere laag en het bredere verband moeten herkennen, ik had kunnen weten dat Nederland alles van de Amerikanen importeert - ook hun cultuuroorlogen. Ik had dan meteen beseft dat iets begonnen was dat zich niet zomaar laat beëindigen.

Voor oorlogen waarin religie of cultuur een rol speelt, rekent de geschiedenis in eenheden van dertig, tachtig, tweehonderd jaar. De Amerikaanse 'culture wars' woeden al meer dan veertig jaar. Zij waren een reactie op de vele veranderingen van de jaren zestig en zeventig. Vrouwen pikten niet langer alles van hun man, homo's kwamen uit de kast, abortus werd geregeld.

Waar velen dit toejuichten, namen anderen aanstoot aan de veranderingen, die volgens hen leidden tot zedelijk verval, gebroken huwelijken, een misdaadgolf, smerige straten. Deze 'stille meerderheid' geloofde in orde, familie en traditie. Ze had het gevoel dat dit alles werd ondermijnd door een linkse elite die haar bespotte als achterlijk. Het gevolg: de geboorte van een conservatieve tegenbeweging. Zij maakte Reagan en Trump president en houdt tot op heden de cultuuroorlog gaande.

Er zijn overeenkomsten met wat nu in Nederland gebeurt. Een verandering (afschaffing van Zwarte Piet) stuit op verzet omdat zij wordt ervaren als een poging iets af te pakken wat tot het wezen van Nederland behoort. Als blanke Nederlanders vervolgens ook nog eens dagelijks in de krant moeten lezen hoe racistisch zij zijn, is er ook hier een reactie.

Voor een polder-Trump hoeft niet snel te worden gevreesd, wel kan ook de Nederlandse 'cultuurstrijd' een uitputtingsslag worden. Dat leert Amerika, maar het heeft eveneens te maken met de Nederlandse passie voor geloofsoorlogen en zelfs met de stand van de wereld. De strijd om Zwarte Piet is eigenlijk een surrogaatgevecht omtrent iets wat dieper zit. Veel mensen hebben moeite met de snelheid waarmee de globalisering bijvoorbeeld Rotterdam heeft veranderd in een stad met 180 nationaliteiten. Ze voelen zich ongemakkelijk door de komst van zoveel vreemde culturen maar weten zich door een bovenlaag al gauw weggezet als vreemdelingenhaters. Van de weeromstuit zetten deze mensen nu de hakken in het zand over 'onze' Zwarte Piet.

In wezen draait alles om de vraag hoe om te gaan met verandering. Ruth Bader Ginsburg, een progressieve rechter in het Amerikaanse Hooggerechtshof, meent dat het misschien niet zo verstandig is geweest van het hof om in 1973 abortus van bovenaf te legaliseren. Als ervoor gekozen was het democratisch draagvlak voor legalisering van onderop te laten groeien, was wellicht voorkomen dat tot op heden over abortus wordt gevochten in Amerika. Bij het homohuwelijk ging dat beter. Dat werd ingevoerd nadat er onder de Amerikanen geleidelijk een ruime meerderheid was ontstaan.

Het is een uit de geschiedenis overbekende keus. Kiezen we nu bij Zwarte Piet voor de organische volkstuintjes-aanpak: de geleidelijke hervorming? Of willen we verandering forceren door andersdenkenden onder de guillotine van de dagelijkse racismebeschuldiging te leggen? Het Jacobijnse model, met zijn dooretterende wonden en averechtse gevolgen.