Alex van Warmerdams nieuwe film weerspiegelt zijn kortstondige obsessie iemand stiekem te volgen

Veel geeft regisseur Alex van Warmerdam niet prijs over zijn Nr. 10, waarin twee gezinsleden elkaar stiekem achtervolgen. Oké, IJmuiden vormt het decor, maar wat voor verhaal zich daar afspeelt, daarover zwijgt hij liever. Dat het publiek vooraf onbekend is met het genre, ‘dat is juist de gein’.

Alex van Warmerdam (69) vertelt over de dag waarop een camera met opnamen van een cruciale achtervolgingsscène werd gestolen, op 16 december 2019, op de set van zijn tiende speelfilm Nr. 10. Als de regisseur en scenarist van films als Abel, De Noorderlingen en Borgman het tijdens het interview op zijn heupen krijgt, zoals nu, is het alsof er ter plekke een levendige filmscène begint te spelen.

‘Het gebeurde bij ons kampement tegenover de ingang van het Marineterrein in Amsterdam, de plek waar op een filmset de tafels met broodjes en koffie en de kleedkamercabines staan. We hadden die ochtend een achtervolging opgenomen: Karl, een theaterregisseur gespeeld door Hans Kesting, schaduwt met zijn auto zijn vrouw Isabel, Anniek Pheifer, die over een kade op een scooter rijdt.’ In Nr. 10 achtervolgt Karl zijn vrouw in de hoop meer te ontdekken over de affaire die Isabel onderhoudt met een van de acteurs in Karls nieuwe theaterstuk, Günter (Tom Dewispelaere). Op zijn beurt wordt Günter stiekem gefilmd door zijn dochter Lizzy (speelfilmdebutant Frieda Barnhard), maar dat speelt op dit specifieke moment even geen rol.

‘Er zaten een paar heel mooie toevalligheden in de opnamen van die achtervolging’, zegt Van Warmerdam. ‘We hadden niet alle straten afgezet. We draaiden in de werkelijkheid. Een aantal keer reed op precies het juiste moment een andere auto door het beeld, per ongeluk. De voorbereiding van een volgende scène was inmiddels begonnen. Het regende net een beetje. We moesten wachten tot het weer droog was.’

Van Warmerdam staat op, sloft door zijn atelier, kijkt nadrukkelijk van links naar rechts: een vermoedelijk feilloze imitatie van de nieuwsgierig rondkijkende man die zich vanaf dat moment in de buurt van de set ophield. ‘Ik dacht nog: zo’n man die misschien geen werk heeft. Gewoon geïnteresseerd. Dat bleek later de dief te zijn. We begonnen iets verderop met het draaien van een nieuwe scène. Camera-assistent Deen wilde de camera van de achterbank van een auto pakken. Toen verscheen achter haar die man: sorry, where can I find the centre? Deen draaide zich om, deed een stapje van de auto. Terwijl ze, heel gewillig, die man de richting naar het centrum stond uit te leggen, kwam er een andere man aanrennen. Die griste de camera van de achterbank. Samen renden de mannen naar een klaarstaande auto, een Duitse Mazda. Iemand van de crew is er nog achteraan gerend, maar was nét te laat: anders had hij het portier kunnen openhouden. En: ervandoor.’

Hoe reageerde je?

‘Je flipt. Godverdomme, moeten we dat helemaal overdoen. Die hele achtervolging van ’s ochtends stond op de camera. Aan het eind van de dag worden backups gemaakt, halverwege de dag nog niet. Hoe erg ook zo’n diefstal, ik lig daar niet lang wakker van. Het moest gewoon opnieuw. Marc (producent en jongere broer, red.) heeft nog een beloning uitgeloofd om in ieder geval het schijfje met de opnamen terug te geven; tienduizend euro. Iemand die daar goed in is, is op internet gaan surfen. Die kwam louche aanbiedingen tegen van soortgelijke camera’s, in Roemenië. Het heeft allemaal niets opgeleverd. Twee dagen later werd in Parijs op dezelfde manier een camera ontvreemd: ook op klaarlichte dag. Sommige mensen zeggen dat dit soort dingen op bestelling worden gestolen.’

Alex van Warmerdam ontvangt zijn bezoek thuis in Amsterdam, waar hij woont met zijn echtgenote, actrice Annet Malherbe, tevens zijn regieassistent op de set van Nr. 10. Via hun achtertuin, met als blikvanger in het midden een metershoge palmboom die twee verhuizingen is meegereisd, belanden we in het schrijf- en schilderatelier. Van Warmerdam neemt plaats achter een bureau, omgeven door stapels papier. Naast het bureau is vooraf de stoel voor de interviewer klaargezet. Malherbe serveert koffie en een karaf water.

We beginnen met bespreken waarover we níét kunnen praten: verwikkelingen in zijn nieuwe film. Het publiek dient zo onwetend mogelijk de bioscoopzaal te betreden, vindt de regisseur. En dat luistert nauw. Nr. 10, volgende week donderdag de slotfilm van het Nederlands Film Festival, is een dag voor dit interview óók geselecteerd voor Fantastic Fest 2021, het grootste genrefilmfestival van Amerika. Van Warmerdam moest goed nadenken of zelfs deelname aan zo’n specifiek festival de verwachtingen van het publiek niet te veel zou sturen. Valt mee, was de conclusie. ‘Op zo’n festival is veel te zien: fantasy, horror, sciencefiction, thriller, actie. Waar het mij om gaat: de meeste films laten in de eerste minuten zien tot welk genre ze behoren. Dat doet deze film niet. Dat is nou net de gein ervan, toch?’

Het volstaat wellicht om de zeggen dat Nr. 10 een vintage Van Warmerdam is. Over een man, Günter, die alle zekerheden in zijn leven ziet verdwijnen, in een film vol raadsels, intriges en voyeurisme, met een rijke verzameling mysterieuze personages, relationeel gekonkel en ogenschijnlijk absurde dialogen. Eigenzinnige filmlocaties ook, van een bij nader inzien allesbehalve non-descript industrieterrein tot een klein houten kerkje op een open plek in het bos. Wat begint met een repeterend acteursensemble in een loods in IJmuiden meandert speels en met onderkoelde, zwarte humor richting onontgonnen gebied.

De titel verklapt ook al niets. Dit is je tiende film, je koos ervoor om de werktitel aan te houden. Waarom?

‘Ik heb me helemaal gek gezocht naar een andere titel. Een dichterlijke variant. Maar het is niet gelukt. Nu heb je dat gedoe met Tarantino die zegt niet meer dan tien films te willen maken. Maradona speelde met nummer tien. Ronaldo ook?’

Ronaldo speelt met nummer 7. Maar in voetbal hoef je niet met nummer 10 te spelen om een nummer 10 te zijn. Het is een begrip: de creatieve speler in een vrije rol.

‘Echt? Had ik dat maar eerder geweten, dan had ik me niet zo wezenloos hoeven zoeken.’

Wat was het eerste idee voor Nr. 10?

‘Het oeridee was een dochter die haar vader volgt. Ze filmt hem stiekem, met het idee om een soort feestfilm te maken om op zijn verjaardag te laten zien. Maar ze raakt hem altijd ergens kwijt. Altijd op hetzelfde punt, ergens aan de rand van een bos. Op een dag weet ze blijkbaar door iets heen te breken. Dringt ze diep tot hem door.

‘Dit was ook eens mijn eigen fantasie: dat ik Annet een jaar lang stiekem volg met een camera en haar de beelden laat zien op een feest, met al haar vrienden erbij. Dat lijkt me een sensatie.’

Klinkt ook creepy.

‘Het ligt er inderdaad aan wat er op die beelden is te zien.’

Ik dacht: deze film is onder meer een reactie op een wereld waarin iedereen elkaar filmt met telefooncamera’s.

‘Zo heb ik het nooit bedoeld.’

Waar komt die fascinatie vandaan?

‘Dat vind ik een moeilijke vraag. Ik heb ook wel eens iemand gevolgd. Gewoon om het volgen an sich. Ik kwam uit het Centraal Station in Amsterdam en zag Arthur Japin lopen, op zo’n tien meter afstand. Daar ben ik toen achteraan gegaan. Tot de Dam (ongeveer een kilometer verderop, red.), toen had ik er genoeg van. Op een gegeven moment was ik ook echt bang dat hij zou omkijken en zou zien dat ik hem volgde. Ik probeerde zo professioneel mogelijk te werk te gaan. Het gaf een kick. Een machtsgevoel. Ik vond het ook wel geestig om juist Arthur Japin te volgen.’

Waarom stopte je?

‘Ik had er geen geduld meer voor. Ik denk omdat hij alleen maar rechtdoor wandelde. Hij had een steegje in moeten gaan, bij voorkeur voor een ontmoeting met een dubieus persoon. Toen ik die opwinding eenmaal had gevoeld was het ook klaar. Het is niet zo dat ik sindsdien voortdurend iemand volg.’

Een groot deel van Nr. 10 speelt zich af op een industrieterrein in IJmuiden. Meeuwen klinken op de achtergrond. De vuurtoren steekt boven een verzameling loodsen uit. Weer richt Van Warmerdam zijn blik op een deel van Nederland dat in geen enkele andere film lijkt te bestaan, zoals hij dat eerder bijvoorbeeld deed met de zelfgebouwde Almeerse nieuwbouwwijk-in-aanbouw in De Noorderlingen of het wuivende riet in het Groningse natuurgebied Tetjehorn, in Schneider vs. Bax.

‘IJmuiden, en dan bedoel ik alles tussen de havens, zou nationaal erfgoed moeten zijn. Dat is een wéreld, jongen. Oude loodsen van ver voor de oorlog én nieuwe loodsen, alles staat door elkaar. Achter de ene pui zit iemand die de boel oplicht en heel paranoia naar buiten komt als je een foto maakt, achter de andere pui zit een bedrijf dat visnetten maakt, in alle vormen en maten: prachtig. Machinehallen. Familiebedrijven. Alles is daar goed. Het lelijke verhoudt zich prachtig tot de dingen die minder lelijk zijn, of zelfs mooi.’

Van Warmerdam wandelt weer door het atelier, houdt vlak voor de stoel van de interviewer stand, de wenkbrauwen in een diepe kwaaie frons: ‘Zó kijken de mensen je daar aan, alsof ze elk moment een wapen tevoorschijn kunnen trekken. Maar dan zeggen ze: kan ik je helpen? Heel hulpvaardig. Om daar te filmen moesten we toestemming vragen bij de havenmeesters en particulieren in de loodsen. We regelden alles met, ik geloof, één fles wijn en een krat bier.’

Hij zit weer achter zijn bureau, glimlach op het gezicht. ‘Nou, dat vind ik ontroerend.’

Je speelt deze keer zelf geen rol. Je ontbrak als acteur slechts één keer eerder in je eigen films, in Grimm.

‘Ik had er geen zin meer in. Als we in het verleden tevergeefs op zoek waren naar een geschikte acteur, zei men vaak: waarom doe je het niet zelf? Je bent er toch elke dag. Dat was altijd een verleidelijk argument. Maar als ik een film van mezelf terugzie vind ik het jammer dat ik er zo vaak in meedoe. Denk ik: getverdemme, had ik maar een ander genomen, dan had ik gewoon lekker naar die film kunnen kijken.’

Er schuilt een fraai beeld van Nederland onder constructie in Nr. 10. Voor de ingang van een hotel staat bijvoorbeeld steevast zo’n gele graafmachine in een hoop zand. Zo’n detail maakt nieuwsgierig.

Hoofdschuddend. ‘Oók niet zo bedoeld. Het hotel in de film is eigenlijk een theater in Almere. Daarvoor lag een kale vlakte, een plein. De mensen van het theater gaven toestemming om te filmen. Maar we hebben één rottige mededeling, zeiden ze. De gemeente is bezig om van het plein een park maken. Ze wilden best even stoppen met werken als we filmden. Dat stelde teleur. Ik ben nogal obsessief als het filmlocaties betreft. In mijn hoofd zouden we tegen de achtergrond van dat lege plein filmen. Maar na een dag begon ik al te houden van dat kraantje.’

Wat maakte die kraan zo mooi?

‘Er wordt daar iets gesloopt, iets wat niet deugde, misschien. En je ziet nog niet wat ervoor in de plaats komt. Dat vond ik qua gevoel bij de film passen.’

Is het vreemd om vragen te krijgen over betekenis, terwijl je die betekenis niet per se in je films stopt?

‘Nee, dat gebeurt altijd. Mijn grootste angst is dat mensen de werkelijkheid van de film niet accepteren. Trappen ze erin? Dan doet het goed als mensen hun eigen interpretaties kwijt kunnen. Ik ben daar blij mee, zelfs.’