Al Jazeera, steen des aanstoots

De journalistiek staat hier onder druk, dat is duidelijk zodra je het hoofdkantoor van televisieomroep Al Jazeera betreedt. De redactieburelen in het centrum van Doha, de hoofdstad van Qatar, ogen als een zwaarbewaakt fort. Nog meer beveiliging is in aantocht: bij de ingang van het Engelstalige Al Jazeera-kanaal halen werklui nieuwe detectiepoortjes uit de plastic verpakking.

Middelpunt

Vrijdag eisten Bahrein, Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Egypte dat de omroep uit de lucht gaat. Qatar, het oliestaatje dat Al Jazeera betaalt, is het middelpunt van een diplomatieke crisis die het Arabische schiereiland al drie weken splijt. Het belangrijkste struikelblok is deze televisiezender, die sinds 1996 met als thuisbasis Qatar verslag doet vanuit de hele Arabische wereld.

'Wij staan er zelf middenin', zegt Salah Negm, nieuwsdirecteur van Al Jazeera English. 'Maar we proberen het te behandelen als elk ander groot nieuwsverhaal.' Voordat hij begon bij de even gewaardeerde als omstreden Qatarese televisiezender, woonde Negm jarenlang in Nederland. De Wereldomroep was zijn 'school voor de journalistiek', zegt hij met een bijna vlekkeloze tongval.

Bij Al Jazeera zijn ze gewend aan dreiging. Al in 2005 lekte het plan uit van de toenmalige Amerikaanse president George Bush om de redactieburelen in Doha te bombarderen - zijn Britse collega Tony Blair hield hem naar verluidt tegen. In 2013 verdwenen drie medewerkers van Al Jazeera in Egypte langer dan een jaar in de gevangenis omdat hun berichtgeving 'schadelijk voor de nationale veiligheid' zou zijn.

Zoals Negm het zegt: 'We verslaan het nieuws. Dat doen we onafhankelijk en sommige mensen worden daar niet blij van. Maar wat kun je daaraan doen?'

Op maandag 5 juni, toen de andere Golfstaten bekendmaakten dat Qatar diplomatiek geïsoleerd wordt - de landsgrenzen dicht - belegde de directie van Al Jazeera een vergadering. 'De uitkomst was: we brengen het nieuws net als anders. Natuurlijk waren medewerkers bezorgd om hun banen. De eerste dagen was er angst dat we gesloten zouden worden. Maar nu is het: laten we het hoofd koel houden. We hebben eerder meegemaakt dat er gedreigd werd met sluiting.'

Serieuze journalistieke principes

Al Jazeera is een van de weinige media in de Arabische wereld die niet louter propaganda uitbraken, maar verslag doen volgens serieuze journalistieke principes. Daarmee is de tv-zender een schrikbeeld van ondemocratische regimes van Egypte tot Saoedi-Arabië en Bahrein. Maar de omroep lijkt ook partij te kiezen voor de radicale Egyptische Moslim Broederschap, en had naar verluidt sympathie voor soennitische terreurgroepen in Syrië en Irak.

De controverse gaat vooral over het Arabische kanaal van Al Jazeera, dat is gehuisvest in een ander, nog hermetischer beveiligd gebouw. 'De toon van Al Jazeera Arabiyah is anders', zegt Negm, zelf Egyptisch. 'Arabieren houden ervan om fel met elkaar in discussie te gaan. In het Westen zou dat niet goed vallen. Maar Arabieren die het zien, begrijpen het.'

Tot de grootste tegenstanders behoort Saoedi-Arabië. Het Al Jazeera-kantoor daar is inmiddels gesloten. 'Het was of zelf sluiten, of de Saoedische overheid zou het doen. We hebben daar Saoedische staf werken, we willen hen niet in gevaar brengen. Dus we zeiden: blijf thuis, breng jezelf niet in de problemen.'

Saoedi-Arabië, Bahrein, de VAE en Egypte zien Al Jazeera als een politiek instrument van de regering van Qatar omdat de emir van Qatar, Tamim al Thani, de omroep financiert. Door journalisten te laten grasduinen in andere Arabische landen, zou hij daar de door hem gewenste machtswisseling bewerkstelligen en intussen de aandacht afleiden van de problemen thuis, is de gedachte. Veelzeggend: het logo van de zender is uitgekozen door de vader van de huidige emir.

'Wij zijn daar eerlijk over,' zegt Negm. 'Ja, wij worden gefinancierd door de overheid van Qatar. Maar hetzelfde geldt voor Deutsche Welle, voor de BBC World Service. Die worden ook gefinancierd door hun overheden.'

Geen internationaal nieuws

Maar kan Al Jazeera vrijuit berichten over wat er gebeurt in Qatar? Dat kan niet, is het verwijt, ook van huidige medewerkers, en daar zit het probleem. De zender heeft nauwelijks aandacht voor de thuisbasis Doha. Deze kritiek is al zo oud als de omroep zelf, maar toch moet Negm over zijn antwoord nadenken. Dan: 'Waarom lijkt het alsof wij niet kritisch over Qatar berichten? Omdat er niet veel nieuws is in Qatar. Er is wel lokaal nieuws, maar is dat ook internationaal interessant? Tegen mensen die dit verwijt maken, zeg ik: welk nieuws missen wij? We hebben uitgebreid bericht over de misstanden rond gastarbeiders en het WK voetbal.'

'Qatar is als een stad met 200 duizend inwoners. Neem zo'n soort stad in Nederland. Verwacht je daar echte democratie tussen de partijen? In de praktijk nauwelijks. Mensen ruziën een beetje in de gemeenteraad, en dat werkt goed. Zo gaat het hier ook. Dit land is zo klein. Als er een probleem is, is het gemakkelijk om even naar de regering te stappen. Dat levert geen internationaal nieuws op.'