Activist met camera buigt zich over kapitalisme

* * *

Regie Michael Moore.In 26 zalen.

‘Michael Moore.’

‘’

‘De filmmaker, ja.’

Als een portier in Capitalism: A Love Story nog de moeite neemt om ‘naar boven’ te bellen, is het resultaat altijd hetzelfde. Een kiestoon. Dichtslaande deuren. Aangesnelde bewakers.

Want als Moore onaangekondigd voor de deur staat, betekent dat ellende. Dat weten de CEO’s en office managers dondersgoed, nadat ze hun collega’s uit onder andere de auto- en de wapenindustrie glorieus onderuit zagen gaan in documentaires als Roger and Me (1989), het met een Oscar bekroonde Bowling for Columbine (2002) en Fahrenheit 9/11 (2004). Moores interviews, zo zagen ze, zijn geen belangstellende zoektocht naar wederhoor; hij bijt zich vast tot de geïnterviewde uitspraken doet die hij tegen hem kan gebruiken.

Die dichtslaande deuren maakten altijd al onderdeel uit van zijn retoriek. ‘Ik doe dit al twintig jaar; ik denk dat het tijd is dat ze me eens binnen laten’, zegt hij bij General Motors. Maar een andere afloop valt niet meer te verwachten. De scènes benadrukken alleen maar hoe jammer het is dat hij in Capitalism: A Love Story nergens binnen komt. Dan ontmaskeren zijn geïnterviewden immers zichzelf. Vooral sinds Sicko (2007) – waarbij de medewerkers van de medicijnenindustrie al gewaarschuwd werden voordat hij überhaupt op de stoep stond – moet Moore dat helemaal zelf doen.

In Capitalism: A Love Story leunt hij daarvoor op klokkenluiders en snikkende gedupeerden die verbazingwekkende en hartverscheurende verhalen vertellen. Over de ‘dead peasant’-verzekering bijvoorbeeld, een levensverzekering die een bedrijf ongemerkt af kan sluiten voor een werknemer. Die ze natuurlijk zelf incasseren in geval van overlijden, tot afgrijzen van de achterblijvers.

Kapitalisme, zo wil Moore maar zeggen, leidt tot schandalige uitwassen en ongebreidelde hebzucht. Het systeem dat er voor zou moeten zorgen dat welvaart gelijk wordt verdeeld, zorgt ervoor dat uitbuiting wordt geaccepteerd en de democratie ondermijnt. Of zoals Moore zelf zegt: ‘kapitalisme is een systeem van geven en nemen. Vooral van nemen.’

Het zijn dit soort ronkende oneliners waarmee Moore zijn soms hilarische beeldsequenties en visuele vergelijkingen onderstreept. Het ene moment zit hij bij gedupeerden aan de keukentafel, het andere spant hij ‘crime scene’-tape rondom Wall Street. Grafieken, logo’s, archiefmateriaal, megafoon, alles komt uit de kast. Met ‘het kapitalisme’ heeft hij een grootser en vager onderwerp dan ooit op de korrel. Moore rijgt losse anekdotes zo snel aan elkaar via zulke idiote tussenstapjes dat het onmogelijk wordt om zelf nog te denken – je moet wel mee in zijn redenering.

Dat is de bedoeling: Moore is een activist met een camera, die entertainment gebruikt om mensen mee te nemen in zijn retoriek. Met dit onderwerp is dat makkelijker dan ooit: dat bankiers en beleggers het kwaad representeren, gaat erin als koek.