Aan de nieuwe muziek die het KCO heeft opgenomen is niet te merken dat er een crisis was ★★★★☆

Mondmaskers, musiceren op anderhalve meter, afzeggingen, badkamergalm in een troosteloze zaal. Het Koninklijk Concertgebouworkest (KCO) zal met weinig plezier terugkijken op de coronajaren 2020 en 2021. Maar wie deel 10 beluistert van Horizon, de live-cd-serie waarmee het orkest zijn uitstapjes naar de hedendaagse muziek documenteert, staat versteld. De drie cd’s bevatten nieuw en vaak aantrekkelijk werk van dertien componisten, onder wie negen Nederlanders en vier millennials. Het meeste is opgenomen in coronatijd. Dus crisis? Welke crisis?

Het is een box waarmee het orkest zijn critici om de oren kan slaan. Die mopperen immers al sinds de dagen van chef-dirigent Bernard Haitink dat het KCO de hedendaagse muziek, en dan vooral die uit Nederland, stiefmoederlijk behandelt. Als het orkest om de zoveel tijd de nieuwe oogst bij elkaar veegt, erkent vriend en vijand dat het met de schaarste toch best meevalt.

Misschien schuurt het tussen het orkest en de eigen tijd ergens anders. In zijn opdrachtenbeleid speelt het orkest nogal eens op safe. Kennelijk vraagt men liever Duitse denkrimpelcomponisten als Wolfgang Rihm en Detlev Glanert, dan de Amerikaanse ecostrijder John Luther Adams, en prefereert men academisme en eclecticisme boven de grillige oerkracht van de Russin Sofia Goebaidoelina.

Het kan altijd beter, maar Nederlandse componisten komen redelijk mee. Op eerdere cd’s stond bijvoorbeeld werk van de stuiterbal Joey Roukens, de alleskunner Richard Rijnvos en de multimediaster Michel van der Aa. Tussen het volmaakte mooi van de in 2019 overleden Theo Verbey en het grappige mooi van Martijn Padding, nestelen zich nu vier jonkies.

Tijdens opeenvolgende lockdowns hield het KCO de compositieopdrachten begrijpelijkerwijs dicht bij huis. Twee orkestleden, de paukenist Nick Woud en de contrabassist Rob Dirksen, schreven traditioneel gekruide muziek voor kleine bezetting. Jacob ter Veldhuis, alias Jacob TV, leverde juist een stuk voor een breed uitwaaierende coronaformatie. Who? What? Where? When? Why? begint als zoetgevooisde filmmuziek, waarna de sprakeloos makende tijd zich opdringt met ketsend koper. De jonge Nederlander Christiaan Richter (uit 1990) maakt een dubbelslag. In Wendingen en 2270 (de titel verwijst naar Beethovens 500ste geboortejaar) verkent hij virtuoos wat een orkest zoal herbergt aan klank, van kelderdiepe horror tot levensgevaarlijk staal.

De enige componist die maatschappelijk engagement toont, is de als politicoloog geknede Bram Kortekaas (uit 1989). Aan de basis van Notenkrakers’ notulen ligt oproer uit de jaren zestig, toen jong volk het klassieke-muziekleven op de schop wilde gooien. Het monodrama wordt fraai vertolkt door de sopraan Katharine Dain, al maakt Kortekaas haar het verstaanbare zingen met stratosferische lijnen moeilijk. De meest lyrische van het stel is Rick van Veldhuizen (1994). In Mais le corps taché d’ombres (‘maar het lichaam, bevlekt met schaduwen’, naar de dichter Jean Genet) schieten angst, extase en Mahler als een koortsdroom door het orkest.

De enige vrouw van de dertien deelt de knock-out uit. Ze heet Celia Swart (1994) en timmert behalve als componist ook als saxofonist en visueel kunstenaar aan de weg. Met Reflections, voor orkest en de elektrische harp van Remy van Kesteren, levert Swart een stuk dat de aandacht vanaf noot één grijpt en acht minuten niet meer loslaat. Louis Andriessen schemert door in de doortrapte plaatsing van akkoorden. Exquise zijn de vibraties waarmee zo’n akkoord uitdooft. Met gepluk en geratel legt Van Kesteren een betoverende halo. Doodzonde dat dit stuk tot nu toe alleen tijdens een concertstream de zaal in werd gestuurd.