Ons probleem is niet polarisatie, maar onze armzalige debatcultuur
Minister van Economische Zaken Micky Adriaansens klaagde deze week bij Op1 over ‘polarisatie’ in het debat over het vestigingsklimaat, met tegenover haar CDA’er Pieter Heerma die klaagde over, wederom, ‘polarisatie’, ditmaal in het stikstofdebat. De populaire opvatting lijkt te zijn dat elke harde tegenstelling, kritiek of tegenspraak tegenwoordig polarisatie is, zeker als de weerstand met een felle toon gepaard gaat. Het is daarmee niet langer de toon die de aandacht afleidt van de inhoud, maar het geklaag over de toon die afleidt van de inhoud. En dat is vaak ook precies de bedoeling.
Het polarisatieverwijt is namelijk het broertje van het hypocrisieverwijt; beide zijn meestal een manier om het inhoudelijke debat te saboteren. Net als de hypocrisieroeper is de polarisatieroeper helemaal niet geïnteresseerd in een inhoudelijk gesprek, maar probeert hij slechts de tegenstander te diskwalificeren. Wanneer de ander hypocriet is, of polariseert, hoef je niet meer naar de ander te luisteren. En dat komt goed uit, want dat was je toch al niet van plan.
De brenger van een impopulaire boodschap moet van zijn tegenstanders onfeilbaar zijn. Hij moet zich ten eerste afzonderen van de maatschappij, deelname aan de maatschappij maakt immers onherroepelijk hypocriet. Hij moet daarnaast ook nog eens volledig vrij zijn van menselijke emoties en uitsluitend op uiterst beschaafde en respectvolle wijze zijn punt maken, ook al wordt hij op de meest verachtelijke wijze aangevallen. Want anders polariseert hij.
Met zulke hoge eisen is natuurlijk niemand geloofwaardig en ook dat is natuurlijk precies de bedoeling. Erger nog; het polarisatieverwijt ontaardt dikwijls in ordinaire victim blaming – zo vindt men op extreem-rechts dat minister Kaag bedreigingen aan zichzelf te wijten heeft, omdat ze ‘zo polariseert’. En Steven Berghuis moet niet zeuren over hooligans; een transfer naar Ajax is toch ook veel te polariserend? Alles wat niet bevalt wordt polariseren genoemd, en dus de schuld van de ander.
‘Het woord polarisatie suggereert dat je de uitersten, de polen, moet vermijden en dat het midden de goede plek is. Maar dat is een problematische aanname, die inhoudelijke debatten doodslaat’, zo merkte bijbelwetenschapper Janneke Stegeman terecht op in Trouw. Want er is helemaal niet altijd een midden; wie wil er nou neutraal zijn in een strijd tussen goed en fout, tussen feiten en leugens? In een tijd die vergeven is van complottheorieën heeft het geen zin om die mensen naar de mond te praten door valselijk te suggereren dat de waarheid wel ergens in het midden zal liggen.
In een tijd van grote veranderingen hebben we de plicht om op het scherpst van de snede te debatteren. Soms is het belangrijk om te roeren waar het stinkt, om mensen te dwingen te kiezen. Klimaatverandering en kansenongelijkheid zijn immers geen zaak van procentpunten meer of minder. Deze tijd is van grote veranderingen, activisme en leiderschap, in plaats van kleine stapjes, diplomatie en management. Publieke stemmen zullen daarbij steeds feller worden, van mensen die door de zogenaamd fatsoenlijke Nederlander boos, polariserend en ongezellig zullen worden genoemd, als afleiding voor de eigen angst iets te moeten inleveren.
Ons probleem is niet polarisatie, maar onze armzalige debatcultuur. In Nederland bestaat het idee dat fundamenteel van mening verschillen problematisch is, waarmee vrijwel alles ‘polariserend’ wordt. In een volgende Sire-campagne zou wellicht geleerd kunnen worden dat wanneer je het ergens niet mee eens bent, je een goed tegenargument moet formuleren, in plaats van te emmeren over de vorm. En daarbij geldt geen enkele verplichting om in het midden uit te komen.
