Zullen we, met Kerst in zicht, bijlessen cadeau geven?

‘Schaduwonderwijs’, de benaming voor bijles en huiswerkbegeleiding, heeft de afgelopen jaren een toevlucht genomen. Inmiddels zijn de jaarlijkse huishouduitgaven aan schaduwonderwijs gestegen tot meer dan 200 miljoen euro. Er is een enorme bijlescultuur ontstaan. Een op de vier kinderen op de basisschool en een op de drie kinderen op de middelbare school krijgt bijles. Bijles is begonnen als instrument om achterstanden in te lopen, maar wordt nu veel vaker een instrument om voorsprong te creëren. Het gaat dan bijvoorbeeld om kinderen die een havo-advies hebben, maar wier ouders een vwo-advies ambiëren.

Een bijkomend probleem van die verschuiving: het vergroot kansenongelijkheid. Momenteel zijn bijles en huiswerkbegeleiding niet toegankelijk voor kinderen uit armere gezinnen. De kosten van een gemiddelde bijles zijn 35 euro per uur als het door een professional wordt gegeven en 15 euro per uur voor een student; een uur bijles kan dus neerkomen op de helft van het (wekelijkse) leefgeld van iemand die onder de armoedegrens leeft. En dat terwijl bijles voor kinderen die het echt nodig hebben, bijvoorbeeld vanwege een taalachterstand, een groot verschil kan maken in hun verdere leven.

In het ideale geval wordt schaduwonderwijs ingeperkt, bijvoorbeeld door eisen te stellen aan de maximale winst die ermee mag worden gemaakt en door kwaliteitscontroles uit te voeren. Maar zolang Den Haag het schaduwonderwijs niet aanpakt, zijn er twee mogelijke manieren om het schaduwonderwijs eerlijker te maken.

Ooievaarspas

Ten eerste kan bijles worden gekoppeld aan de pas die mensen met een laag inkomen in steden kunnen aanvragen. Met deze pas, zoals de Stadspas in Amsterdam of de Ooievaarspas in Den Haag, kan men nu al gratis of met korting sporten, naar musea gaan of een cursus volgen. Als ook bijles aan deze pas wordt toegevoegd, kunnen kinderen uit lage-inkomensgezinnen met korting hier gebruik van maken. Dit gebeurt al in Groningen bij VinkHuisWerk en ook in Utrecht is een aantal bijlesinstituten aan de U-pas gekoppeld. Dit is echter nog op hele kleine schaal - het zou landelijk moeten worden opgepakt.

Ten tweede is het belangrijk om bestaande, commerciële bijlesinstituten aan te spreken op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Zij zouden bijvoorbeeld een op de vijf kinderen gratis bijles moeten aanbieden om zo kansenongelijkheid tegen te gaan. Op dit moment gebeurt dit al bij enkele instituten; andere organisaties zouden hier een voorbeeld aan moeten nemen. Onderwijs leent zich niet voor een lucratieve handel.

Beide suggesties zouden in nauwe samenwerking moeten gaan met scholen. Zij kunnen ouders informeren over de stadspas en de mogelijkheden voor bijles. Daarnaast kunnen er afspraken worden gemaakt met bijlesbureaus dat zij alleen kinderen met zo’n pas aannemen die zijn verwezen via de school. Scholen kunnen ook een belangrijke rol spelen in kwaliteitscontrole, bijvoorbeeld door alleen samen te werken met bureaus die door de overheid zijn goedgekeurd. Hiervoor moet de overheid eerst kwaliteitseisen voor het schaduwonderwijs opstellen.

Huiverig

Gemeenten zijn tot nu toe huiverig om bijles te stimuleren, omdat er weinig onderzoek is gedaan naar effectiviteit ervan. Toch toont onderzoek uit 2020 van de Universiteit van Amsterdam naar intensieve bijles aan dat kinderen die een jaar lang 45 minuten bijles per dag krijgen onder schooltijd, drie tot vier jaar leerachterstand kunnen inhalen.

Schaduwonderwijs is een belangrijk onderdeel geworden van het onderwijsaanbod, dus we moeten alles op alles zetten om het gelijk te trekken. Bijles zou voor iedereen die het nodig heeft toegankelijk moeten zijn. Daarom is mijn vraag aan de gemeente, politiek Den Haag en aan bijlesbureaus: zullen we deze kinderen bijles cadeau geven aankomende Kerst?

Lieke Molenaar is deelnemer aan de Nationale DenkTank 2021.