Zonder alliantie met Amerika zal Europa op wereldtoppen hooguit nog als bijzettafeltje dienen

We weten inmiddels dat het niet fijn is als je vrijheid wordt ingeperkt. We kunnen niet wachten om op de drempel van de zomer het coronajuk van ons af te werpen. Herstel van de normaliteit lonkt. Dat geldt ook voor de komst van de Amerikaanse president Joe Biden naar de Navo maandag. Bij de bezoeken van zijn voorganger was het code rood en werden er luiken voor de ramen getimmerd, dat is niet nodig nu. Trump en covid zijn min of meer bedwongen. Vrijheid kan weer zo gewoon worden dat we er nauwelijks meer bij stilstaan. Als vanouds.

Die luxe heeft niet iedereen. In een land niet ver hier vandaan moeten burgers voor ze de deur uitgaan zeker weten dat er iemand is die op de kinderen kan passen, want winkelbezoek kan er al toe leiden dat je wordt opgepakt en in de cel verdwijnt. Moeders krijgen zelfs te horen dat hun kinderen zullen worden weggehaald en in weeshuizen gestopt als ze hun oppositie niet staken. We hoorden dat pas van Svetlana Tichanovskaja, de moedige vrouw die vanuit ballingschap het verzet tegen dictator Loekasjenko van Belarus aanvoert.

Volkskrant-journalist Arnout Brouwers sprak haar tijdens een wandeling in een zonnig Amsterdams park. Met gewone mensentaal tilde zij de kwestie-Belarus uit boven de abstracties van de analisten, die gevangen zitten in een vicieuze cirkeldans rond begrippen als autocratie, democratie, geopolitiek en invloedssferen. Boodschappen doen, het hebben van een gezin, heel alledaagse dingen zijn een bron van gevaar geworden. Mensen pakken op hun kwetsbaarste punt, hun kinderen - het is schofterig wat Loekasjenko doet met steun van zijn Russische beschermer Poetin. In een land niet ver hier vandaan.

Bij ons schijnt de zon, daar is de lucht zwart. De ene normaliteit is niet de andere. We zien het met afschuw aan, maar snel schudden we het van ons af en storten ons als dartelende honden weer in de aanrollende golven van onze herwonnen vrijheid. Als aflaat voor ons bezwaard geweten dienen de sancties van de Europese Unie. De luchtvaartmaatschappij en export van Belarus worden zwaar geraakt, verder moet de tijd het werk doen, heet het. Net als bij Poetin. De EU heeft hem zeven jaar lang bijkans bedolven onder de sanctiepakketten, maar tot een matiging heeft het niet geleid. De sancties zijn een schijnmedicijn dat daadkracht suggereert maar niet werkt. Het is placebo-politiek.

Biden is intussen in Europa om de Atlantische banden te repareren. De Europese voorbeschouwingen waren zuinig. Er blijft de schaduw van Trump (de man is zelfs na zijn vertrek larger than life). Gevreesd wordt voor zijn terugkeer, wat eens is gebeurd kan weer gebeuren. Dat is waar, maar het is ook Europa op zijn nuffigst. Alsof het zelf geen problemen kent. De EU bezit niet de leiders, eensgezindheid en politieke wil om harde machtspolitiek te bedrijven. Ooit waren er twee West-Duitse kanseliers, Helmut Schmidt en Helmut Kohl, die Sovjet-Rusland durfden te confronteren met de plaatsing van nieuwe Navo-raketten. Merkel hanteert liever de fluwelen handschoen, zonder resultaat.

Europa moet samen met Biden de Navo revitaliseren. Het bondgenootschap is een multiplier voor elkaars macht: samen zijn ze sterker dan in hun eentje. Het
EU-doel van de strategische autonomie kan gehandhaafd blijven voor de speeches, als retorisch-rituele stip op een horizon die nooit veel dichterbij komt vanwege met elkaar concurrerende machtscentra met een lange, taaie geschiedenis.

In de praktijk kunnen de Europeanen maar beter ook op geopolitiek gebied de normaliteit herstellen en de democratische alliantie met Amerika restaureren. Anders staat er straks bij toppen van de grote mogendheden niet eens meer een stoel klaar voor Europa en zal het hooguit nog als bijzettafeltje dienen.

En durf eens door te bijten. Over hoe Loekasjenko’s regime mensen chanteert met hun kinderen zei Tichanovskaja: ‘Ze raken je waar het ’t meest pijn doet.’ Laat Europa dat eens omdraaien. Doe Poetin pijn en zet een hoge prijs op het stutten van Loekasjenko. Laat Merkel Nord Stream 2, de Russisch-Duitse gaspijpleiding, schrappen. Veeg die uitdagende grijns van de twee potentaten-tronies. Doe het voor de gewone Rus en Belarus, voor wie vrijheid nog altijd iets is wat moet worden bevochten.

Arie Elshout is journalist.