‘Wij moeten bedenken hoe we straks de minderbedeelden een duwtje kunnen geven’

We, de Denker des Vaderlands en ik, zitten ieder op een uiteinde van het bankje pal voor de ingang van het parlementsgebouw en de wereld spoelt om ons heen. Tenminste, dat zou hij normaal gesproken doen. Dit keer bestaat die wereld uit Attje Kuiken van de PvdA, de vriendelijk groetende chef van de politieke redactie van RTL, een gehaaste BNR-verslaggever en een schilder die de lantaarnpalen op het Plein onderhanden neemt.

Magere oogst.

Je moet goed luisteren, Daan Roovers pleegt de dingen nogal achteloos te zeggen. ‘Zo’n crisis is als een foto van wat vitaal is in de samenleving’, zegt ze bijvoorbeeld. ‘Dat zijn de mensen die naar buiten moeten voor hun werk. Bankmedewerkers zaten al twee weken voor de toespraak van Rutte thuis.’ En hup, daar heb je meteen een helder beeld.

Een jaar geleden was Roovers, toen net begonnen als Denker des Vaderlands, ook op het Binnenhof. Ze wilde zich in haar nieuwe functie (de aanstelling is trouwens voor twee jaar) veel met politiek bezighouden, zei ze toen. Politiek is te belangrijk om aan politici over te laten. Aan dat bezoek hield ik vier noties over. De eerste, vrij naar Hannah Arendt: we zien hier aan het Binnenhof veel micropolitiek en administratieve kwesties. De tweede, ontleend aan Ulrich Beck: politiek gaat vandaag de dag niet meer over geld, maar over de spreiding van risico’s. De derde: wat is de waarde van wetenschappelijke kennis in het politieke debat? De vierde: de oordelen over die kennis kun je niet uitbesteden aan experts.

Wat is er met die noties gebeurd sinds de pandemie is uitgebroken? De eerste kunnen we vergeten, voor micropolitiek ontbreken tijd en vergaderruimte. Met die spreiding van risico’s daarentegen heb je de kern van de coronadebatten – terwijl we op het bankje zitten is er achter onze rug één aan de gang – wel zo’n beetje te pakken; geld lijkt daarbij geen rol te spelen, alles draait om risico’s. ‘Nu nog is iedereen solidair met iedereen’, waarschuwt Roovers. ‘We vragen nu veel in het belang van een groep kwetsbaren. Dat zal niet eindeloos lukken.’ Wat betreft drie en vier: het beleid wordt de facto gemaakt door deskundigen, in dit geval virologen en epidemiologen. Morele en politieke afwegingen spelen daarbij, zo lijkt het, vooralsnog een marginale rol.

De Denker des Vaderlands is dezer dagen all over the place. Ze is een tevreden filosoof: ‘De regering doet het prima. Het is mooi dat we met 17 miljoen mensen een zekere vrijheid hadden om te mogen helpen zoeken naar de juiste balans tussen vrijheid en gezondheid.’

Maar ook: ‘We willen altijd voor een dubbeltje op de eerste rij zitten. De productie is uitbesteed aan lagelonenlanden. Om mensen in de zorg tot helden te maken, moest de zorg eerst worden uitgekleed. We oogsten wat we gezaaid hebben. Dat moet anders.’

Bij Thomas Piketty las ze dat alleen een oorlog de verschillen in de samenleving kleiner kan maken. Zo’n situatie is ook deze pandemie, denkt ze. ‘Het gaat straks niet om zorg of economie. Als je de samenleving weer kunt opstarten, moet dat vanuit sociale rechtvaardigheid gebeuren’, zegt ze in navolging van de Amerikaanse filosoof John Rawls. ‘Wij hebben de verantwoordelijkheid te bedenken hoe we de minderbedeelden een duwtje kunnen geven. Anders zijn het weer de sterksten die als eerste bij de reddingsboei komen.’

Terwijl de schilder zijn ladder bij de lantaarnpaal naast onze bank zet, komt de wetenschap aan de orde, tot dusver grote winnaar van dit coronatijdperk. Vorig jaar constateerde Roovers in een essay dat ‘het wantrouwen ten aanzien van de wetenschap […] snel voet aan de grond heeft gekregen.’ In de twintigste eeuw ontstond een tussenlaag van kennisinstituten als het RIVM, denktanks, journalisten en andere mediatoren die bemiddelt tussen experts en publiek. Door internet neemt dat belang snel af. Zoals de Italiaanse schrijver Alessandro Baricco het in De digitale revolutie zei: ‘Als je hebt ontdekt dat je prima zonder je reisbureaumedewerker kunt, waarom zou je dan niet op het idee komen dat je je huisarts ook wel kunt afschaffen.’

Die autoriteit is snel hersteld, moet ze toegeven. De RIVM staat, zoals Roovers het formuleert, ‘onomstreden op het hoofdpodium’. ‘Maar ik durf er mijn geld niet onder te verwedden dat dit zo blijft. Als de angst afneemt, groeit de eigenwijsheid en zijn we het vertrouwen in de autoriteit snel weer kwijt. Alles draait om draagvlak. Straks kun je dat niet meer van bovenaf afdwingen.’