Wie verloor Afghanistan? Het eerlijke antwoord is: wij allemaal

De schokgolf van emoties die in het Westen volgde op de val van Kabul verraste me. Afghanistan is lang gezien als de oorlog van Amerika, de oorlog van president George W. Bush. Niet populair dus. Een tekentafel-doelstelling als nation building hielp ook niet om de publieke betrokkenheid te vergroten. Maar nu, in de chaos van de nederlaag, zie we tot onze schrik hoe wanhopige Afghanen zich verdringen voor de poorten van het vliegveld, horen we de noodkreten van vrouwen, lezen we hoe meisjes zich afvragen of ze naar school mogen blijven gaan. Plots is daar het besef: de Afghanistan-oorlog ging niet om politieke abstracties, hij ging in laatste instantie om mensen, hun manier van leven, hun toekomst. Helaas is het te laat.

De vergelijking met de val van Saigon in 1975 wordt veel gemaakt. Toch is er een verschil: de schok is ditmaal groter. De strijd tegen het communisme zoals de Amerikanen die zeiden te voeren in Vietnam, hield voor velen iets abstracts. In Afghanistan gaat het om het lot van vrouwen en meisjes, die straks misschien heel alledaagse dingen niet meer zullen mogen, zoals zonder man de straat op gaan. De mogelijkheid tot inleving en identificatie is hier totaal.

Lauwe belangstelling

In emotionele bewoordingen trekken politici en columnisten zich het lot van door de Taliban bedreigde Afghanen aan. De bezorgdheid is oprecht, maar er schuurt ook iets. De emotie van nu steekt schril af bij de lauwe belangstelling voorheen. PvdA-leider Wouter Bos trok al in 2010 zijn handen af van Afghanistan door als een Joe Biden avant la lettre een streep te zetten door de Nederlandse Uruzgan-missie. En de opiniemakers – durven wij ons af te vragen wanneer het voor het laatst was dat wij over Afghanistan schreven? En hoe vaak we dat überhaupt deden de laatste jaren?

Ik beken meteen schuld. Mijn laatste ­Afghanistan-column dateert van november vorig jaar. Ik gaf daarin lucht aan mijn moedeloosheid. De oorlog was zo uitzichtloos geworden dat hij, schreef ik, hoog scoorde op de wat-kan-het-ons-nog schelen-index. De ­Nederlandse interesse voor Afghanistan was ook jarenlang een afgeleide van de aanwezigheid van Nederlandse militairen. Toen de meesten van hen weer weg waren, nam de aandacht af. Het werd voor ons en ook voor andere Europeanen en Amerikanen een ver-van-ons-bed-oorlog. Als nu wordt gevraagd ‘wie verloor Afghanistan?’ dan ben ik bang dat het eerlijke antwoord is: wij allemaal.

Geen wil

Het woord ‘verraad’ zoemt rond. De schrik vermengt zich met gevoelens van spijt, schuld en schaamte. Het Westen heeft Afghanistan verloren. Dat doet alle zenuwhaartjes van het westerse geweten trillen. Maar is de volgende vraag: had het er ooit kunnen winnen?

In 2001 dacht ik nog van wel. De interventie kwam na de westerse overwinning in de Koude Oorlog en na het late maar succesvolle ingrijpen in Bosnië en Kosovo. De omslag volgde na de eeuwwisseling in Irak en Afghanistan. Wat lukte in Zuidoost-Europa mislukte in het Midden-Oosten, waar de middeleeuwse mix van tribalisme en islamisme een onneembare horde blijkt op de weg naar een moderne, open samenlevingen. Als er onder te veel mensen daar geen wil tot verandering is, is er ook geen weg.

Joe Biden en Wouter Bos

De conclusie die Biden en eerder Bos daaruit trokken voor Afghanistan (wegwezen) vind ik nu dan ook begrijpelijk en verdedigbaar. De fout van de Amerikaanse president is dat hij koos voor een snelle en totale terugtrekking. Iets minder snel en iets minder totaal had kunnen voorkomen dat zijn gelijk omsloeg in een moreel faillissement. De hartverscheurende evacuatie-taferelen zullen Amerika en ook Nederland lang blijven achtervolgen. Zo ziet westerse onmacht en incompetentie eruit.

Over een paar weken is de twintigste verjaardag van de aanslagen van ‘11 september’. De bittere waarheid is dat het Westen in zijn strijd tegen het islamitisch radicalisme geen terrein heeft gewonnen maar verloren ­(Afghanistan, Irak). De autocraten in China, Rusland en elders voelen zich gesterkt. Helaas. Het Westen is, hoe onvolmaakt ook, nog altijd moreel aanspreekbaar als het gaat om vrouwenrechten. Probeer dat eens bij zijn rivalen. Dat het nu in het defensief zit en zijn invloedssfeer ziet inkrimpen, is dan ook een slechte zaak. Vraag het de mensen bij het vliegveld van Kabul.

Arie Elshout is journalist