Wie pinda’s voert, krijgt apen

Niet de burgers zijn irrationeel, maar de boven ons gestelden.

Ik hoorde op het radionieuws dat er asbest was gevonden op een Rotterdams metrostation. Bezorgde burgers konden zich melden. Woensdag en donderdag was het station gesloten. Het was een treffend bericht, aangezien de Kamer vorige week had besloten dat er in 2024 op geen enkel Nederlands dak nog een asbestplaat mag zitten. Er werd gestemd met een ouderwetse, hartverwarmende meerderheid van 147 tegen 3.

Goed bezig die Kamer, maar dat is niet de wending die dit stukje gaat nemen. Vorige week schreef ik over de onbetaalbare zorgbegroting, en over onze bestuurders die menen dat de patiënt annex burger egoïstisch en irrationeel is, zodat hem niet aan het verstand te brengen valt dat er grenzen zijn aan de zorg. Ik sprak hoogleraar Ira Helsloot, bijgenaamd de risicoprofessor, ook wel de asbestprofessor. Hij vindt dat bestuurders een totaal verkeerd beeld hebben van de burger. Die kan namelijk best nadenken en heeft ook nog een idee van het algemeen belang.

Asbest is een spectaculair voorbeeld. Het verwijderen van alle asbest van alle daken in Nederland, bij elkaar ruim 100 miljoen vierkante meter, gaat ruim1,5 miljard euro kosten. We hebben het over schuren, stallen en garages met een dak van golfplaat, te betalen door burgers, bedrijven en vooral boeren. Dat geld komt niet uit de rijksbegroting, dus dat is fijn goeddoen voor de Kamer op andermans kosten.

Het zou tot daaraan toe zijn als dat totaalverbod ergens op sloeg. Helsloot mailde me de wetenschappelijke weging (kosten-batenanalyse) waar het departement om had gevraagd. Daaruit blijkt dat op termijn zegge en schrijve vijf (5) doden als gevolg van asbestkanker worden vermeden door dit koene besluit. Dit tegen betaling van 1,5 miljard. Stel je voor wat je daarmee zou kunnen doen, een paar nooddruftige ziekenhuizen openhouden om maar wat te noemen.

Uiteraard is asbest een gevaarlijk goedje. Eind jaren zeventig werd het maximaal verwerkt, in de remmen van auto’s bijvoorbeeld. Het werd vrolijk verzaagd en verpulverd, met als resultaat dat er ook nu nog jaarlijks meer dan duizend doden te betreuren zijn als gevolg van asbestkanker. Dat is tragisch en het verklaart de angst voor asbest. Maar het maakt de verplichte sanering van alle golfplaten daken niet minder irrationeel. Het verwerken van asbest is al sinds 1993 volstrekt verboden. Alle daken van golfplaat zijn van voor die tijd, en die daken zijn zo onschuldig dat de officiële kwalificatie VR heet. Dat wil zeggen: verwaarloosbaar risico. In Nederland zit er domweg geen asbest meer in de lucht. En toch is de Kamer hoteldebotel.

De standaardverklaring voor dit politieke paniekvoetbal is dat de burger geen risicootje meer kan verdragen, en dat de politici hun huik naar de kiezer laten hangen. Ira Helsloot denkt er anders over. Het ligt eraan wat je de burger vraagt. Een paar jaar geleden woedde er een brand in Roermond waarbij asbest vrijkwam. De burgemeester sloot de binnenstad af en treinen stopten niet meer in Roermond. De maatregelen kostten een flinke grijpstuiver, en uit onderzoek bleek dat de burgers tevreden waren. Maar als je ze vroeg of ze hetzelfde hadden gedaan als zij burgemeester waren geweest, zei de meerderheid dat ze het geld liever in onderwijs hadden gestoken, of in parkeergelegenheid. Zo heeft Helsloot een reeks voorbeelden. Telkens blijkt dat burgers graag veiligheid willen. En telkens blijkt dat ze helemaal niet verwachten dat bestuurders alles opzijzetten om maar veiligheid te bieden.

Burgers begrijpen best dat het algemeen belang meer omvat dan veiligheid en niets dan veiligheid. Helsloot denkt dan ook dat bij zo’n radicaal asbestbesluit van de Kamer iets anders meespeelt. Indertijd begon de SP een actie tegen asbest. Dat ging zoals alleen de SP dat kan, hoog van de toren tegen het onrecht. Die actie gaat terug op 1995 en was toen terecht, maar nu niet meer. Zoals bekend krijg je verontwaardiging moeilijk terug in de fles, dus de SP is nog altijd boos. Voeg daarbij de brancheorganisatie Bouwend Nederland. In 2009 sloeg de crisis hard toe, de nieuwbouw lag plat en tientallen bouwbedrijven gingen failliet. De bouwwereld stortte zich op een nieuwe roeping: alle asbest de wereld uit, te beginnen bij Nederland.

Dit is een onverslaanbare combinatie. Links en rechts, arbeiders en werkgevers, vooral als de rekening elders mag worden ingediend. Ooit kwam ik ditzelfde monsterverbond tegen bij de onderwijsvernieuwingen. Het studiehuis was goed voor iedereen: meer gelijke kansen voor links, nieuwe gebouwen en nieuwe schoolbesturen voor rechts. Dezelfde ijzeren coalitie zien we nu opnieuw bij de strijd tegen de klimaatopwarming: een schoon geweten voor links, een orderportefeuille voor rechts, onder leiding van Doekle Terpstra van de warmtepompen. Minister Wiebes zegt dat u van de rekening niks gaat merken.

Volgens Ira Helsloot is niet de burger de afgelopen jaren veranderd maar de overheid. Die ontmoedigt de burger zelf iets te ondernemen en zegt daarna dat burgers niets willen. De overheid neemt het denken met steeds groter enthousiasme over. Maar als bestuurders menen dat burgers geen risico’s kunnen verdragen, moeten ze niet raar opkijken als die zich daarnaar gaan gedragen. Wie pinda’s voert, krijgt apen. In het Rotterdamse metrostation werd geen asbest aangetroffen. Het station blijft nog zeker tweeënhalve week dicht.